Στην εποχή της εικόνας

Γράφει η Φοίβη

Αποτελεί κοινό μυστικό ότι η εποχή μας είναι εποχή μας είναι εποχή της εικόνας [ηλεκτρονικής συνήθως] με κυρίαρχο πρωταγωνιστή την τηλεόραση. Από την εποχή του Πλάτωνα ακόμη, διαπιστώθηκε πως η όραση είναι η ισχυρότερη από τις πέντε αισθήσεις. Αυτό ακριβώς αξιοποιεί και η ψηφιακή εικόνα: η κυριαρχία της είναι τόσο ισχυρή στη σύγχρονη κοινωνία ώστε σταδιακά 

υποκατέστησε την πραγματικότητα και την ερμηνεία της πραγματικότητας. Πρόκειται για μια νέα μορφή πανίσχυρης εξουσίας, που «είναι οπλισμένη με το δικαίωμα να ορίζει ποιος είναι ο καθένας, ποιά είναι η είδηση, πώς πρέπει να είναι η ζωή», όπως, πολύ σωστά, αναφέρει ένας αναλυτής.

Το περιεχόμενο της εικόνας είναι κατά κανόνα ηδονιστικό και ναρκισσιστικό, αφού η μαζική κατανάλωση και ο αισθησιασμός αποτελούν στόχο της.  Αιχμαλωτίζοντας, κυρίως τους νέους, από παιδιά ακόμη, μέσω του συνεχούς ερεθισμού των αισθήσεων και μέσω της χειραγώγησης των προτύπων τους [star system], τα ΜΜΕ και οι μεγάλες επιχειρήσεις διαμορφώνουν τους πειθήνιους καταναλωτές του αύριο, οι οποίοι έτσι, όχι μόνο δεν θα απειλούν το σύστημα, αλλά θα αποτελούν και τους τροφοδότες του μέσω της μαζικής κατανάλωσης αγαθών, υπηρεσιών και αποβλακωτικών «πολιτιστικών» προτύπων.

Η ιλιγγιώδης επιτάχυνση των ρυθμών της σύγχρονης ζωής οδηγεί στη σύγχυση παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος λογω της ταχύτατης εναλλαγής τους. Ο ατομικός ψυχολογικός χρόνος γίνεται συγκεχυμένος, ιδιαίτερα πιεσμένος και επομένως μονίμως αγχωτικός. Γι αυτό και οι αγχώδεις διαταραχές πλήττουν σημαντικά ποσοστά του πληθυσμού, αλλά και αρκετούς νέους, ακόμη και παιδιά. Συγχρόνως τα παιδιά και οι έφηβοι δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να επιδοθούν σε ασχολίες που απαιτούν αυτοσυγκέντρωση και επιμονή – υπομονή. Ποιός νέος διαβάζει, σήμερα, λογοτεχνικά βιβλία ή ξεφυλλίζει εγκυκλοπαίδεια ή έχει άλλες πνευματικές αναζητήσεις?  Για τον λόγο αυτό, στις σύγχρονες κοινωνίες έχουν αυξηθεί κατά πολύ οι νέοι, και όχι μόνο, που είναι ανιστόρητοι, αγεωγράφητοι, με πολύ φτωχό λεξιλόγιο στη μητρική τους γλώσσα και ανορθόγραφοι. Αυτά όμως σημαίνουν περιορισμένη έως ανύπαρκτη καλλιέργεια, κάνοντας τα παιδιά και τους εφήβους εύκολη λεία του συστήματος.

Καθώς ο σύγχρονος νέος αγωνίζεται να διαμορφώσει τη δική του ψυχική ταυτότητα, συναντά πάμπολλες δυσκολίες. Παντού βομβαρδίζεται από μηνύματα που τον οδηγούν στο εύλογο συμπέρασμα πώς ζωή=ευχαρίστηση+εντυπωσιασμός. Έτσι, η ανθρώπινη ύπαρξη ευτελίζεται και γίνεται μονοδιάστατη και ναρκισσιστική ενώ το ανθρώπινο πρόσωπο καταντά το άθροισμα των απολαύσεων του και χάνει όλη την ομορφιά του. Όμως η ψυχική ταυτότητα για να σχηματιστεί στέρεα και ισορροπημένα χρειάζεται ώριμες διαπροσωπικές σχέσεις, νόημα ζωής και αξίες που αντέχουν στον χρόνο, όσα ακριβώς αρνείται η εποχή μας.

Πολλά έχουν γραφεί για την πνευματική κρίση του σύγχρονου πολιτισμού. Δεν πρόκειται απλώς για κρίση αξιών στον ευρωπαϊκό ή παγκόσμιο χώρο, αλλά για την κρίση της ίδιας της ιστορίας. Μήπως έφτασε η ώρα να κάνουμε κάτι? Μήπως πρέπει ν’ αλλάξουμε τον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα? Ο κόσμος έχει φτάσει στο χτένι και άρχισαν ήδη να αναφαίνονται τα πρώτα αποκαλυπτικά σημάδια της αρχής του τέλους του νέου πύργου της Βαβέλ. Έφθασε η ώρα της παραδοχής των λαθών του παρελθόντος και η χαραυγή μιας νέας ημέρας. Πρέπει να ξυπνήσουμε από το όνειρο που έγινε εφιάλτης, για να ζήσουμε αξιοπρεπώς σ’ ένα καινούργιο κόσμο. Μέσα από τα πνευματικά ερείπια, τα ηθικά γκρεμίσματα, τις διαιρέσεις και τα μίση γλυκοχαράζει το φώς μιας εποχής, μιας πνευματικής αλλαγής που θα αλλάξει τον κόσμο.