Η Εις Άτοπον Απαγωγή

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Οι συλλογισμοί που εφαρμόζει ο άνθρωπος στα διάφορα πεδία παραγωγής και έρευνας, ανεξάρτητα της πολυπλοκότητάς τους, μπορούν πάντα να αναχθούν σε απλές έννοιες και βήματα ώστε να τις κατανοήσει και να ακολουθήσει ο καθένας. Μάλιστα, όσο πιο σύνθετη φαίνεται μια θεωρία τόσο πιο πολύ μπορεί αυτή να
απλοποιηθεί χωρίς να χαθεί το νόημα και περιεχόμενό της. Παράδειγμα αποτελεί η θεωρία της Σχετικότητας του Einstein που συνοψίζεται στον τύπο E=mc2, ενώ πάνω στο απλό πυθαγόρειο θεώρημα στηρίζεται το 1/3 των γνωστών μαθηματικών.

Η εξαγωγή επιστημονικών συμπερασμάτων και η απόκτηση γνώσης βασίζεται στη μέθοδο της "εις Άτοπον Απαγωγής" την οποία χρησιμοποίησε εκτεταμένα ο Σωκράτης στους πλατωνικούς διαλόγους. Η μέθοδος αυτή είναι γνωστή και ως Απόδειξη μέσω Αντίφασης και βασίζεται στη λεγόμενη "Αρχή του Αποκλειόμενου Μέσου" η οποία ορίζει ότι καμία λογική πρόταση δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα αληθής η ίδια και η άρνησή της. Για παράδειγμα, δεν μπορεί ένα αντικείμενο να υπάρχει και να μην υπάρχει ή κάποιος να ονομάζεται Γιώργος και να μην ονομάζεται Γιώργος. Στην πράξη, όταν θέλουμε να αποδείξουμε την αλήθεια μιας υπόθεσης, αρχικά θέτουμε την αντίθετη πρόταση αυτής της οποίας αναζητείται η απόδειξη. Έπειτα, με πειραματικές παρατηρήσεις απορρίπτουμε την τελευταία και έτσι προκύπτει αληθής η αρχική, οπότε ολοκληρώνεται η απόδειξη. Τονίζεται ότι καμία θεωρία δεν μπορεί να προκύψει από παρατήσεις απευθείας, παρά μόνο μέσω της απαγωγής σε άτοπο και αυτό καθιστά τη μέδοδο αναντικατάστατη. O κύκλος Υπόθεση -> Παρατήρηση -> Άτοπον -> Απόδειξη εφαρμόζεται άμεσα ή έμμεσα, εκτεταμένα στην επιστημονική μελέτη της φύσης και της κοινωνίας.

Ολες οι γνώσεις, οι μέθοδοι και τα συμπεράσματα έχουν αναγωγικές ρίζες στην απλή, καθημερινή λογική την οποία ο καθένας μπορεί να αποκτήσει, αρκεί να του προσφερθεί με κατάλληλο τρόπο. Δυστυχώς, η μεθοδευμένη απόκρυψη των σχέσεων και αλγορίθμων αποτελεί το πρώτο μέλλημα όσων δεν επιθυμούν την αφύπνιση των πολιτών, αλλά αγωνιούν για την καθήλωσή τους σε πνευματική αδράνεια. Η απόκτηση της γνώσης είναι εύκολη υπόθεση όταν αυτή γίνεται φανερή. Σήμερα ιδίως, η δυσκολία έγκειται στην επιλογή των κατάλληλων πηγών γνώσης οι οποίες κρύβονται μέσα στην πληθώρα των ανούσιων πληροφοριών ή πίσω από περίπλοκες και ανόητες θεωρίες πολλών χαμηλής ποιότητας ιδρυμάτων. Ο Σωκράτης τόνισε ότι η "ανεξερεύνητη ζωή δεν αξίζει να βιώνεται" και για τον σκοπό αυτό απαιτούνται δάσκαλοι-απελευθερωτές από τη μεγαλύτερη φυλακή της ανθρωπότητας, αυτή του πνεύματος.