Πλάτωνας vs Αριστοτέλης

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Σχετικά λίγοι άνθρωποι στον κόσμο γνωρίζουν ακόμα και σημαντικές πληροφορίες για τους δύο μεγαλύτερους πνευματικούς ανθρώπους της αρχαιότητας, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Ακόμα λιγότεροι κατέχουν το βάθος των εννοιών που εξέφρασαν και το εύρος της εφαρμογής τους στην κοινωνία. Οι ελάχιστοι όμως που έχουν αξιολογήσει σε βάθος το έργο του καθενός, καταλήγουν 

σταθερά στο ίδιο συμπέρασμα: ο Αριστοτέλης ήταν ένας πρωτοπόρος Πανεπιστήμονας και ταλαντούχος εκφραστής, αλλά ο Πλάτωνας αντιπροσωπεύει τη βάση της ανθρώπινης σκέψης, απέδωσε τα απόλυτα όρια της λογικής και, κατ' επέκταση, των μαθηματικών και καθόρισε έτσι το πλαίσιο στο οποίο λειτουργεί η διάνοια.

Οι δύο διανοητές που έζησαν σε διαδοχικές γενιές, είναι εκπρόσωποι των δύο απαντήσεων στο φιλοσοφικό ερώτημα της αναζήτησης της Αλήθειας, του Ιδεαλισμού ο δάσκαλος και του Ρεαλισμού ο μαθητής, σε μία εκ των οποίων εντάσσεται κάθε ανθρώπινο νοητικό έργο. Ιδεαλισμός σημαίνει ότι ο κόσμος εδράζει αποκλειστικά σε "κυψέλες" αφηρημένων ιδεών, ενώ ο ρεαλισμός πρεσβεύει ότι κάθε γνώση πρέπει να είναι αισθητηριακά αντιληπτή και υπάρχει μόνο στον υλικό κόσμο. Ο ρεαλισμός επέτρεψε στον Αριστοτέλη να μελετήσει "υλο-κεντρικά" τα φαινόμενα, να καταγράψει με δομημένο τρόπο τις παρατηρήσεις, να οριοθετήσει ταξονομίες και να ξεκινήσει έτσι μια επιστημονική παράδοση με τεράστια απήχηση που διαρκεί μέχρι σήμερα. Πέραν των φυσικών φαινομένων, επεκτάθηκε και σε φιλοσοφικά ερωτήματα γνωστά ως Μεταφυσικά, άλλα τελικά η παραγωγή του έχει ένα βασικό μειονέκτημα: είναι σχετική μπροστά στην μεταβλητότητα της ιστορίας και κατ' επέκταση βλητή από φθοροποιές δυνάμεις.

Ο ιδεαλισμός δεν αποτελεί την αντίθεση του ρεαλισμού, όπως συχνά δίδεται εσφαλμένα η εντύπωση, αλλά την κορύφωση της διαχρονικής ανθρώπινης σκέψης, αποτελώντας έτσι το υπερσύνολο που περιλαμβάνει δύο στοιχεία: τη σχετικότητα του ρεαλισμού και το άπειρο που δε περιέχεται στον τελευταίο. Αποτελεί το τέλειο παράδειγμα διάνοιας που αξιοποιεί στο έπακρο το δυναμικό του νου και το απελευθερώνει από τα δεσμά της σχετικότητας και της σύγκρισης. Πρόκειται για την ανώτατη μεθοδολογία εξαγωγής συμπερασμάτων τα οποία αποτελούν την πραγματική και καθαρή αλήθεια. Το κυριότερο χαρακτηριστικό της όμως είναι η συμπάγεια και η συνοχή που την καθιστούν αδιάβλητη και άφθαρτη, το οποίο, σε συνδυασμό με τη δυσχέρεια να γίνει αρχικά κατανοητή, έχει οδηγήσει πολλούς να την πολεμήσουν, χωρίς όμως κάποιο αποτέλεσμα.

Ο Αριστοτέλης λοιπόν ήταν ένας μεγάλος διανοητής όπως πολλοί στην ιστορία, αλλά η πλατωνική Ιδέα καλύπτει εξ ορισμού τα πάντα, γιατί ταυτίζει το ίδιο το ανθρώπινο πνεύμα με το σύμπαν. Χαρακτηριστική είναι η παραδοχή ενός εκ των επιστημόνων που συμμετέχουν στο πείραμα θεμελιώδους φυσικής του γιγαντιαίου επιταχυντή σωματιδίων: "ξοδεύτηκε τεράστια ποσότητα ανθρώπινου και υλικού δυναμικού για αυτό το μεγάλο εγχείρημα το οποίο θα προσφέρει παρά ελάχιστα στην πράξη και τελικά το μόνο που θα καταφέρει είναι να επιβεβαιώσει τον Πλάτωνα".