Τα καπέλα

Η λέξη καπέλο είναι λατινική λέξη και σημαίνει το κάλυμμα της κεφαλής. Η λέξη αυτή επικράτησε κατά την ρωμαϊκή περίοδο και μέχρι σήμερα. Πριν τους ρωμαίους υπήρχαν βέβαια καπέλα. Τα καπέλα των αρχαίων Μακεδόνων ήταν μεγάλα στρόγγυλα πλατιά καπέλα, που τα ονόμαζαν «καυσίες». Η καυσία είχε σχήμα μανιταριού και στερεωνόταν στο κεφάλι με ιμάντες στον αυχένα και κάτω από το σαγόνι.  Στα χρόνια του Μεγάλου 

Αλεξάνδρου, η καυσία είχε γίνει το βασιλικό έμβλημα, καθώς το καπέλο αυτό ανήκε στην εθνική ενδυμασία των Μακεδόνων. Αργότερα η καυσία έγινε κωνική με λοφίο στην κορυφή. Καυσίες φορούσαν και οι Λυγκηστές, οι παλιοί κάτοικοι της Φλώρινας, και τις φορούσαν μέχρι και την ρωμαϊκή περίοδο. Μετά οι καυσίες δεν φοριόταν. Η πιο παλιά αναφορά στις καυσίες υπάρχει σε μια περσική επιγραφή του 513 π.Χ.. Μνημονεύει όλους τους γνωστούς λαούς της Ευρώπης και του Μακεδόνες τους οποίους  αναφέρει ως «Γιαουνά τακαμπάρα», που σημαίνει «Ίωνες με κάλυμμα κεφαλής όμοιο με ασπίδα».

Από τις προφορικές μαρτυρίες, αλλά και από τις λαογραφικές συλλογές τοπικών ενδυμασιών, γνωρίζουμε ότι στα τέλη του 19^ου αιώνα, στην πόλη της Φλώρινας και στα χωριά της, όλοι οι άνδρες φορούσαν καπέλα και οι γυναίκες μαντήλες. Η οθωμανική εξουσία επέβαλε όλοι να έχουν καλυμμένο το κεφάλι τους. Οι χριστιανοί της πόλης της Φλώρινας φορούσαν υποχρεωτικά τα φέσια, οι μουσουλμάνοι σαρίκια και φέσια, οι χωρικοί χριστιανοί καπέλα από σαγιάκι, που τα ονόμαζαν κάπα, και οι μουσουλμάνοι χωρικοί σκούφους. Οι γυναίκες των καμπίσιων χωριών φορούσαν άσπρους κεφαλόδεσμους και των ορεινών καφετί. Όσες πενθούσαν και όλες οι γριές φορούσαν μαύρους κεφαλόδεσμους. Επίσης οι γυναίκες της πόλης φορούσαν μαύρους κεφαλόδεσμους. Φέσια, σαρίκια, κάπες και σκούφοι ήταν τα καπέλα που φορούσαν στην Φλώρινα τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας.

Μετά το 1850, εμφανίστηκαν τα ευρωπαϊκά πλατύγυρα καπέλα, οι ρεπούμπλικες. Οι καδήδες όμως δεν επέτρεψαν στον χριστιανικό πληθυσμό να φορά ρεπούμπλικα. Μια εξαίρεση έκαναν μόνο, για τον δικολάβο Κώστα Τέρπενο, που ήταν ο άνθρωπος που υπερασπιζόταν τους χριστιανούς στα οθωμανικά δικαστήρια και πνευματικά δικαστήρια της Μητρόπολης.   Ο Κώστας Τέρπενος ήταν ο μόνος που φορούσε ρεπούμπλικα στην πόλη μας για πολλά χρόνια. Και επειδή το καπέλο στην Φλώρινα το έλεγαν  κάπα, το παράξενο καπέλο του Τέρπενου το ονόμασαν «κάπτσε». Από την ρεπούμπλικά του ο Τέρπενος άλλαξε επώνυμο και ονομάστηκε Κάπτσης, και όλοι οι απόγονοί του, πήραν αυτό το επώνυμο. Οι οικογένειες Κάπτση  έμεναν στην γειτονιά Τσεκούρι.  

Μετά την απελευθέρωση, το 1913, Νομάρχης Φλώρινας έγινε ο πρόξενος του Μοναστηρίου, Νικόλαος Μαυρουδής. Αυτός με νόμο κατήργησε το φέσι, που ήταν σύμβολο ραγιαδισμού και δουλείας. Οι Φλωρινιώτες άλλαξαν το φέσι τους και φόρεσαν τραγιάσκες, που τις έλεγαν κασκέτα. Φόρεσαν όμως και ρεπούμπλικες και ψαθάκια το καλοκαίρι. Επίσης οι μαθητές, του νεοσύστατου γυμνασίου, φόρεσαν πηλίκια. Οι μικροί μαθητές του δημοτικού, που φορούσαν φεσάκια στα χρόνια της τουρκοκρατίας, έμειναν ασκεπείς και μόνο τον χειμώνα φορούσαν σκουφάκια με φούντα σε διάφορα χρώματα. Στην δεκαετία του 1920, οι γυναίκες της πόλης άλλαξαν το ντύσιμό τους και φόρεσαν καπέλα ευρωπαϊκά. Σε όλη την διάρκεια του Μεσοπολέμου, όλοι φορούσαν καπέλα. Η ποικιλία των καπέλων σε σχέδια και χρώματα ήταν μεγάλη. Ήταν της μόδας  τότε να φορούν καπέλο. Οι άνδρες συνήθιζαν να το βγάζουν για να χαιρετίσουν κάποιον. Επίσης στους κλειστούς χώρους έβγαζαν το καπέλο τους, εκτός βέβαια της γυναίκες. Αυτή την περίοδο και οι χωρικοί άλλαξαν τα καπέλα τους και φόρεσαν κασκέτα, που τα συνδύαζαν με κουστούμια από σαγιάκι ή με την τοπική τους ενδυμασία. Τότε επέστρεφαν και οι μετανάστες από την Αμερική και έφεραν μαζί τους και κουστούμια και καπέλα. Οι μετανάστες, τις αμερικάνικες ρεπούμπλικες τις έλεγαν «παλαρία».

Μεταπολεμικά το καπέλο φοριόταν όλο και λιγότερο. Δεν το φορούσαν επειδή χαλούσε το μαλλί και πολλοί άνδρες πίστευαν ότι το καπέλο αραιώνει τα μαλλιά και φέρνει φαλάκρα. Έμειναν όμως πολλές εκφράσεις από την εποχή των καπέλων. Η φράση «βάζω φέσι», σημαίνει δεν εξοφλώ το χρέος μου. «Έγινε φέσι» σημαίνει μέθυσε. «Από πού κρατάει η σκούφια του» σημαίνει ποια είναι η καταγωγή του. «Παίρνω το καπελάκι μου και φεύγω» σημαίνει απειλή ότι θα φύγει. «Άλλο καπέλο» σημαίνει έτερον εκάτερον. «Βγάζω το καπέλο» σημαίνει αναγνωρίζω την αξία κάποιου  άλλου.

Δημήτρης Μεκάσης