Τα σχολικά βιβλία

Μαθητής εν δράσει

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης
Τα παιχνίδια είναι για τα παιδιά και τα βιβλία για τους μαθητές.  Με την ιδιότητα του μαθητή, το παιδί, από μικρό μαθαίνει στο σχολείο τα πρώτα του γράμματα, γράφοντας στο τετράδιο και διαβάζοντας στο βιβλίο. Το τετράδιο είναι κάτι πρόχειρο, κάτι ευτελές, ενώ το βιβλίο έχει την γοητεία
του. Τυπωμένα γράμματα, εικόνες, χοντρά εξώφυλλα, αριθμό σελίδων, και είναι όλα ίδια για όλους τους μαθητές της τάξης. Βιβλία που κρύβουν μέσα τους όλη την σοφία του κόσμου. Βιβλία που αγαπήθηκαν από τους καλούς  μαθητές και μισήθηκαν από τους αδιάφορους, που πιέστηκαν να τα διαβάσουν. Όμως τα βιβλία παρέμειναν βιβλία, απαραίτητα στην μάθηση που παρέχουν τα σχολεία.
Τα σχολικά βιβλία, πριν το 1968, τα αγόραζαν οι μαθητές όλων των βαθμίδων, από τα βιβλιοπωλεία. Τον Σεπτέμβριο οι βιβλιοπώληδες, γέμιζαν τα συρτάρια τους χρήματα, καθώς γινόταν ένα πραγματικό παζάρι έξω και μέσα στα μαγαζιά τους. Και αν οι βιβλιοπώληδες ήταν υπερευχαριστημένοι, από τις πωλήσεις σχολικών βιβλίων, αντίθετα για τους περισσότερους γονείς, ο μήνας αυτός βάραινε τον οικογενειακό προϋπολογισμό. Δεν ήταν βέβαια και φθηνά τα σχολικά βιβλία. Όμως οι γονείς φρόντιζαν να μη λείπουν τα σχολικά βιβλία από τα παιδιά τους, καθώς η μόρφωσή τους ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της νοοτροπίας, που επικρατούσε στην πόλη μας.
Στα χωριά, στα δημοτικά σχολεία, οι μαθητές άργησαν να καταλάβουν την σημασία της μόρφωσης, επειδή η κύρια απασχόληση των χωρικών ήταν η γεωργία και η κτηνοτροφία, επαγγέλματα που δεν απαιτούσαν και πολλά γράμματα. Οι γονείς των μαθητών των χωριών, όσοι είχαν οικονομική άνεση  αγόραζαν κανένα σχολικό βιβλίο. Στα φτωχά χωριά όμως τα βιβλία σπάνιζαν. Ο δάσκαλος του χωριού  φρόντιζε να διαβάζουν οι μαθητές του τα απογεύματα με τον παρακάτω τρόπο. Ο δάσκαλος  δάνειζε τα βιβλία του για να διαβάσουν το απόγευμα οι μαθητές. Τα βιβλία του δασκάλου, χέρι με χέρι, περνούσαν από όλα τα σπίτια του χωριού, και το βράδυ ο τελευταίος μαθητής επέστρεφε τα βιβλία στον δάσκαλο. Την άλλη ημέρα πήγαιναν στο σχολείο και διάβαζαν από τα ίδια βιβλία.   Μετά το 1950, τα χωριά άρχισαν να αλλάζουν και όλοι οι μαθητές είχαν σχολικά βιβλία, αγορασμένα από τα βιβλιοπωλεία της πόλης μας.
Και επειδή τα βιβλία ήταν ακριβά, τα φύλαγαν και τα κρατούσαν καθαρά,  για τα μικρότερα αδέρφια τους. Με τα ίδια βιβλία τελείωναν το δημοτικό, όλα τα παιδιά μιας οικογένειας.  Στο εξατάξιο γυμνάσιο ήταν λίγο διαφορετικά τα πράγματα. Οι μαθητές του γυμνασίου, με την έναρξη της σχολικής χρονιάς, πουλούσαν αρκετά βιβλία τής προηγούμενης χρονιάς. Τα βιβλία όμως έπρεπε να είναι καθαρά και να μην λείπει καμία σελίδα, για να πουληθούν σε καλή τιμή. Οι μαθητές τα πρόσεχαν όλη την χρονιά μέχρι το Σεπτέμβριο που άρχιζε το σχολικό παζάρι. 
Θυμάμαι όταν αποφοίτησα από την πρώτη γυμνασίου είχα όλα τα βιβλία μου καθαρά και περιποιημένα. Το Σεπτέμβριο πλησίαζα τα παιδιά που τότε άρχιζαν την πρώτη γυμνασίου με σκοπό να τους πουλήσω τα βιβλία μου.  Βάσει των τιμών των βιβλιοπωλείων πουλούσαμε τα βιβλία, αλλά και την κατάσταση των βιβλίων. Κατάφερα και πούλησα τα πεντακάθαρα βιβλία μου, σχεδόν όλα, στην τιμή των 110 δραχμών. Με αυτά τα χρήματα και λίγα που μου έδωσε ο πατέρας μου αγόρασα τα βιβλία της δευτέρας γυμνασίου από το βιβλιοπωλείο. Το ίδιο έκαμναν οι περισσότεροι μαθητές. Άλλοι λίγα και άλλοι πολλά, πουλούσαν τα βιβλία τους, στο άτυπο παζάρι της αυλής του γυμνασίου, αλλά και στις γειτονιές. 
 Η σχέση των μαθητών με τα βιβλία ήταν τελείως διαφορετική από αυτήν που επικρατεί σήμερα. Όταν ο μαθητής αγόραζε τα βιβλία του τα πονούσε, και τα διατηρούσε σε καλή κατάσταση, ώστε να πουληθούν την επόμενη χρονιά σε καλή τιμή. Τα βιβλία καταστρέφονταν μόνο μετά από κάποια  εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, τότε που όλα τα βιβλία άλλαζαν. Τα παλιά βιβλία ήταν πλέον άχρηστα για τους περισσότερους. Δεν είχαν πια περιεχόμενο. Ήταν χαρτί. Σκέτο χαρτί, που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και ως προσάναμμα. Αυτοί όμως που αγαπούσαν πραγματικά τα βιβλία, τα διατήρησαν, σαν ανάμνηση από τα μαθητικά τους χρόνια. 
 Με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, του Γεωργίου Παπανδρέου, το 1964, αποφασίστηκε η «Δωρεάν Παιδεία» για όλα τα ελληνόπουλα. Η μεταρρύθμιση προέβλεπε και δωρεάν βιβλία σε όλους τους μαθητές, όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης.  Η μεταρρύθμιση αυτή όμως δεν ολοκληρώθηκε, εξ αιτίας της πολιτικής αστάθειας.  Αργότερα η στρατιωτική κυβέρνηση του Γεωργίου Παπαδοπούλου, το 1968,  έδωσε δωρεάν τα βιβλία σε όλους τους μαθητές, πλούσιους και φτωχούς,  χωρίς διακρίσεις. Η προσφορά των δωρεάν βιβλίων συνεχίζεται και σήμερα.
Τα σχολικά βιβλία που παρέχονται δωρεάν στους μαθητές, τα πληρώνει ο ελληνικός λαός, που φορολογείται.  Το σύστημα αυτό των δωρεάν βιβλίων έκανε τα σχολικά βιβλία ευτελή, καθώς αυτά στο τέλος της σχολικής χρονιάς, πετιούνται, καίγονται και γενικά καταστρέφονται από τους μαθητές. Η σχέση μαθητή και βιβλίου άλλαξε ριζικά, καθώς το βιβλίο για τον μαθητή είναι μιας χρήσεως, δηλαδή για μια σχολική χρονιά.
 Είναι απαράδεκτο το φαινόμενο να βλέπει κανείς έξω από τα σχολεία πεταμένα βιβλία στο τέλος κάθε σχολικής χρονιάς. Το φαινόμενο αυτό δηλώνει άλλη μια πτυχή του αποτυχημένου εκπαιδευτικού μας συστήματος, που εμφανίστηκε με το σύνθημα «Δωρεάν Παιδεία».

 Δημήτρης Μεκάσης