Λυγκηστές, οι αρχαίοι Φλωρινιώτες

Ελάχιστα γνωρίζομε για τους Λυγκηστές, αυτή τη μακεδονική φυλή, που κατοικούσε στους πρόποδες των βουνών γύρω από την πεδιάδα της Φλώρινας. Η πρώτη αναφορά στους Λυγκηστές έγινε από τον Θουκυδίδη κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Τότε που ο Περδίκκας, ο βασιλιάς της Μακεδονίας, προσπάθησε μαζί με 

το εκστρατευτικό σώμα του στρατηγού της Σπάρτης, Βρασίδα, να υποτάξει τους Λυγκηστές και το ανεξάρτητο βασίλειο τους να το προσαρτήσει στη Μακεδονία.

Ο Θουκυδίδης την περιοχή την αναφέρει με την ονομασία «η Λύγκος», η οποία μαζί με τα ανεξάρτητα βασίλεια της Ελιμείας (Κοζάνη), της Ορεστιάδος (Καστοριά) και της Πελαγονίας (Μοναστήρι), αποτελούσαν την Άνω Μακεδονία. «Έστι μεν ουν  Ελλάς και η Μακεδονία» έγραψε ο Στράβων στα Γεωγραφικά του. Και πράγματι το βασίλειο της Λύγκου και τα άλλα βασίλεια της Άνω Μακεδονίας, διατήρησαν τον ελληνικό τρόπο διοίκησης τους, κάτι παρόμοιο με την πόλη - κράτος, μέχρι την προσάρτησή τους στην μεγάλη Μακεδονία του Φιλίππου του Β’. Ο Στράβων αναφέρει επίσης, ότι στα αρχαία χρόνια οι λαοί της Άνω Μακεδονίας κυβερνιόνταν από ντόπιους άρχοντες, αργότερα όμως εμφανίστηκαν νέοι βασιλιάδες που δεν καταγόταν από την Μακεδονία. Τους Λυγκηστές κυβερνούσαν βασιλιάδες από το γένος Βακχιαδών της Κορίνθου. Το αριστοκρατικό πολίτευμα των Βακχιαδών στην Κόρινθο, ανέτρεψε ο τύραννος Κύψελος, στα μέσα του 7^ου αιώνα π.Χ. Πιθανότατα τότε εμφανίστηκαν κάποιοι από το γένος των Βακχιαδών στη Λύγκο και έγιναν βασιλιάδες της.  Το ίδιο συνέβη σε όλα τα βασίλεια της Μακεδονίας και της Άνω Μακεδονίας από τον 8^ο και 7^ο αιώνα π.Χ. Πως όμως οι Πελοποννήσιοι έγιναν βασιλιάδες των Μακεδόνων; Με επιδρομή ή πραξικοπηματικά; Τα αρχαία κείμενα ελάχιστα αναφέρουν. Μάλλον οι λαοί της Μακεδονίας και της Πελοποννήσου ήταν συγγενικά φύλα, ήταν Δωριείς και διατηρούσαν κάποιους δεσμούς. Η Μακεδονία όμως τότε δεν είχε αναπτύξει πολιτισμό ισάξιο της νοτίου Ελλάδος. Γι αυτό και ζούσαν απομονωμένοι και χωρίς να συμμετέχουν επίσημα στις μεγάλες γιορτές των Ελλήνων.

Μια αναφορά του Θουκυδίδη στους ιππείς της Άνω Μακεδονίας, όταν αυτοί ως σύμμαχοι πολέμησαν, το 431 - 430 π.Χ., στο πλευρό του Περδίκκα της Μακεδονίας, κατά του Σιτάλκη του βασιλιά της Θράκης, φανερώνει την υπεροχή τους, ως ιππείς. Συγκεκριμένα γράφει: «Οι Μακεδόνες ούτε διανοήθηκαν να αντισταθούν με το πεζικό, αλλά παράγγειλαν στους συμμάχους τους της Άνω Μακεδονίας να τους στείλουν ενισχύσεις σε ιππικό και, όταν παρουσιάζονταν ευκαιρία, έκαμναν επιθέσεις, λίγοι αυτοί, εναντίων πολλών, εισβάλλοντας στις τάξεις του θρακικού στρατού. Όταν οι άξιοι αυτοί ιππείς, προστατευμένοι από θώρακα, έκαναν επιθέσεις, κανείς δεν μπορούσε να τους αντισταθεί». Από αυτά συμπεραίνουμε ότι ο κάμπος της Φλώρινας ήταν τόπος όπου έτρεφαν άλογα και διατηρούσαν ένα εξαιρετικά εκπαιδευμένο ιππικό. 

Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος είχε φτάσει μέχρι τη Λύγκο, όπως γράφει ο Θουκυδίδης. Με μια συμφωνία και μια μάχη οι Λυγκηστές γλύτωσαν από εκείνον τον φοβερό πόλεμο. Όλα έγιναν εξαιτίας του Περδίκκα, του βασιλιά της Μακεδονίας, ο οποίος έπεισε τον Σπαρτιάτη Βρασίδα, να εισβάλουν στη Λύγκο, καθώς αυτός βρισκόταν στην Χαλκιδική και στη Θράκη για να πολεμήσει τις αποικίες των Αθηναίων. Κατά τον 8^ο χρόνο του Πελοποννησιακού Πολέμου, το 424 - 423 π.Χ., ο Περδίκκας και ο Βρασίδας βρισκόταν στη Εορδαία, σημερινό κάμπο του Αμυνταίου, έτοιμοι να εισβάλουν στη Λύγκο από τα στενά του σημερινού Κλειδίου. Γράφει λοιπόν ο Θουκυδίδης: «Ο Περδίκκας, παίρνοντας και τον Βρασίδα με τον δικό του στρατό ξεκίνησε εναντίον του Αρραβαίου τον γιο του Βρομερού, βασιλιά των Λυγκηστών Μακεδόνων, οι οποίοι ήταν γείτονές του. Είχε διαφορές μαζί του και ήθελε να τον υποτάξει. Όταν όμως έφτασε με τον στρατό του και με τον Βρασίδα στα σύνορα της Λύγκου, ο Βρασίδας του είπε, προτού αρχίσουν τις εχθροπραξίες, επιθυμούσε να διαπραγματευτεί με τον Αρραβαίο για να τον κάνει σύμμαχο των Λακεδαιμονίων. Αλλά και ο Αρραβαίος είχε στείλει κήρυκα στον Βρασίδα με σκοπό να αναλάβει ο Βρασίδας την διαιτησία και να λύσει τις διαφορές του με τον Περδίκκα. [...] Ο Βρασίδας μετά την φιλονικία και παρά την θέληση του Περδίκκα, συναντήθηκε με τον Αρραβαίο, ο οποίος τον έπεισε ότι είχε δίκιο και, αντί να κάνει εισβολή, ο Βρασίδας πήρε τον στρατό του και έφυγε».

Την επόμενη χρονιά όμως, το 423 - 422 π.Χ., που ήταν και ο 9^ος χρόνος του Πελοποννησιακού Πολέμου, ο Περδίκκας έπεισε τον Βρασίδα να εκστρατεύσουν κατά του Αρραβαίου. Ο στρατός του Περδίκκα και του Βρασίδα πέρασαν από τα στενά του σημερινού Κλειδίου και παρατάχτηκαν στον κάμπο της Φλώρινας. Το πεζικό αποτελείτο από τρεις χιλιάδες οπλίτες και το ιππικό χίλιοι ιππείς. Απέναντί τους είχαν τον στρατό των Λυγκηστών με τον Αρραβαίο, η δύναμή τους όμως ήταν μικρότερη. Γράφει λοιπόν ο Θουκυδίδης: «Το πεζικό των δυο αντιπάλων κρατούσε δυο λόφους αντικριστούς. Στη μέση ήταν ένα πλάτωμα όπου κατέβηκε πρώτα το ιππικό των Λυγκηστών και έγινε ιππομαχία. Μετά κατέβηκαν οι Λυγκηστές οπλίτες και ενώθηκαν με το ιππικό, έτοιμοι για μάχη. Ο Περδίκκας και ο Βρασίδας κατέβηκαν και αυτοί, έκαναν επίθεση και νίκησαν τους Λυγκηστές. Σκότωσαν πολλούς και οι υπόλοιποι έτρεξαν να καταφύγουν στα ψηλώματα, όπου έμειναν χωρίς να επιχειρούν τίποτε». Αυτή η μάχη έγινε στον κάμπο της Φλώρινας, αλλά δεν γνωρίζουμε ακριβώς την τοποθεσία. Στη συνέχεια ο Βρασίδας και ο Περδίκκας στρατοπέδευσαν στον κάμπο και περίμεναν τους Ιλλυριούς μισθοφόρους που θα ενσωματωνόταν στον στρατό του Περδίκκα. Οι μισθοφόροι Ιλλυριοί όμως πρόδωσαν τον Περδίκκα και προσχώρησαν στον στρατό του Αρραβαίου. Όταν το έμαθαν οι Μακεδόνες, νύχτα εγκατέλειψαν το στρατόπεδό τους και αποχώρησαν από την Λύγκο, χωρίς να ενημερώσουν τον Βρασίδα και τους Σπαρτιάτες, που είχαν στρατοπεδεύσει αρκετά μακριά. Την άλλη ημέρα ο Βρασίδας, όταν είδε το πλήθος των βαρβάρων Ιλλυριών και τους Λυγκηστές και καθώς έμαθε ότι ο Περδίκκας είχε αποχωρήσει την νύχτα, χωρίς να τον ενημερώσει, προσπάθησε με ενθαρρυντικά λόγια να εμψυχώσει τον στρατό του. Μετά σχημάτισε τετράγωνο με τους οπλίτες του. Στο εσωτερικό του τετραγώνου ήταν τα μεταγωγικά και οι πιο αδύναμοι, ενώ τριακόσιοι διαλεχτοί ιππείς ήταν έξω από το τετράγωνο. Με αυτό τον σχηματισμό βάδιζαν στον κάμπο της Φλώρινας για να φτάσουν στο σημερινό Κλειδί, όπου ήταν και τα σύνορα της Λύγκου με την Μακεδονία και η μοναδική διάβαση. Οι Λυγκηστές και οι μισθοφόροι Ιλλυριοί επιτέθηκαν, αλλά αποκρούστηκαν από τους επίλεκτους ιππείς. Οι Λυγκηστές όμως και οι Ιλλυριοί έπιασαν τα στενά του σημερινού Κλειδίου και εκεί περίμεναν τον Βρασίδα. Κατόρθωσε όμως να περάσει ο στρατός του Βρασίδα τα στενά και να φτάσει στην την πρώτη πόλη της Εορδαίας, που ονομαζόταν Άρνισα. 

Αργότερα, στα χρόνια του Φιλίππου του Β’, η Λύγκος ενώθηκε με την Μακεδονία, και μάλιστα με γάμους ευγενών. Ήταν η διπλωματία του Φιλίππου, καθώς ο γάμος του Αλέξανδρου του λυγκηστή με την κόρη του Αντίπατρου του γιου του Ιόλαου έκανε τον Φίλιππο πολύ συμπαθή στους Λυγκηστές. Όμως το 336 π.Χ. ο Φίλιππος ο Β’ δολοφονήθηκε από τον Παυσανία, ένα αρχοντόπουλο από την Ορεστίδα. Η δολοφονία έγινε για προσωπικούς λόγους. Το επίσημο μακεδονικό κράτος όμως κατηγόρησε για συμμετοχή στη δολοφονία και τους άρχοντες της Λυγκηστίδας που ζούσαν στην αυλή του Φιλίππου. Έτσι, ως συνωμότες εκτελέστηκαν μαζί με τον Παυσανία και οι Λυγκηστές άρχοντες αδελφοί Αρραβαίος και Ηρομένης. Ο τρίτος αδελφός, ο Αλέξανδρος ο λυγκηστής, ζήτησε χάρη από τον Αλέξανδρο τον γιο του Φιλίππου και ήταν ο πρώτος που τον αναγνώρισε ως βασιλιά της Μακεδονίας, πριν ακόμη αυτός γίνει βασιλιάς.

Οι Λυγκηστές ακολούθησαν τον Μέγα Αλέξανδρο σε όλες τις εκστρατείες. Έφτασαν μέχρι την άκρη της γης. Η Λυγκηστίδα κέρδισε από την βασιλεία του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου. Ο Αρριανός στο έργο του «Αλεξάνδρου Ανάβασις» αναφέρει τον λόγο του Μεγάλου Αλεξάνδρου προς τους κουρασμένους και ξεσηκωμένους στρατιώτες του. Μεταξύ άλλων είπε ο Αλέξανδρος προς τους στρατιώτες του: «... ο Φίλιππος σας πήρε πλάνητες και άπορους, με προβιές οι πιο πολλοί να βόσκετε στα βουνά τα λίγα πρόβατά σας, και αδέξια γι αυτά να χτυπιέστε με τους Ιλλυριούς και Τριβαλλούς και Θράκες! Και ρούχα σας έδωσε να φοράτε αντί για προβιές, και από τα παλιόβουνα σας κατέβασε στους κάμπους, και σας έκανε μαχητές, έτσι που να σας τρέμουνε όλοι οι βάρβαροι γύρω σας...».

Αυτή είναι η αλήθεια. Οι Λυγκηστές εκπολιτίστηκαν από τον Φίλιππο τον Β’ και μετά. Αυτό φαίνεται και από τις ανασκαφές των τελευταίων ετών. Οι ανασκαφές αυτές φανέρωσαν και κάτι πολύ σπουδαίο: η θρησκεία των Λυγκηστών ήταν το Δωδεκάθεο, όπως όλων των άλλων Ελλήνων. Οι Λυγκηστές δεν ήταν Βάρβαροι.

Δημήτρης Μεκάσης