Οι Βασιλόπιτες και οι ετήσιες εορτόπιτες

Χρονογράφημα γράφει ο Βουνίσιος Λ

Το έθιμο της κοπής βασιλόπιτας προέρχεται απ την Καισάρεια στα βάθη του Εύξεινου πόντου. Συνδέεται άμεσα με τον Άγιο Βασίλειο της Χριστιανικής Ορθοδόξου Πίστεως μας. Στο παρόν δεν θα αναφερθώ στο ιστορικό παρελθόν μια και έχουν

χιλιοειπωθεί από άλλους αλλά θα εστιάσω στην σημερινή «κατάχρηση» του εθίμου.

Οι βασιλόπιτες λοιπόν αρχίζουν να κόβονται στα σπίτια μεταξύ των μελών της οικογενείας την πρωτοχρονιά ανήμερα της εορτής του Αγίου Βασιλείου. Στο οικογενειακό τραπέζι συγκεντρώνονται ο πατέρας, η μητέρα, τα παιδιά ίσως και οι παππούδες, οι γιαγιάδες , οι θείοι, οι θείες και εξαδέρφια . Ο μεγαλύτερος συνήθως σε ηλικία τεμαχίζει με ένα μεγάλο μαχαίρι την βασιλόπιττα αρχικά στο σχήμα του σταυρού κι έπειτα αρχίζοντας από το κέντρο προς την περιφέρεια να μοιράζει στα παρευρισκόμενα μέλη τα κομμάτια. Έπειτα με πιρούνισμούς ή με τα ..χέρια αρχίζει η «εξερεύνηση του κρυμμένου θησαυρού» συνήθως ενός κέρματος τυλιγμένου καλά με αλουμινόχαρτο η μιάς επιχρυσωμένης πλαστικής «κάλπικης λίρας». Όποιος το εύρισκε ήταν ο τυχερός της συνάθροισης και όλοι του εύχονται η χρονιά που ήρθε «να του έρθουν όλα καλά». Στις πιο εύπορες οικογένειες ελάμβανε μαζί με το φλουρί της βασιλόπιτας και ένα συμβολικό δώρο, ένα γούρι χρυσό ή ασημένιο .

Οι βασιλόπιτες ποικίλουν από τόπο σε τόπο η από χωριό σε χωριό ανάλογα με τον τρόπο παρασκευής . Η πιο συνηθισμένη βασιλόπιτα είναι ο συνδυασμός υλικών κέικ με λευκή άχνη ριγμένη «σαν πούδρα» στην πάνω επιφάνεια της όπου είναι ανάγλυφα πλασμένες οι ευχές «καλή χρόνια και το ημερολογιακό έτος» που ξεκινάει. Αρκετές βασιλόπιτες όταν στο σπίτι υπάρχουν πολλά μικρά παιδάκια είναι στολισμένες με διάφορα μικροσκοπικα παιχνιδάκια η πολύχρωμα μπιχλιμπίδια.

Οι σημερινές νοικοκυρές προτιμούν να αγοράζουν τις έτοιμες βασιλόπιτες από τα ζαχαροπλαστεία της πόλης. Δέν είναι όμως λίγες οι νοικοκυρές οι οποίες ( και λόγω οικονομικής κρίσης) παρασκευάζουν οι ίδιες τις βασιλόπιτες στα σπίτια με πατροπαράδοτα υλικά. Τα υλικά της συνταγής «μεταλαμπαδεύονται» από μάνα σε κόρη ή από γιαγιά σε εγγονή η ακόμη από «τσελεμεντέδες», από διάφορα έντυπα, από την τηλεόραση η από ιστοσελίδες μαγειρο-ζαχαροπλαστικής στο διδίκτυο -αποτέλεσμα της εισβολής της νέας ψηφιακής τεχνολογίας στην καθημερινότητα του ανθρώπου . Η βάση των υλικών της συνταγής είναι γάλα, αυγά, ξύσματα πορτοκαλιού, βούτυρο, ζάχαρη, μαστίχα κοπανισμένη, βρασμένο γλυκάνισο, μαγιά και αλάτι. Στα φτωχότερα νοικοκυριά η βασιλόπιτα δεν τα τίποτα άλλα παρά μία απλή τσουκνιδόπιτα, πρασόπιτα, πιπερόπιτα, κρεμυδόπιτα η κρεατόπιτα όπου μέσα της βάζουν οι νοικοκυρές ένα κέρμα μικρής νομισματικής αξίας η μία πλαστική κάλπικη λίρα επιχρυσωμένη στις δύο όψεις της ή απλά ένα κίτρινο κουμπί τυλιγμένο σε αλουμινόχαρτο .Αντιθέτως στις πιο εύπορες οικονομικά οικογένειες συνεχίζουν να τοποθετούν στο εσωτερικό της βασιλόπιτας για φλουρί μία χρυσή Κωνσταντινάτικη λίρα για φλουρί τηρώντας έτσι πιστά την βυζαντινή τήρηση του πρωτοχρονιάτικου εθίμου.

Αυτά σε θεωρητικό επίπεδο συμβαίνουν την πρωτοχρονιά έκαστου ημερολογιακού έτους ,με το νέο η..παλιό ημερολόγιο, ανήμερα της εορτής του Αγίου Βασιλείου. Τι συμβαίνει όμως στην πραγματικότητα σήμερα;;;

Η κοπή της Βασιλόπιτας πέραν από ένα πατροπαράδοτο έθιμο θα μου επιτρέψετε να πώ ότι εχει «καταντήσει για να μαζεύουν κάποιοι κόσμο για διάφορες ιδιοτέλειες όπως χρήμα η προεκλογικά ψήφους» όπως πολύ εύστοχα επεσήμανε ένας Καστοριανός δημοσιογράφος σε τοπικό - περιφερειακό τηλεοπτικό δίαυλο. 'Ετσι το έθιμο κινδυνεύει να αλλοιωθεί, να ξεχειλώσει μια και οι ετήσιες κοπές εορτόπιτας ( όχι Βασιλόπιτας) να κόβονται από διαφόρους συλλόγους, ομάδες ή παρέες ανήμερα της Τσικνοπέμπτης η της Καθαράς Δευτέρας. Φυσικά ουδείς νοιάζεται για την ουσία η το βαθύτερο νόημα του εθίμου αλλα για το γέμισμα της ματαιοδοξίας η την επιβεβαίωση ύπαρξης του ρόλου κάποιων που γεμίζουν τα κοσμικά μουσικοχορευτικα νυχτερινά κέντρα δια-σκεδάσεως αδιαφορώντας εάν η Πρωτοχρονιά πέρασε εδώ και δύο μήνες η πλησιάζουν οι απόκριες, η σαρακοστή και το Πάσχα.

Για να μην φανώ γκρινιάρης υπάρχει μία δικαιολογία για το «περίεργο» αυτό φαινόμενο .Δέν μαζεύεται ο κόσμος την πρωτοχρονιά στα σπίτια του θα μαζέψουν οι διοργανωτές συλλογικής κοπής βασιλόπιτας μέσα σε δύο μήνες; Όπως και να έχει θα συμφωνήσω μια και φτάσαμε στο σημείο μέλη οικογενειών να μην μπορούμε να συμμαζευτούμε στα σπίτια και στις φαμελιές μας , θα συμαζευτεί κόσμος στα διάφορα «πολιστικά» για κοπή της βασιλόπιτας; Είναι κι αυτό ένα τραγικό σύμπτωμα οικονομικής παρακμής αλλα και κοινωνιολογικής κρίσης αξιών που διανύουμε .

Κάπως έτσι η κοπή της Βασιλόπιτας κατάντησε κοπή ετήσιας εορτόπιτας αναμεταξύ συγγενών , φίλων και γνωστών στην περίεργη εποχή που ζούμε. Κάπως η Βασιλόπιτα να κατάντησε με την συνδρομή διαφόρων πολιτιστικών δρώμενων σε μία φθηνή ...εορτόπιτα με μία κάλπικη η χρυσή λίρα στο εσωτερικό της η να συνειρμικά να ομοιάζει με το «σιτάρι» που μοιράζουμε στα μνημόσυνα αποθανόντων συγγενικών η προσφιλών μας προσώπων .