Τί είναι Γνώση;

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας 
Η ανθρώπινη πνευματική λειτουργία βασίζεται σε δύο θεμελιώδη στοιχεία: τη Γνώση που αποτελεί τις διαθέσιμες πληροφορίες και τη Λογική με την οποία εξάγονται συμπεράσματα από αυτή. Το ερώτημα του νοήματος της Γνώσης, του τρόπου απόκτησης, της χρήσης και των ορίων αυτής απασχολεί εδώ και αιώνες τους διανοητές. Ο αρχαίος φιλόσοφος

Πλάτωνας και σε αυτήν την περίπτωση επέδρασε αποφασιστικά: έδωσε τον ορισμό της Γνώσης την οποία παρομοιάζει με το φως του Ήλιου, θέτοντας έτσι τις βάσεις ενός εκ των σημαντικότερων φιλοσοφικών κλάδων που λέγεται Επιστημολογία. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα η Γνώση είναι η «Μετά Λόγου Αληθή Δόξα» που έχει τρεις συνιστώσες: είναι Αληθές γεγονός, είναι Τεκμηριωμένο, δηλαδή μπορούμε να αποδείξουμε και ταυτόχρονα είναι Πεποίθηση την οποία έχουμε. Για παράδειγμα, για να γνωρίζουμε το γεγονός ότι 2+2=4 θα πρέπει να είναι αληθές (ενώ το 2+2=5 δεν είναι), να μπορούμε να το αποδείξουμε (με βάση τον κανόνα της πρόσθεσης) και ταυτόχρονα να πιστεύουμε ότι ισχύει.

Κατά τους επόμενους αιώνες διάφοροι φιλόσοφοι επέκτειναν, ανέλυσαν και κατηγοριοποίησαν τη Γνώση βασιζόμενοι πάντα στον αρχικό ορισμό. Ετσι διακρίθηκε η θεωρητική γνώση πληροφοριών και η πρακτική που αφορά σε ικανότητες, όπως πχ η γνώση ενός χορού ή αθλήματος. Ενας σημαντικός διαχωρισμός είναι η Γνώση που έχει αποκτήσει κάποιος πριν έλθει σε επαφή με ένα αντικείμενο, όπως πχ. ότι η παραμονή σε φυλακή είναι κάτι κακό, και η εμπειρική που αποκτιέται μετά από μάθηση. Σχετικές με το τελευταίο είναι οι απόψεις για τον τρόπο απόκτησης της γνώσης: ο Εμπειρισμός δέχεται ως μόνη μέδοθο την εμπειρία, ο Ιδεαλισμός ότι η γνώση ενυπάρχει στον άνθρωπο και ο Ρασιοναλισμός ότι και οι δύο πηγές είναι υπαρκτές.

Το 1963 ο ορισμός της Γνώσης δέχτηκε μια προσωρινή αμφισβήτηση: ο αμερικανός Edmund Gettier σε ένα σύντομο άρθρο τριών σελίδων παρουσίασε περίπτωση όπου μπορεί ένα γεγονός να είναι αληθινό, αποδεδειγμένο και πιστευτό αλλά παρόλαυτά να μην το γνωρίζουμε. Οπως προέκυψε όμως ήταν μία ειδική περίπτωση που παρακάμφθηκε μετά από διορθωτική επισήμανση άλλων συγγραφέων. Ενα πραγματικό πρόβλημα είναι αυτό της Αναγωγής, σύμφωνα με το οποίο αν μία γνώση πρέπει να βασίζεται σε μία άλλη τότε η αναδρομή αυτή συνεχίζεται επάπειρον ώστε δεν μπορεί να υπάρξει μια αρχή. Η λύση του προβλήματος μας επιστρέφει στη διατύπωση του διδασκάλου του Πλάτωνα, Σωκράτη: "Η μόνη αληθινή Γνώση είναι ότι δεν υπάρχει καμία γνώση". Είμαστε όμως έτοιμοι να πιστέψουμε κάτι τέτοιο;