Το Ανώτερο Παρθεναγωγείο Φλωρίνης

Το γήπεδο Φλώρινας (σήμερα Νέο Πάρκο), στο βάθος το μεγάλο σπίτι 

όπου στεγάστηκε το Ανώτερο Παρθεναγωγείο Φλωρίνης  

(Φωτογραφία Ιωάννη Γραζιώτη)

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης
Στα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας στη Φλώρινα, με τον όρο Παρθεναγωγείο εννοούσαν το δημοτικό σχολείο θηλέων, όπου τα κορίτσια μάθαιναν στοιχειώδεις γνώσεις, και κυρίως γραφή, ανάγνωση και εκκλησιαστικά κείμενα. Δεν είχε καμία σχέση με τα Παρθεναγωγεία, που λειτούργησαν την περίοδο του Μεσοπολέμου. Τα Παρθεναγωγεία αυτά
είχαν άλλον σκοπό, και απαιτούσαν απολυτήριο δημοτικού σχολείου.
Στη πόλη της Φλώρινας, ο Μακεδονικός Αγώνας, έφερε μεγάλο συναγωνισμό στην εκπαίδευση, καθώς τα ελληνικά και τα βουλγάρικα σχολεία αναζητούσαν μαθητές για να παρουσιάσουν μεγάλη συμμετοχή. Από αυτόν τον συναγωνισμό βγήκαν κερδισμένα τα κορίτσια, που πήραν γνώσεις δημοτικού σχολείου.  Όμως η θέση της γυναίκας ήταν στο σπίτι, ακόμη και στις αρχές του 20ου αιώνα.
Η κοινωνία άλλαζε και αναζητούσε νέους ρόλους. Η γυναίκα έπρεπε να ακολουθήσει και αυτή την εξέλιξη, σε μια πόλη, όπου ο αστισμός επικρατούσε και διέλυε την παλιά νοοτροπία, που είχε διαμορφωθεί επί αιώνες. Οι εύπορες οικογένειες ήταν οι πιο αστικοποιημένες και ήθελαν καλύτερη μόρφωση για τα κορίτσια τους. Η εκπαίδευσή τους όμως απέβλεπε στην προετοιμασία, ώστε να γίνουν σύγχρονες νοικοκυρές. Τα Παρθεναγωγεία, την περίοδο του Μεσοπολέμου, πρόσφεραν κατάλληλη εκπαίδευση, σε σχέση με την θέση της γυναίκας αυτής της περιόδου. Υπήρχαν βέβαια  και τα γυμνάσια, στα οποία όμως φοιτούσαν ελάχιστα κορίτσια, όπως και στα Διδασκαλεία δασκάλων και νηπιαγωγών. 
Στη Φλώρινα, το Παρθεναγωγείο λειτούργησε, τον Σεπτέμβριο του 1922, και στεγάστηκε στον πάνω όροφο του 2ου δημοτικού σχολείου. Η φοίτηση ήταν τριετής. Τρεις τάξεις από 20 περίπου κορίτσια κάθε τάξη, συνολικά περίπου 60 κορίτσια. Συνήθιζαν να το ονομάζουν Αστικό Παρθεναγωγείο, για να μη συγχέεται με τα Παρθεναγωγεία της τουρκοκρατίας. Τα κορίτσια μάθαιναν πολλά, που είχαν σχέση με την οικιακή οικονομία, αρκετά θεωρητικά μαθήματα, και μαθήματα που είχαν σχέση με την γυναικεία φύση.  Σκοπός της αγωγής ήταν να γίνουν καλές ελληνίδες μάνες, νοικοκυρές και σύζυγοι. Γενικά η αγωγή που παρείχαν ήταν ελληνοχριστιανική. 
Με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1929, τα Παρθεναγωγεία μετατράπηκαν σε Ανώτερα Παρθεναγωγεία, και κατατάχτηκαν στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η φοίτηση έγινε τετραετής.   Οι σπουδές κατατάσσονταν στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση, αλλά δεν είχαν το δικαίωμα να συνεχίσουν τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο. Το Παρθεναγωγείο, όπως και το Ανώτερο Παρθεναγωγείο εκπαίδευαν κορίτσια της πόλης. Η γυναίκα της πόλης και η γυναίκα του χωριού δεν είχαν τις ίδιες εργασίες. Γι αυτόν τον λόγο η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, του 1929, ίδρυσε την Οικοκυρικές Σχολές, όπου εκπαιδεύονταν τα κορίτσια από τα χωριά, με γνώσεις κατάλληλες για το αγροτόσπιτο και τις αγροτικές δουλειές.
Είχα την τύχη να συζητήσω με την αείμνηστη  Βασιλική Σαμαρά – Καρατζά, που ήταν απόφοιτη του Ανώτερου Παρθεναγωγείου Φλωρίνης. Η συζήτηση έγινε τον Απρίλιο του 1999. Μου αφηγήθηκε τα παρακάτω: «Γεννήθηκα το 1916 και φοίτησα στο 3ο δημοτικό σχολείο, που τότε στεγαζόταν σε ένα μεγάλο σπίτι στην οδό Παύλου Μελά, απέναντι από το κτήριο του Γιάννη Ζήση. Την περίοδο 1928-1932 σπούδασα στο Παρθεναγωγείο Φλωρίνης, που στεγαζόταν στον πάνω όροφο του 2ου δημοτικού σχολείου. Το 1930 στεγάστηκε σε ένα μεγάλο σπίτι στην οδό Καστρισιανάκη, τρία σπίτια πιο κάτω από την γωνία του Σιδέρη. Στην αρχή το Παρθεναγωγείο ήταν τριτάξιο, μετά το 1929, έγινε τετρατάξιο και ονομάστηκε Ανώτερο Παρθεναγωγείο Φλωρίνης. Η εγγραφή στο Παρθεναγωγείο απαιτούσε απολυτήριο εξαταξίου δημοτικού σχολείου. Το απολυτήριο του Ανώτερου Παρθεναγωγείου ήταν ισότιμο με το απολυτήριο εξαταξίου γυμνασίου, αλλά δεν είχαμε το δικαίωμα να συνεχίσουμε στο Πανεπιστήμιο. Μπορούσαμε όμως να συνεχίσουμε τις σπουδές μας στην Σχολή Καλών Τεχνών, στην Γυμναστική Ακαδημία και να εργαστούμε ως δημόσιοι υπάλληλοι».
«Κάθε ημέρα το πρόγραμμα είχε έξι ώρες διδασκαλίας. Διευθύντρια ήταν η Μαρία Γιβάσογλου και δίδασκε οικιακή οικονομία. Κάμναμε και μαθηματικά. Φιλόλογος ήταν η δεσποινίς Παλικάρη. Μουσικός ήταν ο Αντώνης Μάρκου. Γαλλικά δίδασκε η Μαρία Παπακοσμά, από την Έδεσσα. Γυμνάστρια ήταν η Δόμνα Κουσουρέτα, από το Μοναστήρι. Καλλιτεχνικά μας δίδασκε η γαλλικός. Θρησκευτικά η φιλόλογος. Διδασκόμασταν και αρχαία ελληνικά, αλλά μετά το 1929, τα κατήργησαν».
«Όλες οι κοπέλες φορούσαν μαύρες ποδιές με το σήμα «ΑΠΦ» στο στήθος. Ήταν τα αρχικά των λέξεων Ανώτερο Παρθεναγωγείο Φλωρίνης. Φορούσαμε και άσπρα γιακαδάκια και άσπρες μανσέτες. Όλες οι κοπέλες είχαμε πλεξούδες και φορούσαμε μαύρο μπερεδάκι με τα γράμματα «ΑΠΦ». Αυτή ήταν η στολή μας, και ήταν υποχρεωτική. Στις γυμναστικές επιδείξεις φορούσαμε άσπρο μακρύ φόρεμα, διακοσμημένο με μαίανδρο στην κάτω άκρη του φορέματος». 
«Κάμναμε και εκδρομές, εντός και εκτός της Φλώρινας. Σε μια εκδρομή στην Έδεσσα, που πήγαμε να δούμε τους καταρράκτες, κάποιοι νεαροί μας πλησίασαν και άρχισαν τα πειράγματα. Ένας από αυτούς φώναξε: « Αγνές περιστέρες της Φλωρίνης».  Η φράση αυτή διαδόθηκε και στη Φλώρινα και είχε το ίδιο νόημα, όπως η λέξη «Αρσακειάδα» στην Αθήνα». 
«Δεν θυμάμαι πότε έκλεισε το Ανώτερο Παρθεναγωγείο Φλωρίνης, αλλά νομίζω ότι  μερικά χρόνια αργότερα έκλεισε. Το Ανώτερο  Παρθεναγωγείο τότε έβγαζε κοπέλες «με το πιάνο και τα γαλλικά», δηλαδή μαθαίναμε καλούς τρόπους και γενικά κατάλληλη συμπεριφορά που απαιτούσε ο αστικός πολιτισμός. Μετά καθιερώθηκε να πηγαίνουν τα κορίτσια στο γυμνάσιο. Το Παρθεναγωγείο έκλεισε γιατί θεώρησαν ότι η αποστολή του είχε τελειώσει». Αυτά μου αφηγήθηκε η αείμνηστη Βασιλική Σαμαρά – Καρατζά. 
Το 1933, ψηφίστηκε ένας νόμος με τον οποίο καταργήθηκαν τα Ανώτερα Παρθεναγωγεία. Το Ανώτερο Παρθεναγωγείο Φλωρίνης πήρε παράταση και λειτούργησε λίγα χρόνια ακόμη. Το 60 κορίτσια, δηλαδή 15 σε κάθε τάξη συνέχισαν τις σπουδές τους κανονικά. Το Παρθεναγωγείο μετακόμισε και στεγάστηκε στην γωνία των οδών Κοντοπούλου και Γκότση (κοντά στο κατάστημα επίπλων Σινάνη σήμερα). Τότε έρεε ένα ρυάκι κάθετα στην οδό Κοντοπούλου και υπήρχε μια ξύλινη γέφυρα. Ανεβαίνοντας την οδό Κοντοπούλου, στην αριστερή πάνω γωνία, ήταν ένα μεγάλο παλιό σπίτι. Σε αυτό το σπίτι στεγαζόταν το Διδασκαλείο Νηπιαγωγών τα προηγούμενα χρόνια. Το Ανώτερο Παρθεναγωγείο Φλωρίνης στεγάστηκε στην οδό Κοντοπούλου, μέχρι που έκλεισε οριστικά, περίπου το 1936-37.
Αλλά μια και αναφερόμαστε στα Παρθεναγωγεία, καλό είναι να αναφέρουμε και την Μαγδαληνή Σμυρνιού, γεννημένη στο Μοναστήρι. Μια υποτροφία από τον τότε Πρωθυπουργό της Ελλάδος Δ. Ράλλη, το 1904, της έδωσε την ευκαιρία να σπουδάσει στο Αρσάκειο Παρθεναγωγείο στην Αθήνα. Η Μαγδαληνή Σμυρνιού παντρεύτηκε τον δικηγόρο Μιχάλη Βουβουλίκα και έζησε στη Φλώρινα. Ήταν η μοναδική Αρσακειάδα της Φλώρινας.
Τα Παρθεναγωγεία πρόσφεραν μόρφωση στα κορίτσια, κατάλληλη για την εποχή τους, σε σχέση με την θέση της γυναίκας στην κοινωνία. Αυτά καταργήθηκαν, όταν η γυναίκα ανέβηκε ένα σκαλί πιο πάνω και βελτίωσε την κοινωνική της θέση. Τα παρθεναγωγεία έκλεισαν και όσα κορίτσια ήθελαν να συνεχίσουν τις σπουδές τους γράφονταν στα γυμνάσια θηλέων.

Δημήτρης Μεκάσης