Το ποδόμακτρο

Το ποδόμακτρο της Τραπέζης της Ελλάδος

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης

Η αρχαία ελληνική λέξη «μάκτρον» σημαίνει οτιδήποτε χρησιμοποιούμε για να καθαρίσουμε κάτι. Η λόγια καθαρευουσιάνικη σύνθετη λέξη «ποδόμακτρο» σημαίνει το πατάκι που είναι στις εξώπορτες των σπιτιών για να καθαρίζουν τις σόλες των παπουτσιών. Σημαίνει όμως και την

σιδερένια λάμα που ήταν στερεωμένη στο πεζοδρόμιο, από την μια μεριά ή από την άλλη της κεντρικής εισόδου, κοντά στον τοίχο, όπου καθάριζαν τα παπούτσια τους από τις λάσπες. 

Τα πατάκια υπάρχουν και σήμερα, τα οποία χρησιμοποιούνται ευρέως και στις μονοκατοικίες, αλλά και στα διαμερίσματα. Τα χρησιμοποιούσαν από πολύ παλιά. Τότε που δεν υπήρχαν βιομηχανοποιημένα προϊόντα, αλλά μόνο χειροποίητα, φτιαγμένα από τις νοικοκυρές του σπιτιού. Πριν από πολλά χρόνια το πατάκι της εξώπορτας ήταν μια παλιά κουρελού, μια τσέργα, όπως λέγαμε στην Φλώρινα. Ήταν κάποιος διάδρομος, που είχε φθαρεί, τον οποίο δίπλωναν και τον τοποθετούσαν στην κεντρική είσοδο, αλλά και στην πόρτα της αυλής. Πάνω στην τσέργα σκούπιζαν τα παπούτσια τους.

Αργότερα όμως κυκλοφόρησαν τα ψάθινα πατάκια, που ήταν υφαντά ή πλεκτά. Αυτά κατασκευάζονταν από βιοτεχνίες της Θεσσαλονίκης, και πουλιόνταν στα παντοπωλεία και στα υαλοπωλεία. Τα θεωρούσαν ακριβά, επειδή τα αγόραζαν, σε μια εποχή που οι περισσότεροι δεν είχαν πολλά χρήματα. Το ψάθινο πατάκι ήταν είδος πολυτελείας και το τοποθετούσαν στην εξώπορτα μόνο στις γιορτές, όταν έρχονταν οι επισκέπτες, έτσι που το πατάκι έδινε αρχοντιά στο σπίτι. Το βράδυ όμως το μάζευαν για να μην τους το κλέψουν, και τοποθετούσαν πάλι την ταπεινή σπιτική τσέργα, που κανείς δεν θα έκαμνε τον κόπο να την κλέψει. Με την πάροδο του χρόνου οι τσέργες χάθηκαν από τις εξώπορτες των σπιτιών και αντικαταστάθηκαν από αγοραστά πατάκια διαφόρων υλικών, τα οποία βρίσκει κανείς σε χαμηλές τιμές.

Υπήρχε και «το σίδερο για τις λάσπες», το ποδόμακτρο, όπως το έλεγαν οι καθαρευουσιάνοι. Αυτά τα έφτιαχναν οι σιδεράδες της πόλης μας. Η σιδερένια αυτή λάμα ήταν άγνωστη στην Φλώρινα. Μετά το 1920 όμως, όλα τα νεοκλασικά – εκλεκτικιστικά σπίτ ια που χτίζονταν, είχαν και το ποδόμακτρο στην είσοδο του σπιτιού, στο πεζοδρόμιο. Το σίδερο για τις λάσπες συνδέθηκε με τα σπίτια που χτίστηκαν από το 1920 μέχρι το 1960 περίπου. Τα πιο παλιά σπίτια δεν είχαν ποδόμακτρο, ούτε οι πολυκατοικίες.

Οι σιδεράδες της πόλης μας έβαζαν όλη την τέχνη τους και επιστράτευαν την φαντασία του για να φτιάξουν γερά και κομψά ποδόμακτρα. Ήταν μια πλατιά λάμα στερεωμένη σε δυο σίδερα, που το ύψος της δεν ξεπερνούσε τα 20 εκατοστά από το πεζοδρόμιο. Λίγες φιγούρες έκαμναν τα ποδόμακτρα πιο κομψά, και παρόλο που όλα είχαν το ίδιο σχήμα, διέφεραν καθώς αυτά ήταν χειροποίητα.

 Τα σίδερα για την λάσπη, τα ποδόμακτρα, ήταν άχρηστα, όταν ασφαλτοστρώθηκαν οι δρόμοι της πόλης και δεν υπήρχαν πια λάσπες για να κολλάν στις σόλες των παπουτσιών. Μετά το 1960 δεν τοποθετούσαν πια ποδόμακτρα. Χάθηκαν όταν άρχισαν να φτιάχνουν τα νέα πεζοδρόμια και πετάχτηκαν στα μπάζα μαζί με τα πλακάκια και τις πέτρες. Σήμερα υπάρχουν ελάχιστα σίδερα ποδόμακτρα, δείγματα τέχνης και πολιτισμού άλλων εποχών.

Αν ο χρόνος γύριζε πίσω και βλέπαμε κάποιον με λασπωμένα παπούτσια να πηγαίνει στο σπίτι του, η πρώτη στάση ήταν στο ποδόμακτρο. Όρθιος και με αργές κινήσεις έξυνε τις σόλες των παπουτσιών του πάνω στο σίδερο.  Πρώτα το ένα πόδι και μετά το άλλο, ελευθέρωνε τις σόλες των παπουτσιών του από την λάσπη. Μετά ανέβαινε το σκαλάκι και σκούπιζε τα παπούτσια του στο πατάκι, και με καθαρά παπούτσια έμπαινε στο σπίτι του.

Κάθε πρωί οι νοικοκυρές τίναζαν το πατάκι της εξώπορτας και σκούπιζαν τις λάσπες από το σιδερένιο ποδόμακτρο. Σκούπιζαν επίσης και το πεζοδρόμιο, για να είναι καθαρό, ώστε να μην φέρνουν τις λάσπες στο σπίτι.

Δημήτρης Μεκάσης