Χρονογράφημα: Αρχαίοι Μακεδόνες και Σαρακατσαναίοι..

Γράφει  ο Λάζος ο βουνίσιος.

Μελετώντας τον τόμο της Ακαδημίας Αθηνών «Μακεδονία 4000 χρόνια Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού» εντόπισα πολλές ομοιότητες της ζωής και των κοινωνικοπολιτικών θεσμών στους αρχαίους Μακεδόνες με τους 

σημερινούς Σαρακατσάνους. Η δομή της κοινωνίας των αρχαίων ορεσίβιων Μακεδόνων ταυτίζεται (κατά την ταπεινή μου άποψη) απόλυτα θα έλεγα με την νομαδική κτηνοτροφική ζωή και τις μετακινήσεις των Σαρακατσάνικων τσελιγκάτων.
Ο αιρετός αρχηγός, ο «τσέλιγκας της παρέας» ή της «στάνης» αντιπροσώπευε και ηγήτω της ποιμενικής του ομάδος.  Ο Καντακουζινός, αργότερα (Βυναντινή περίοδος), τον αναφέρει ως  «φύλαρχο». Το όνομα του ταυτιζόταν με το όνομα της «στάνης». Ήταν συχνά βασιλέας μακεδόνας (πρό της χρυσής περιόδου Φιλίππου Β΄- Μεγάλου Αλεξάνδρου Γ΄) επικεφαλής στο κυνήγι, στον πόλεμο, στις θρησκευτικές δοξασίες ή τελετές, άρχων στις διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις. Βασική μονάδα ήταν η «στάνη» όπου μαζί με τα κοπάδια μετακινιόνταν το θέρος στα ορεινά μαζί με όλα τα υπάρχοντα τους και ξεχειμώνιαζε στα πεδινά οροπέδια της Μακεδονίας.

Κάπως έτσι ήταν και η οργανωτική δομή της κοινωνίας των αρχαίων μακεδόνων Ορεστών, Τυμφαίων, Λυγκηστών και Πελαγόνων που διήγαν νομαδικό ποιμενικό βίο. Οι αρχαιότεροι ορεσίβιοι μακεδόνες συνεπώς διένυσαν παρόμοια στάδια νομαδικής ανάπτυξης.  Το καθαρά νομαδικό-μεταναστευτικό τους κέντρο ήταν η Λεβαίη στα Πιέρια όρη μετακινήθηκαν στα νότια Πιέρια όρη μέχρι τα στενά των Τεμπών. Έπειτα μετακινήθηκαν στα ορεινά της Πίνδου όπου μετά διάφορες περιπλανήσεις στα βουνά - ορεινά βοσκοτόπια κατέληξαν στις αρχαίες Αιγές (σημερινή Έδεσσα ή Βεργίνα με επικρατούσα την δεύτερη ως τελικός προορισμός τους σύμφωνα με Δελφική Εντολή). Αργότερα μετακινήθηκαν στα πεδινά παράλια της σημερινής Μακεδονίας (αρχαία Πέλλα) όπου στα χρυσά έπη του Φιλλίπου και του Μεγάλου Αλεξάνδρου «εγκατέλειψαν τα όρη» (Αρρριανός) και άρχισαν σιγά σιγά να «αστικοποιούνται»  με την σημερινή έννοια του όρου. Παρόλα αυτά στην Äνω Μακεδονία (σημερινή Δυτική Μακεδονία) η κοινωνική δομή των αρχαίων μακεδόνων διατήρησε τον ορεσίβιο νομαδικό  τρόπο ζωής και την κατά κύριο λόγο αγροτοκτηνοτροφική συγκρότηση της οικονομίας τους.  Τεκμήρια της νομαδικής ζωής τους είναι τα «χαλκά σκεύη που βρέθηκαν σε ανασκαφικές έρευνες  σε θερινά βοσκοτόπια» (Βουτονότσι, Βίτσα,Κουτσιζι)  Οι κατοικίες στα πρώιμα αρχαιομακεδονικά έτη ήταν καλύβες νομαδικές όμοιες σαν των σημερινών Σαρακατσάνων όπως και ο τρόπος ή και οι παραδόσεις τους  Συγκαταλέγοντε στους αρχέγονους Ελληνικούς πληθυσμούς της πατρίδας μας. Στα βυζαντινά έτη ο Κατακουζηνός αναφέρει «έντονη ανησυχία για τις διαπραγές και συγκρούσεις διαφόρων νομαδικών φυλών που είχαν κατέβει στην Θεσσαλία».

Οι Σαρακατσάνοι νομάδες συνέβαλαν στον Μακεδονικό Αγώνα και σε όλους του Αγώνες του Ελληνικού Έθνους. Ανάμεσα στα ένοπλα αντάρτικα εθνικοαπελευθερωτικά σώματα του Μακεδονικού Αγώνος  ήταν και Σαρακατσάνοι με σημαντικότερο τον Καπετάν Φαρμάκη και τον πολίτη Ηλία Φαρμάκη (καπετάν Κουντουρος 1903)

Οι νομάδες Σαρακατσαναίοι ποτέ δεν ξέχναγαν τα ορεινά μονοπάτια μέσα από τα οποία οι τσέλιγκες οδηγούσαν τα κοπάδια μαζί με το βιός τους στα ορεινά βοσκοτόπια της δυτικής Μακεδονίας αλλά και της ορεινής  Φλώρινας (Αγιος Γερμανός-Πύλη Πρεσπών-βοσκοτόπια Βαρνούντα-Βόρρα)

Στα χρόνια της ΓερμανοΒουλγάρικης Κατοχής της Πατρίδας μας στην Φλώρινα υπάρχουν αναφορές για τους Σαρακατσαναίους στην περιοχή και συγκεκριμένα στα απομνημονεύματα του τότε νομάρχου Φλωρίνης κ.Κωνσταντίνου Μπόνη. Αναφέρει χαρακτηριστικά  τα δεινά που υπέστησαν από Βούλγαρους συνεργάτες των Γερμανών (ΟΧΡΑΝΑ) σε βοσκοτόπια  του όρους Βόρρα..

Στον Σκοπό παρά την κορυφή του όρους Βόρρας κατοικίες Σαρακατσαναίων (καλύβια) οικογένειας Φαρμάκη κατεστράφησαν δια πυρός από τους Βουλγάρους με την υπόνοια κατηγορίας ότι ήσαν κρησφύγετα Ελλήνων ανταρτών. Λεηλατήθησαν οικοσκευές, ενδύματα, ρουχισμός, κλινοστρωμνές. Κλέψαν 60 περίπου αγελάδες τις οποίες οδήγησαν προς τα σύνορα (τότε Σερβίας νυν Σκόπια) Έκλεψαν όλα τα πρόβατα που υπήρχαν. Συνελήφθησαν ως ύποπτοι Έλληνες αντάρτες της Εθνικής Αντιστάσεως. Μεταξύ αυτών ο πρόεδρος του χωριού Σκοπός και ο Φαρμάκης Χ.»

Αλλού ο τότε νομάρχης σημειώνει..

«Χωριό Παπαδιά παρά το όρος Βόρρας. Οι βούλγαροι κατέκαψαν ποιμνιοστάσια καλύβια βοσκών (ντόπιων και Σαρακατσαναίων).Ήταν για αυτούς (βούλγαρους) ύποπτα καταφύγια Ελλήνων ανταρτών «ατάκτων»;..»

Για περισσότερες  χρήσιμες πληροφορίες, της ενεργού δράσης των Ελλήνων Σαρακατσαναίων στους Εθνικούς Αγώνες ΜΑΣ, μπορείτε να αντλήσετε στο διαδίκτυο στην ιστοσελίδα « www.sarakatsanos.net» ή στην ιστοσελίδα «Σαρακατσάνων Καβάλας».

Η τελευταία προσωπική ευχάριστη ανάμνηση  που έχω για τους Σαρακατσάνους στην Φλώρινα ήταν ένα καλοκαίρι κάπου στα τέλη της δεκαετίας του 1970 .Θεσσαλοί Σαρακατσαναίοι τσέλιγκες οδηγούσαν με τα πόδια  τα τεράστια κοπάδια τους απο την  Θεσσαλία διασχιζοντας  τις παραποτάμιες συνοικίες της πόλης (Πεταλωτήριο-Βαρόσι-Πλατεία Ηρώων -δρόμος προς Άλωνα) πρίν σκαρφαλώσουν  στα θερινά βοσκοτόπια της  Πρέσπας για να ξεκαλοκαιριάσουν. Χιλιάδες ηχούσαν τα κουδούνια που είχαν κρεμασμένα στο λαιμό τα  αμέτρητα κριάρια κατσίκια και  πρόβατα που διέβαιναν με τα  άγρια τσομπανόσκυλα στους παραποτάμιους δρόμους καθοδηγούμενα από τους τσέλιγκες και τους νεαρούς βοηθούς-τις οικογένειες τους.
Με τα χρόνια η εικόνα αυτή εξαφανίσθηκε στην πόλη μας μια και οι Θεσσαλοί τσέλιγκες Σαρακατσαναίοι ανηφορίζουν τα κοπάδια τους με ειδικά διαμορφωμένα φορτηγά αυτοκίνητα μεταφοράς των κοπαδιών τους  μέχρι σήμερα διατηρώντας περηφανα τον πανάρχαιο νομαδικό τρόπο ζωής τους μα κυρίως τα Ελληνικά ήθη , έθιμα ιστορία και παραδόσεις τους