Από τους σοφράδες στα τραπέζια

Ο αρχαίος κόσμος ήταν πιο προοδευμένος από τον μεσαιωνικό  στην περιοχή μας.  Αυτό φαίνεται από τις αναπαραστάσεις  στα κεραμικά αγγεία και στις επιτύμβιες  μαρμάρινες  πλάκες, όπου μπορεί κανείς να διακρίνει διάφορα έπιπλα που κάποτε είχαν στα σπίτια τους οι Λυγκηστές, και να συγκρίνει την ανέχεια, που είχε ο χριστιανικός πληθυσμός τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας, αλλά και αργότερα, πριν αστικοποιηθεί η ζωή στην περιοχή μας. Ο πολιτισμός του αρχαίου 

κόσμου χάθηκε μέσα σε μερικούς αιώνες. Η οπισθοδρόμηση οφείλεται στην τουρκοκρατία. Οι χριστιανοί έχασαν τα πάντα. Η ζωή τους, αλλά και πως θα ζούσαν εξαρτιόταν από τον τοπικό Μπέη. Αυτό ήταν το φεουδαρχικό σύστημα, που ταλαιπώρησε όλους τους χριστιανούς και κυρίως τους χριστιανούς  αγρότες. 

Τα αγροτόσπιτα του κάμπου ήταν απλές καλύβες, με μια τρύπα στην οροφή για να φεύγει ο καπνός της φωτιάς, που έκαιγε στην μέση του σπιτιού. Έπιπλα δεν υπήρχαν. Κοιμόταν στις ψάθες (ρουγκουζίνες) και σκεπαζόταν με φλοκάτες (βελέντσες). Στα ορεινά χωριά τα σπίτια ήταν πέτρινα, με περισσότερα δωμάτια, αλλά και εκεί η κατάσταση δεν ήταν καλύτερη. Στην Φλώρινα τα σπίτια ήταν ξύλινα καλυμμένα με λάσπη, με αρκετά δωμάτια. Αλλά και εδώ δεν υπήρχαν κρεβάτια και κοιμόταν σε παχιά στρώματα,  τα ντουζέκια.

Στα χωριά, τα λιγοστά ξύλινα, πήλινα και χάλκινα οικιακά σκεύη τα τοποθετούσαν στο οφτσέκι, που ήταν ένα σεντούκι, που το καπάκι του ήταν σκάφη για το ζύμωμα του ψωμιού. Αλλού υπήρχαν ράφια για τα οικιακά σκεύη. Υπήρχαν επίσης και  τα μπαούλα, όπου τοποθετούσαν τα καθαρά ρούχα τους. Σε όλα τα σπίτια των χωριών και της πόλης, είτε αυτά ήταν χριστιανικά είτε μουσουλμανικά, υπήρχε ο σοφράς, που ήταν  τραπεζάκι φαγητού.

Ο σοφράς, αυτό το τουρκο-αράβικο τραπεζάκι,  με στρόγγυλη τάβλα, και ένα χοντρό κούτσουρο για να στηρίζεται ή με τρία πόδια και πολλές φορές με τέσσερα πόδια ήταν το κέντρο της οικογένειας. Σε αυτό μαζευόταν και γευμάτιζαν καθισμένοι στο πάτωμα ή σε μαξιλάρια. Σε αυτό το χαμηλό τραπεζάκι, που δεν χρειαζόταν  σκαμνάκια δεχόταν τους επισκέπτες και γίνονταν οι συναλλαγές και τα γλέντια. Υπήρχαν βέβαια και οι σοφράδες πολυτελείας, που ήταν χάλκινοι, που τους έφτιαχναν οι χαλκωματάδες από το Κρούσοβο. Οι χάλκινοι σοφράδες είχαν ανάγλυφα σχέδια πάνω στην τάβλα, και υπήρχαν μόνο στα σπίτια των πλουσίων. Οι φτωχοί παρέμειναν στους ξύλινους σοφράδες, που τους έφτιαχναν οι μαραγκοί,  και οι πολύ φτωχοί έφτιαχναν μόνοι τους  σοφράδες με ένα κούτσουρο για στήριγμα και μια ακαλαίσθητη αυτοσχέδια τάβλα. 

Οι σοφράδες  ανήκουν στον αραβικό πολιτισμό. Από τους άραβες πήραν οι τούρκοι την θρησκεία τους και πολλά πολιτιστικά στοιχεία και συνήθειες. Τους σοφράδες  επέβαλαν οι τούρκοι στον χριστιανικό πληθυσμό, επειδή δεν ανεχόταν αυτοί να γευματίζουν χαμηλά στους σοφράδες, και οι χριστιανοί ψηλά στους πάγκους και στα τραπέζια.

Μετά από πολλούς αιώνες, και μάλιστα μετά το 1880, εμφανίστηκαν τα τραπέζια και οι καρέκλες σε όλη την ευρύτερη περιοχή.  Κάτι είχε αλλάξει στην Οθωμανική αυτοκρατορία, και αντίγραφα τραπεζιών και καρεκλών από την Ευρώπη, πέρασαν στα σπίτια.  Καρέκλες πλεκτές με ψάθα, καρέκλες απλές, σκαμνιά, πάγκοι, άλλαξαν την ζωή των κατοίκων της περιοχής.  Μετά το 1900, άνοιξαν στην Φλώρινα τα πρώτα ευρωπαϊκά καφενεία και εστιατόρια, χωρίς μιντέρια και σοφράδες.  Οι καρέκλες και τα τραπέζια των καφενείων και εστιατορίων ήταν για αυτούς που είχαν αποδεχτεί τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής και φορούσαν κουστούμια, γραβάτες και ρεπούμπλικες. Ο απλός λαός παρέμενε ακόμη στο πάτωμα, στα μαξιλάρια και στα μιντέρια των καφενέδων. Οι παλιές συνήθειες δεν άλλαξαν από την μια μέρα στην άλλη.

Οι σοφράδες ήταν σύμβολο ραγιαδισμού, ανθρώπων που έτρωγαν καθισμένοι στο πάτωμα, χωρίς δικαιώματα. Καμία έκφραση χαράς δεν υπάρχει για τους σοφράδες, παρόλο που τα γλέντια τους γινόταν στους σοφράδες. Αντίθετα τα τραπέζια και οι καρέκλες τους ανέβασαν ψηλά, τους έκαναν περήφανους και το δηλώνουν οι φράσεις: «έχουμε τραπέζι», «θα κάνουμε τραπέζι» κλπ, φράσεις  που σημαίνουν φαγοπότι, γλέντι, συμπόσιο.

Με την πάροδο του χρόνου τα τραπέζια και οι καρέκλες επικράτησαν, οι σοφράδες όμως υπήρχαν στα σπίτια, μέχρι το 1940 περίπου. Η αστικοποίηση του πληθυσμού έγινε με αργά βήματα.  Η περίοδος του Μεσοπολέμου χαρακτηρίζεται ως περίοδος κατά την οποία οι κάτοικοι της περιοχής μας απέβαλαν σταδιακά την νοοτροπία του ραγιά.

Δημήτρης Μεκάσης