Τα Τρία Είδη Συλλογισμού

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Το βασικό χαρακτηριστικό που διακρίνει τον άνθρωπο είναι η νοημοσύνη, η δυνατότητα δηλαδή να συλλαμβάνει, να επεξεργάζεται και να εξάγει συμπεράσματα από δεδομένα του περιβάλλοντος. Ο τελικός σκοπός είναι πάντα η αύξηση των

πιθανοτήτων επιβίωσης και η βελτίωση της ποιότητας ζωής. Το καθολικό και ενιαίο μοντέλο που περιγράφει τα φαινόμενα της λογικής και της φύσης και με το οποίο λειτουργεί η ανθρώπινη συμπερασματική σκέψη βασίζεται στο σχήμα: Αιτία -Θεωρία> Αποτέλεσμα, όπου μια Θεωρία εξηγεί το Αποτέλεσμα με βάση μια συγκεκριμένη Αιτία. Για παράδειγμα, αν δύο σώματα αφεθούν ελεύθερα, η θεωρία της βαρύτητας προβλέπει ότι το ένα θα έλκει το άλλο με την ίδια δύναμη.

Κατά την επίλυση προβλημάτων είναι γνωστά δύο από τα τρία στοιχεία του μοντέλου και αναζητείται το τρίτο, οπότε διακρίνουμε τρία είδη συμπερασματικής διαδικασίας, ανάλογα αν το ζητούμενο είναι το Αίτιο, η Θεωρία ή το Αποτέλεσμα. Η περίπτωση που αναζητείται το αποτέλεσμα αποτελεί τη φυσική και "ορθόδρομη" κατεύθυνση της λογικής, κατά την οποία με βάση ένα αίτιο και μια γνωστή θεωρία ακολουθεί η πρόβλεψη του γεγονότος, η οποία έχει το πλεονέκτημα ότι συνοδεύεται από μαθηματική βεβαιότητα. Για παράδειγμα: Έξω βρέχει (Αίτιο) και όποτε βρέχει γνωρίζουμε ότι το γρασίδι είναι υγρό (Θεωρία), άρα τώρα θα είναι υγρό (Αποτέλεσμα). Συνήθως στην επιστημονική πρακτική, μετά από παρατηρήσεις γίνονται γνωστά το αίτιο και το αποτέλεσμα ενός αγνώστου συστήματος και αναζητούνται οι κανόνες λειτουργίας του οι οποίοι εξάγονται με τη λεγόμενη μέθοδο της Επαγωγής. Δηλαδή: Κάθε φορά που βρέχει (Αίτιο) παρατηρούμε ότι το γρασίδι είναι υγρό (Αποτέλεσμα), άρα καταλήγουμε ότι πάντα όταν βρέχει το γρασίδι θα είναι υγρό (Θεωρία). Η διαδικασία αυτή της αυθαίρετης γενίκευσης από ένα πεπερασμένο σύνολο παρατηρήσεων δεν μπορεί να εξασφαλίσει τη βεβαιότητα του συμπεράσματος και αυτό αποτελεί το αιώνιο πρόβλημα της επιστήμης η οποία εκ των πραγμάτων είναι επισφαλής και εφήμερη. Τέλος, αν αναζητείται το αίτιο από γνωστό αποτέλεσμα και θεωρία, τότε εφαρμόζεται η Αναγωγή: Γνωρίζουμε ότι όταν βρέχει το γρασίδι είναι υγρό και τώρα παρατηρούμε ότι είναι υγρό, άρα βρέχει.

Οι τρεις παραπάνω μέθοδοι εφαρμόζονται σε κάθε επίπεδο λογικής λειτουργίας, από την αντανακλαστική σκέψη μέχρι τις πολύπλοκές ακαδημαϊκές έρευνες. Το γεγονός ότι η Επαγωγή δεν εξασφαλίζει βεβαιότητα έχει οδηγήσει σε μια από τις μεγαλύτερες σκευωρίες του παγκόσμιου συστήματος γνώσης, καθώς εσκεμένα τρέφεται στην κοινή γνώμη η εντύπωση ότι η επιστήμη είναι αλάνθαστη. Δήθεν καθηγητές και ιδρύματα, με το αζημείωτο σε όλον τον κόσμο θεοποιούν τελείως άστοχες θεωρίες που παραπλανούν τον αδαή κόσμο και τον παρασύρουν σε αυτοκαταστροφική και αλλοτριωτική συμπεριφορά. Στη φιλοσοφική ιστορία μόνον ο Πλάτωνας, ούτε καν ο Αριστοτέλης, διείδε την αδυναμία αυτή και απέρριψε δια παντός την επαγωγική μέθοδο ως άκρως επικίνδυνη. Αντ' αυτού, εισήγαγε την έννοια των ανώτερων και αναλλοίωτων Ιδεών όπου λειτουργεί πραγματικά το ανθρώπινο πνεύμα, ενώ ο φυσικός κόσμος δεν είναι παρά μια εφήμερη και σχετική "σκιά" αυτών. Μέχρι σήμερα δεν έχει διαψευστεί και το σύνολο της παγκόσμιας φιλοσοφικής και επιστημονικής προόδου επιστρέφει μόνιμα στην "αγκαλιά" του.