Περί βιωσιμότητας…

Στα πλαίσια ενός χειμερινού μαθήματος για την Αειφορία, ερευνήσαμε κάποια επιμέρους στοιχεία-όψεις που επηρεάζουν τη βιωσιμότητα της Φλώρινας και πως αντίστοιχα ένα τέτοιο ζήτημα, θα μπορούσε με κατάλληλες διδακτικές μεθόδους και παρεμβάσεις, να γίνει αντικείμενο προσέγγισης από μικρούς
μαθητές. Η δική μας ομάδα, επέλεξε να ασχοληθεί με τη βιωσιμότητα των τοπικών νοικοκυριών. Ωστόσο,  πριν αναφέρουμε τα βασικά συμπεράσματα από μια πειραματική έρευνα που πραγματοποιήσαμε, χρήσιμες θα ήταν κάποιες διασαφηνίσεις.

Όσον αφορά την έννοια της βιωσιμότητας, θα λέγαμε πως είναι μια σχετικά απρόσιτη έννοια στις κουβέντες των πολλών, αφού αποτελεί ειδική ορολογία για τους επιστημονικούς τομείς που σχετίζονται με την οικονομία και το περιβάλλον. Ακούστηκε ίσως λίγο περισσότερο, τα  τελευταία χρόνια, μέσα από το χώρο της πολιτικής όπου έγινε λόγος για «βιώσιμο ή μη βιώσιμο χρέος». Αλλά και πάλι μάλλον εγκλωβίστηκε στον «ξύλινο» λόγο χωρίς να δοθεί κάποια περαιτέρω εξήγηση.

Για  να κάνουμε τα σύνθετα απλά (και ας ελπίσουμε όχι απλουστευτικά!), ο τρόπος που εμείς αντιλαμβανόμαστε την έννοια της βιωσιμότητας, μοιάζει κάπως έτσι. Να ζει κανείς με τέτοιο τρόπο, που να μην εμποδίζει μελλοντικά τις επόμενες γενιές να καλύπτουν τις δικές τους ανάγκες. Πιο συγκεκριμένα, για το βιώσιμο νοικοκυριό, εννοούμε το νοικοκυριό που έχει στη διάθεσή του επαρκείς οικονομικούς πόρους που αξιοποιούνται -σε λογικά πλαίσια- για αγαθά και υπηρεσίες που ανταποκρίνονται στις βασικές ανθρώπινες ανάγκες, χωρίς να επιβαρύνουν υπερβολικά το περιβάλλον. Με λίγα λόγια, εμπλέκονται έμμεσα ή άμεσα οικονομικοί, κοινωνικοί, πολιτικοί, αλλά και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Όπως φαίνεται και αποδεικνύεται καθημερινά στην πράξη, η βιωσιμότητα είναι κάτι δύσκολο για να επιτευχθεί. Το υπάρχον κοινωνικοοικονομικό σύστημα, φαίνεται να  αδυνατεί να καλύψει σε πολλά επίπεδα τις ανάγκες των ανθρώπων, πόσο μάλλον να μεριμνήσει για τις ανάγκες τις φύσης, από την οποία εξαρτάται! Όταν λοιπόν, τρισεκατομμύρια διαφορετικές οπτικές που υπάρχουν στον πλανήτη, που υπερασπίζονται διαφορετικές ιδέες, αξίες και συμφέροντα, επιδιώκουν να συμβάλλουν ή να  αποτρέψουν την ισορροπία, τότε εκ των πραγμάτων θα δημιουργηθεί πρόβλημα! Αναγνωρίζουμε τον ρόλο της κρατικής μέριμνας σε πολλά από τα παρακάτω, ωστόσο, σκοπός του άρθρου δεν είναι να απαντήσει αν έχουμε πετύχει ή όχι σαν πόλη, σα χώρα ή σαν πλανήτης τη βιωσιμότητα. Ο καθένας έχει κρίση και μπορεί να πάρει θέση. Επιδίωξή μας είναι, να παραθέσουμε κάποια συμπεράσματα και προτάσεις για έναν, όσο το δυνατόν, πιο βιώσιμο τρόπο ζωής.

Αρχικά, αναζητήσαμε πληροφορίες και συζητήσαμε με κάποιους ειδήμονες προκειμένου να ενημερωθούμε περισσότερο για τις ιδανικές συνθήκες που μπορούν να εξοικονομήσουν ενέργεια και χρήματα για  ένα σπίτι. Σύμφωνα με τη βιοκλιματική αρχιτεκτονική, η κατάλληλη θωράκιση του σπιτιού μπορεί να προσφέρει ιδανικές συνθήκες διαβίωσης. Ένα βιοκλιματικό σπίτι ,βασίζεται σε σωστό σχεδιασμό που αξιοποιεί τα στοιχεία της φύσης και χρησιμοποιεί κατάλληλα υλικά και τεχνικές. Πιο συγκεκριμένα, μπορεί να έχει ενεργειακό τζάκι, ηλιακό θερμοσίφωνα, πράσινη στέγη ή και εξωτερική θερμομόνωση για εξοικονόμηση ενέργειας. Η κεντρική θέρμανση μπορεί να λειτουργεί με πέλετ (ανακυκλωμένο ξύλο), το οποίο εκλύει στην ατμόσφαιρα ελάχιστο διοξείδιο του άνθρακα.  Για την ψύξη του κτιρίου τους καλοκαιρινούς μήνες, μπορούν να τοποθετηθούν ειδικά σκίαστρα σε ανοιχτά σημεία του κτιρίου, ώστε να ελέγχεται η είσοδος του ήλιου. Ακόμα, μπορούν να  χρησιμοποιηθούν ανεμιστήρες οροφής και φυλλοβόλα δέντρα στον εξωτερικό χώρο.  Λάμπες εξοικονόμησης ενέργειας για τον φωτισμό και χρήση ηλεκτρικών συσκευών με ενεργειακή κλάση Α και Α+, για εξοικονόμηση ενέργειας και χρημάτων είναι απαιτούμενα. Όσον αφορά το κόστος για ένα τέτοιο σπίτι, μπορεί να αποσβεστεί σε περίπου δύο χρόνια μέσω της εξοικονόμησης ενέργειας. Σε κάθε περίπτωση πάντως, πρέπει να γίνει κατάλληλη μελέτη από αρχιτέκτονα και σωστή εφαρμογή από τεχνικούς, ώστε οι μετατροπές που θα γίνουν στο σπίτι να έχουν όντως την επιδιωκόμενη απόδοση. Ευθύνη έχει και ο ίδιος ο σπιτονοικοκύρης, οποίος πρέπει να χρησιμοποιεί με τον κατάλληλο τρόπο το σπίτι, για να πετύχει τις επιθυμητές συνθήκες. Τέτοιες επιμέρους μετατροπές, μπορούν να γίνουν σε σπίτια, καθώς υπάρχουν αρκετά  νέα προγράμματα που συμβάλλουν, μέσω χρηματοδότησης, στην εξασφάλιση της ενεργειακής αυτονομίας (πχ  τοποθέτηση πράσινης στέγης, εφαρμογή θερμομόνωσης σε τοίχους και οροφή, αλλαγή κουφωμάτων, αντικατάσταση παλαιού λέβητα, εγκατάσταση φυσικού αερίου, συστημάτων αιολικής ενέργειας ή φωτοβολταϊκών). Παρ’ όλα αυτά, οι γενικότερες «βιοκλιματικού τύπου» αλλαγές απασχολούν κυρίως όσους χτίζουν ή αγοράζουν καινούριο σπίτι.

Επίσης, σε συζήτηση με γεωπόνο σχετικά με την παραγωγή προϊόντων στο σπίτι (βάση του κλίματος της Φλώρινας) μάθαμε πως αν και δεν ευνοείται η καλλιέργεια εσπεριδοειδών, σχεδόν τα περισσότερα φρούτα και λαχανικά μπορούν να καλλιεργηθούν υπό κατάλληλες συνθήκες. Χρειάζεται μια σχετική κατάρτιση και φροντίδα για την επιτυχή καλλιέργεια, αποτελεί όμως απλή διαδικασία και το κόστος εξαρτάται από τα προϊόντα που θα επιλέξει κάποιος να καλλιεργήσει. Για παράδειγμα, ένα μικρό μποστάνι  με ντομάτες, πιπεριές και μελιτζάνες, για μια τετραμελή οικογένεια, δεν ξεπερνά τα 20 με 30 ευρώ (συμπεριλαμβανομένων όλων των εξόδων) και μπορεί να προσφέρει περίπου 40 κιλά καρπούς.

Αναφορικά, με μικρές αλλαγές που μπορούν να ωφελήσουν τα υπάρχοντα νοικοκυριά, το ενημερωτικό φυλλάδιο που εξέδωσε η Γενική Γραμματεία καταναλωτή σχετικά με τη «βιώσιμη κατανάλωση»  (http://www.certh.gr/dat/103ECFE8/file.pdf) αποτελεί χρήσιμο εγχειρίδιο για τις επιλογές μας. Η υπεύθυνη αγορά και κατανάλωση, ο αναπροσδιορισμός των συνηθειών μας ως προς την ενεργειακή κατανάλωση, την κατανάλωση του νερού και τις μεταφορές μας, είναι βασικοί άξονες προς συζήτηση. Γενικότερα, μια σωστή έρευνα αγοράς, η διασφάλιση των απωλειών θερμότητας από το σπίτι (πχ με θερμομόνωση), η αξιοποίηση συσκευών  Α ενεργειακής κλάσης( για εξοικονόμηση ηλεκτρικής ενέργειας), η χρήση λαμπτήρων εξοικονόμησης, η εκμετάλλευση ανανεώσιμων πηγών (όπου και όσο αυτό είναι δυνατό), οι επισκευές , οι επιδιορθώσεις και η  επαναχρησιμοποίηση ως τρόποι εξοικονόμησης αλλά και η παραγωγή προϊόντων με προσωπική συμβολή, θα μπορούσαν να αποτελούν μικρές κινήσεις βιωσιμότητας για ένα νοικοκυριό.

Με αφορμή τα παραπάνω, θελήσαμε να εξετάσουμε τις υπάρχουσες συνθήκες βιωσιμότητας της πόλης, μιας και οι οικονομικοί δείκτες δεν είναι θετικοί. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία του Εργατικού Κέντρου της πόλης για το προηγούμενο έτος, οι άνεργοι του νομού φτάνουν το 35%.  Στην δειγματική έρευνα, επικεντρωθήκαμε σε οικονομικά και «οικολογικά» χαρακτηριστικά των νοικοκυριών της Φλώρινας. Δόθηκαν ερωτηματολόγια σε 36 άτομα με τους άντρες να υπερισχύουν των γυναικών. Η ηλικία των ερωτηθέντων κυμαινόταν από 19 έως 85, με τους περισσότερους να διανύουν τη δεκαετία 20-30. Αναφορικά με την απασχόληση, οι πιο πολλοί δήλωσαν ελεύθεροι επαγγελματίες. Μια από τις ερωτήσεις μας σχετιζόταν με την οικονομική κατάσταση των συμμετεχόντων και την επίδραση της κρίσης σε αυτή. Οι πιο πολλοί θα χαρακτήριζαν την οικονομική τους κατάσταση κακή και πολύ κακή, με λιγότερους να ικανοποιούνται με την οικονομική τους ευχέρεια. Η οικονομική κρίση όπως αναφέρουν τους επηρέασε σε μεγάλο βαθμό, με αποτέλεσμα να περιορίζονται στα απαραίτητα, να αποφεύγουν είδη πολυτελείας και να προσπαθούν να αγοράζουν προϊόντα κατόπιν έρευνας. Σχετικά με τους τρόπους εξοικονόμησης χρημάτων, παρατηρήθηκε μια γενικότερη αλλαγή στην καταναλωτική συμπεριφορά, μείωση στην χρήση αυτοκινήτου, αξιοποίηση πιο οικονομικής θέρμανσης και μείωση στην κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος. Λιγότεροι ανέφεραν ότι παράγουν μόνοι τους κάποια αγαθά, καταφεύγουν σε επιδιορθώσεις, δανεισμό αγαθών και επαναχρησιμοποίηση  καθώς και αλλάζουν τις διατροφικές τους συνήθειες.  Ελάχιστοι ήταν αυτοί που φαίνεται να αξιοποιούν κάποιου είδους κοινωνική βοήθεια. Όσον αφορά την ενεργειακή εξοικονόμηση, η πλειονότητα του δείγματος χρησιμοποιεί λαμπτήρες εξοικονόμησης και ηλεκτρικές συσκευές Α’ ενεργειακής κλάσης, ενώ αρκετοί είναι και αυτοί που περιόρισαν τις μετακινήσεις του με I.X. Παρόλα αυτά, η καύση πετρελαίου επιλέγεται ως τρόπος θέρμανσης από την πλειοψηφία όπως και η καύση ξύλου. Τέλος, από το δείγμα φάνηκε πως παρά τις οικονομικές δυσκολίες η κινητοποίηση των πολιτών δεν είναι αρκετά δυναμική. Αυτά ήταν τα βασικά συμπεράσματα από την έρευνα. Αν και το δείγμα των πολιτών ήταν εξαιρετικά μικρό και σε καμιά περίπτωση δεν μπορούν να γίνουν γενικεύσεις, μας δόθηκε μια «υπόνοια» της παρούσας κατάστασης των τοπικών νοικοκυριών και θεωρήσαμε σκόπιμο να μοιραστούμε την προσπάθειά  μας!

«Λεβέντες Οικολόγοι»

ΠΤΔΕ ΦΛΩΡΙΝΑΣ