Η ψυχή των πραγμάτων

Γράφει η Φοίβη                  

Γιατί ο πολιτισμός μας δείχνει τόσο θυμό απέναντι στα πράγματα? Γιατί ξεθυμαίνουμε τις απογοητεύσεις μας πάνω στα ίδια τα πράγματα που θα μπορούσαν να κάνουν τον κόσμο μας ένα άνετο και όμορφο σπίτι?

Μια απάντηση ίσως να ήταν ότι, όταν 

αποκοβόμαστε από την ψυχή και την ευαισθησία που δείχνει για τα μεγάλα χρονικά διαστήματα, επιθυμούμε εναγωνίως το ιδανικό μέλλον και την αθανασία. Τα πράγματα έχουν διαφορετική διάρκεια ζωής από τους ανθρώπους` μπορούν να διαρκέσουν για πολλές γενιές. Τα παλιά κτίρια μας θυμίζουν ένα παρελθόν του οποίου εμείς δεν αποτελούμε μέρος. Εάν είμαστε ταυτισμένοι με το εγώ, τότε αυτό το παρελθόν αποτελεί προσβολή στην επιθυμία μας για αθανασία. Εάν οι προσπάθειές μας κατευθύνονται προς τη δημιουργία ενός νέου κόσμου, προς την ανάπτυξη και τη διαρκή βελτίωση, τότε το παρελθόν θα είναι ο εχθρός, θα μας υπενθυμίζει την ύπαρξη του θανάτου.

Μεταξύ των πιο βλαβερών και αθεράπευτων συνηθειών του ανθρώπου, είναι εκείνη η αιώνια συζήτηση για βελτίωση και το γεγονός ότι το πιστεύει. Η καθημερινή γλώσσα είναι παραφουσκωμένη με λέξεις όπως ‘εξέλιξη’ και ‘πρόοδος’, αλλά όλα παραμένουν όπως ήταν. Όταν ο άνθρωπος επικεντρώνει την προσοχή του στην ανάπτυξη και την αλλαγή, διαβρώνει την εκτίμηση των αιώνιων πραγμάτων, εκείνων δηλαδή των στοιχείων του εαυτού του που υπερβαίνουν τα όρια του εγώ. Όμως η ψυχή αγαπάει το παρελθόν και δε μαθαίνει απλώς από την ιστορία, ευδοκιμεί μέσα στις ιστορίες και τα ίχνη αυτού που υπήρξε.

Εδώ και χιλιετίες, δεν συμβαίνει τίποτα. Τα προβλήματα του πλανήτη, από τη φτώχεια και την εγκληματικόττα μέχρι τις αντιπαλότητες και τους πολέμους, είναι πάντα τα ίδια, στη λίθινη εποχή όπως και στην ψηφιακή. ‘Βελτίωση’ είναι το σύνθημα αυτών που θέλουν να αφήνουν τα πάντα όπως είναι, αυτών που εφησυχάζουν σε ένα οπισθοδρομικό τρόπο σκέψης, χωρίς ζωτικότητα. Το να πιστεύεις ότι ο κόσμος μπορεί να βελτιωθεί απέξω, είναι η πεποίθηση μιας ανθρωπότητας που δεν έχει τη δύναμη να αντιμετωπίσει το κακό στη ρίζα του. Για να αλλάξει ο κόσμος χρειάζεται μια επανάσταση της σκέψης. Μια ανατροπή. Για να αλλάξει η πραγματικότητα πρέπει να αλλάξει το όνειρο. Πρέπει να φροντίσουμε την ψυχή των πραγμάτων. Θα πρέπει να προσέξουμε τόσο τη φόρμα όσο και τη λειτουργία τους, τόσο τη φθορά όσο και την ανακάλυψή τους, τόσο την ποιότητα όσο και την αποδοτικότητά τους. Από τη στιγμή που στρέφουμε την προσοχή μας από το εγώ στη φροντίδα της ψυχής, έχουμε μπει στο μονοπάτι που οδηγεί έξω από την προκατάληψη του μοντερνισμού, της ιδέας ότι ζούμε μόνο για το σήμερα. Η ευαισθησία της ψυχής αφυπνίζει την εκτίμηση του ανθρώπου για το παρελθόν και την παλιότερη σοφία, για τα κτίρια που στην αρχιτεκτονική και το σχεδιασμό τους κρατούν τη γεύση και τη φυσιογνωμία μιας άλλης εποχής. Η ψυχή αγαπάει το παρελθόν και δε μαθαίνει απλώς από την ιστορία, τρέφεται από τις ιστορίες και τα ίχνη αυτού που υπήρξε.

Δείχνουμε επίσης θυμό και απέναντι στα πράγματα που νιώθουμε ότι δε μας εξυπηρετούν πλέον. Εάν ορίσουμε κάποιο πράγμα μόνο με βάση τη λειτουργικότητά του, τότε όταν πάψει να λειτουργεί δε νιώθουμε τίποτα γι’αυτό. Κι όμως, τα παλιά πράγματα τελικά αποκαλύπτουν ότι έχουν αρκετή ψυχή μέσα τους.

Το σπίτι μου, λέει ο ποιητής περιτριγυρίζεται από πολλά μικρά και παλιά αγροκτήματα και συχνά βλέπω, για παράδειγμα, ένα παλιό άροτρο να στέκει όμορφα σε ένα λειβάδι η έναν παλιό αχυρώνα να γέρνει στον άνεμο η το κέλυφος ενός παλιού αρχοντικού να έχει μεταμορφωθεί σε ένα εξαίρετο ερείπιο. Αυτά τα κομμάτια από το παρελθόν μοιάζουν κυριολεκτικά να λάμπουν από ψυχή.

Στο σπίτι μου είμαι ανάμεσα μέρας κι ονείρου,

που τα παιδιά, ζεστά απ’το τρέξιμο, κοιμούνται,

που κάθονται οι γονείς το βράδι, και τα τζάκια

λαμποκοπούνε και την κάμαρα φωτίζουν.

Στο σπίτι μου είμαι ανάμεσα μέρας κι ονείρου,

που καθαρά τα βραδινά σήμαντρα ηχούνε,

που, αμήχανα, από λιποψυχιά, κορίτσια,

κουρασμένα ακουμπούν στων πηγαδιών τα χείλια.

Κ’έχω, πιο αγαπημένο δέντρο μου, κάποια φιλύρα`

κι όλα τα καλοκαίρια, που σιωπούν εντός της,

στα χίλια της κλαδιά σαλεύουνε πάλι και πάλι,

κι αγρυπνούν πάλι ανάμεσα μέρας κι ονείρου.

                                                                  Rainer Maria Rilke