Οι σιδερένιοι Νόμοι

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα διατυπώθηκαν τρεις κοινωνικές θεωρίες που, ενώ δεν έτυχαν ανάλογης εκτίμησης και διάδοσης ούτε οι εκφραστές τους προβλήθηκαν επαρκώς, εν τούτοις περιγράφουν την κοινωνική και πολιτική λειτουργία καθ' όλη τη διάρκεια της ιστορίας. Σπανίως δε μετά τους αρχαίους 

κλασικούς φιλοσόφους έχουν εκφραστεί γνώμες με τόσο ουσιαστική και καθολική ισχύ. Τους δόθηκε η ονομασία "σιδερένιοι νόμοι", η οποία επιλέχθηκε από την 6η στροφή του ποιήματος Das Goettliche του Γκαίτε : "Κατά τους αιώνιους, σιδερένιους, μεγάλους Νόμους, πρέπει όλοι να ολοκληρώσουμε τον κύκλο της Ύπαρξης μας". Οι εν λόγω νόμοι είναι:

1) Ο σιδηρούς νόμος της Ολιγαρχίας, του Robert Michels: Ανεξάρτητα από το σύστημα διακυβέρνησης που ακολουθείται, αναπόφευκτα η διοίκηση τελικά ασκείται από μια ολιγάριθμη ελίτ (ολιγαρχία).

Στις αρχή της δημιουργίας ενός οργανισμού (πχ. κράτος, επιχείρηση κτλ) και όσο αυτός είναι μικρού μεγέθους είναι δυνατόν να τηρηθούν οι δημοκρατικοί θεσμοί και διαδικασίες ώστε να λειτουργεί με βάση το κοινό συμφέρον. Όσο όμως αυξάνεται η ηλικία και η πολυπλοκότητά του, τα ισχυρότερα μέλη αναλαμβάνουν σταδιακά εξολοκλήρου την διοίκηση. Από την άλλη πλευρά, η άσκηση εξουσίας από έναν μοναδικό άρχοντα επίσης είναι αδύνατη όπως αποδείχτηκε από τα βασιλικά και δικτατορικά καθεστώτα. Σε κάθε περιπτωση μια ολιγάριθμη κλειστή πνευματική και οικονομική ελίτ είναι ο ουσιαστικός άρχοντας με τη μορφή διαπλεκόμενων και αόριστων συμφερόντων. Σήμερα, δυστυχώς, η συγκέντρωση της εξουσίας κρύβεται πίσω από το θέατρο της δήθεν λαϊκής δημοκρατίας και ισότητας.

2) Ο σιδηρούς νόμος του Εισοδήματος, του Ferdinand Lassalle: Το πραγματικό εισόδημα του εργαζομένου τείνει μακροπρόθεσμα να μειωθεί στο ελάχιστο που επαρκεί για την συντήρηση της ζωής του.

Η συγκέντρωση της οικονομικής δύναμης μέσω των καπιταλιστικών θεσμών οδηγεί στην μαζική εκμετάλλευση του ανθρώπινου δυναμικού. Με το πέρασμα του χρόνου, η πίεση για αύξηση του κέρδους οδηγεί αναπόφευκτα σε μείωση του εργατικού μισθού, είτε μέσω της αντικατάστασης από την μηχανή, είτε μέσω της επιλογής φθηνότερου δυναμικού από τρίτες χώρες, μέχρι του εσχάτου ορίου όπου αυτός δαπανά μόνο για τα "προς το ζειν". Στη σημερινή Ευρώπη, ενώ υπάρχει απεριόριστος πλούτος που αυξάνει διαρκώς τα τελευταία 70 χρόνια, παρατηρείται το παράδοξο της μείωσης του επιπέδου διαβίωσης των πολιτών. Η αιτία δεν είναι άλλη από τον περιορισμό της συμμετοχής της εργασίας σε αυτόν με παράλληλη αύξηση του κεφαλαιακού κέρδους.

3) Ο σιδηρούς νόμος της Απαγόρευσης, του Richard Cowan: Οσο πιο εντατική είναι η επιβολή ενός νόμου, τόσο πιο ισχυρή γίνεται η τάση για παράβαση αυτού.

Πίσω από την φαινομενική απλότητα της παραπάνω έκφρασης κρύβεται μια πολύπλοκη ψυχολογική κατάσταση που έχει τις ρίζες της στα βιολογικά ένστικτα. Ελλείψη πνευματικών ερεισμάτων, ο άνθρωπος παρασύρεται από ανώριμα αντανακλαστικά και αντιδρά σε κάθε έξωθεν επιβολή όπως ένα κακομαθημένο παιδί. Σήμερα η αντίδραση εκφράζεται έναντι φανταστικών εχθρών, θεωρητικών απειλών και ανώφελων προβλημάτων που στρέφουν την προσοχή μακρυά από τις πραγματικές καταστάσεις.

Όλοι οι κοινωνικοί νόμοι όμως είναι σχετικοί και εφήμεροι και μπορούν να αντικατασταθούν από τους κλασικούς χρυσούς νόμους του Πνεύματος και του Ανθρωπισμού.