Ο εύμορφος άνθρωπος: Σχεδιάζοντας περίκλειστα την ανθρώπινη μορφή

Δεν βλέπουμε αυτό που θέλουμε

Βάτσουγκ Ρεπμόλφ

Η ευμορφία ως κατασταλαγμένο γούστο αποτελεί μια αυστηρώς εσωτερική κατανόηση της θέασης και ανάγνωσης της ανθρώπινης μορφής. Έφτασε στο ιστορικό της όριο στα τέλη του 19^ου αι., κατασκευάζοντας ένα 

μοντέλο για το γούστο της αστικής τάξης. Τα εύμορφα πορτραίτα είναι ισορροπημένα πρόσωπα γεμάτα ισομέρειες, συμμετρίες και παραισθητικότητες.

Στον 20^ο αι. η φύση, ο κόσμος, ο θεός και ο άνθρωπος άρχισαν να απομακρύνονται ως υπόβαθρο από τα έργα τέχνης, κατασκευάζοντας αινίγματα οπτικά μιας γλώσσας Πυθικής. Αυτός ο νέος χείμαρρος οπτικών γεγονότων με στρεβλώσεις ακόμα και χωροχρονικές της ανθρώπινης μορφής που δεν είχαν σχέση με τις παραδοσιακές έννοιες της αρμονίας, γκρέμισε το αρχοντικό γούστο των παλαιών αστών και άφησε να αναδυθεί το γούστο του νέου φιλελεύθερου καπιταλιστή αστού. Πλέον ο καινούργιος εύμορφος γνωστικιστής αστός περιφέρει το ανήσυχο Πυθικό του γούστο στα μουσεία πάνω από μισό αιώνα τώρα. Έτσι εύμορφες συνθέσεις λογικής και συγκινήσεων ανθρωπολογικού χαρακτήρα επιπλέουν από εικαστικούς ικανούς στην ψυχογράφηση όπως ο Λούσιαν Φρόυντ και ο Γιώργος Ρόρρης. Ένα εξίσου κλασσικό παράδειγμα ανθρωπολογικής και ψυχολογικής προοπτικής μιας ανθρώπινης μορφής αποτελούν τα εύμορφα αυτοπορτραίτα του Ρέμπραντ που κατάφεραν να θέσουν ζητήματα ορισμού της τέχνης ως σχέση ηθικής μοναξιάς και κοινωνίας.

Η τέχνη συχνά ορίζεται είτε ως μια μορφή με νόημα, είτε ως μια έκφραση συναισθημάτων, είτε ως μια μορφή με αμιγώς αισθητική αξία, είτε ως αξία διακριτή από την ηθική, τη γνωστική και ωφελιμιστική αξία, είτε τέλος ως πρόσβαση στην κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς και ύπαρξης.

Στην αποευκλείδια τέχνη του 20^ου αι., η αναδομημένη μορφή τέχνης της προτασιακής και αφηρημένης λογικής κάνει τη συνείδηση να χαλαρώνει πλήρως τους δεσμούς με τον εξωτερικό κόσμο, αντικαθιστώντας τα σύμβολα με έννοιες που ανήκουν πλήρως στο υποκείμενο. Η Πλατωνική αναξιοπιστία των αισθήσεων, η ταύτιση του κάλους της εικόνας με την αλήθεια, εξασθένησε το «Ευ» σε «Α», από Εύσχημο σε Άσχημο, από Εύμορφο σε Άμορφο. Μέσα σε όποια ασύμμετρη σχέση ανάμεσα στο Ευ και στο Α, καλλιτέχνες του παρόντος ή του παρελθόντος οδηγούν τον κλειστό κόσμο της συνείδησης που γνωρίζει τον εαυτό της, που αναγνωρίζει το πορτραίτο της, σε ένα ανοιχτό κόσμο συνείδησης που εκρήγνυται προς τα μπρος, προς τους άλλους, προς τον κόσμο, προς τη λογοτεχνία για το νέο εύμορφο άνθρωπο.

Ευμορφίζουν τον άνθρωπο οι: Δήμος Κηπουρός, Γιώργος Κορμπάκης, Νικόλας Αντωνίου, Νίκος Πασαλιμανιώτης και Βαγγέλης Μπραγιάντσης.

Οι ανθρώπινες δυνάμεις και ικανότητες στη ζωγραφική παράσταση ιχνηλατούνται υπό το πρίσμα του ρεαλισμού στην αφηγηματολογική και την εννοιακή άποψη. Η αφηγηματολογική περιγράφεται με μια μιμητική σταθερά που άλλοτε λειτουργεί υπερβατικά, συμβολικά, και άλλοτε αναπαραστατικά. Η εννοιακή άποψη συσσωρεύει δεδομένα παρατήρησης, αντίληψης και αναλογικής εξήγησης της πραγματικότητας. Ο Δήμος Κηπουρός προσπαθώντας τις εσωτερικές μορφές των ηρώων του να τις σχεδιάσει σαν αυθόρμητες ροπές από τα μέσα προς τα έξω ζωγραφίζει παραλλαγές της εύμορφης αναγνωρίσιμης εξωτερικής μορφής κοντά σε άμορφες θολότητες. Ισορροπώντας σε αυτό το βολικά διφορούμενο σημείο, ξετρυπώνει οπτικές ουσίες αποδοκιμάζοντας τον μυωπικό ηδονισμό, επικρίνοντας τον μοντερνισμό. Η αψήφιστη ζωγραφική του υπεροψία σφυρηλατεί τρισδιάστατες, ευρυγώνιες κατανομές χώρων του Fragonard με τις δυναμικές σχεδιαστικές εκχυμώσεις του Ροκοκό. Η αμφιταλάντευση ανάμεσα σε υπαρξιακές και νατουραλιστικές ευμορφίες κάνει τον Κηπουρό να ζωγραφίζει ευμετάβλητα, εμπειρικά, αυτοσχεδιαστικά με τα έντονα φιλμικά βλέμματα πρωταγωνιστών ενός David Lynch ή ενός Krzysztof Kieślowski.

«Το δε άνω θρώσκω ον (άν-θρωπος) θανάτω υπέρβαση δύναται τελέσαι». Οι παρετυμολογικές ενορμήσεις χριστιανικής λογικής ταυτοποιούν το βλέμμα που αρνείται να κοιτάξει μέσα του αλλά κοιτάζει έξω του. Η ελευθερία του βλέμματος διασπά την παλιά καθιερωμένη ευλάβεια προς τη γη και το βλέμμα του άνω θρώσκω όντος φαίνεται από τον θεατή χαμηλωμένο και με σχεδόν κλειστά τα βλέφαρα. Τι κοιτάς με χαμηλωμένο το βλέμμα από πάνω προς τα κάτω; Πρωτίστως τα χέρια που δένουν τα δάχτυλα σε κόμπους υποκειμένου. Αυτός ο καλλωπισμός του είναι φαίνεται σαν ένα γλυπτό αντικείμενο (ερμητικά κλειστό μέσα στις σφραγισμένες παλάμες είναι το είναι).Το αντικείμενο-χέρι κάτω από το μελαγχολικό βλέμμα του άνω θρώσκω αλληγοριστή εγκαταλείπει στο χαρτί, ως ένα αυθαίρετο υλικό-σημαίνον, το θραύσμα που διασώθηκε από τις αρπαγές κάποιας μονοσήμαντης σημασίας της πανταχού παρούσας εικόνας. Η πανταχού παρούσα εικόνα είναι μια ανθρωποκεντρική εικόνα στον αμφιβληστροειδή ενός εικονοκλάστη ανίκανου να εκμηδενίσει το ορατό. Ο Γιώργος Κορμπάκης ομογενοποιεί το εικαστικό βλέμμα του σε δύο διαφορετικά μέσα, βίντεο και σκιαγραφικό σχέδιο, όπως έκανε ο Durer ανάμεσα στη χαρακτική και τη ζωγραφική του. Αυτό το κατόρθωμα του Κορμπάκη ως διαλεκτική στροφή απαλλάσσει τα έργα του από την εκφοβιστική τους αύρα εξοικειώνοντας την υλική τους υπόσταση σε μια ενιαία αισθητική, δημιουργώντας μια εικόνα έκκεντρη, χωρίς πρότυπο. Πρόκειται για μια εικόνα που πιστεύει στην Πραγματικότητα του πρότυπού της.

Ο Νικόλας Αντωνίου χρησιμοποιεί διαλεκτικές εικόνες συγκλονιστικής αντιπαράθεσης στις οποίες ο χρόνος ακινητοποιείται ως συμπαγής μονάδα οριοθετημένος σε ένα λαμπυρίζον graffiti πεδίου. Έτσι οι οντότητες που ζωγραφίζει εξαγοράζουν μια απειλούμενη στιγμή παρελθόντος, εξαναγκάζοντας τον χρόνο με ένα βίαιο σχεδιαστικό ή ζωγραφικό τράβηγμα σε μια φωτισμένη χρωματική σύμπτωση με τον εαυτό του. Το Ά-μορφο πρόταγμα του Αντωνίου είναι να αποκαταστήσει τη δυνατότητα τέτοιων συμβολικών συσχετισμών ενώ παράλληλα εκκαθαρίζει αυτόν τον κόσμο φυσικής μυθολογίας εύμορφων εφηβικών αναπολήσεων. Οι μορφές του τραβιούνται και συσπώνται όπως ο απελπισμένος άνθρωπος του Gustave Courbet σε έναν ρεαλισμό ατμοσφαιρικά κοινωνιστικό ή γιγαντώνονται όπως σε μια υπέρταση των μορφών του Goya.

Ο Νίκος Πασαλιμανιώτης σκεπτόμενος σε αμιγή σχήματα, ρυθμίζει με λεπτότητα τις σχέσεις των ιδεών προς το εικονιζόμενο, θέτοντας σε εφαρμογή συνεχείς αναδιατυπώσεις της εικόνας μέχρι τελικής καταστροφής. Για να αποκτήσουν επαρκή ζωγραφική γενικότητα οι ιδέες, πρέπει να υπερβαίνουν τις ιδιαιτερότητες των εμπειριών από τις οποίες έχουν ληφθεί. Ο Πασαλιμανιώτης αρνείται συνεχώς τη σχεδιαστική του αναπαραστατική ικανότητα, καθώς παρά την αφαιρετικότητα η ζωγραφική εναπόθεση υλικών και τα καψίματα με καμινέτο συνεχίζoυν να αντικατοπτρίζουν τα ουσιώδη γνωρίσματα των αναφερομένων. Απόστολος της απορητικής και εχθρός της ολότητας, μεθυσμένος με τις ατελεύτητες δυνατότητες του σχεδίου του, εξωμοιώνει το φωτεινό μέσα με το σκοτεινό έξω.Αυτές οι φαινομενολογικές σχεδιαστικές ενορμήσεις του μοιάζουν με μεγεθύνσεις των δεξιοτεχνικών ευμορφικών πορτραίτων του Ρούμπενς, με έναν περίπατο μέσα στο μυαλό του Ούγκο Πράτ όταν σχεδιάζει με δύο λειτουργικούς τόνους, του άσπρου και του μαύρου, το μοναχικού ήρωα Corto Maltese.

Ο Βαγγέλης Μπραγιάντσης ανάγει το μεγαλύτερο μέρος των εικονικών, βιωματικών παραστάσεών του σε ένα άλλο επίπεδο συνειδητότητας, στη δύσκολη ασχολία της αυτοπαρατήρησης. Τις εκφορές της καλλιτεχνικής του έκφρασης, τις χρησιμοποιεί ως πειράματα μνήμης. Καταφέρνει να δώσει ορατό σχήμα σε διατάξεις δυνάμεων με πολλές δομικές ποιότητες. Η ζωγραφική του αποτελεί περιγραφή της φύσης, της καλής ή της κακής συμβίωσης των ανθρώπων, της υποκριτικής δημοκρατίας, της νεότητας. Στη γλυπτική και στα video-art, εξαιρετικά αφαιρετικές, κοινωνικές ή ψυχολογικές διαμορφώσεις συμβάλλουν στο "ρετουσάρισμα" παραφθαρμένων σχημάτων με συνθετικές δεξιότητες. Ο Μπραγιάντσης εκπληρώνει τις εικόνες μέσα από την απεικόνιση, το σύμβολο και το σήμα. Όλα του τα έργα επανασχεδιάζουν την πνευματική αρωγή των πεπραγμένων όντων σε συνθήκες καταστροφής, τραυματισμών, σε ανεπαρκείς κοινωνίες παροξυσμού, αστικής υποκρισίας, επαιτείας, απορριμάτων μιας ζωής, σημάτων κατατεθέν, σλόγκαν των πολιτιστικών στρωμάτων, στον αντιφορμαλισμό ενός video-clip ή μιας τηλεοπτικής διαφήμισης, στο σαρκασμό του George Grosz. Επανεφευρίσκει το διαρκές σύμβολο, το ξανασχεδιάζει σαν ζωντανή παρουσία στις πιο αφαιρετικές ποιότητες της καταπίεσης και της αντίστασης, της κατευθυντικότητας της εσωτερικής συγκράτησης προς τον έξω κόσμο. Από τη ζωγραφική του ως τα video, η ευμορφία συσχετίζεται στο έργο του ως ταυτόχρονη εγγενή φύση των πραγμάτων και των γεγονότων του κόσμου, διατηρώντας έτσι μια σχέση με την ανθρώπινη ζωή επί της γης. Αυτή η σχεδιαστική οργανικότητα είναι η συγχώνευση της αισθητηριακής εμφάνισης των κατασκευασμένων εικαστικών ευμορφών του, με τις γενικές πολιτικές ιδέες.

Η άγνοια είναι το πρώτο σύμπτωμα της αρρώστιας!

Χάρης Κοντοσφύρης

Φλώρινα 12/4/2012

Η έκθεση «Ο εύμορφος άνθρωπος» ανοίγει την Τετάρτη 9 Μαΐου στο Μουσείο σύγχρονης τέχνης, Φλώρινας