Οι ζωντανές εικόνες

Γράφει η Φοίβη
Εάν θέλουμε να φροντίσουμε την ψυχή, και εάν γνωρίζουμε ότι η ψυχή τρέφεται από την ομορφιά, τότε θα πρέπει να κατανοήσουμε σε βάθος την ομορφιά και να της δώσουμε εξέχουσα θέση στη ζωή μας. Ο Αντρέι
Ταρκόφσκι επισημαίνει, ότι «από τις πιο θλιβερές πλευρές της εποχής μας είναι η ολοκληρωτική καταστροφή κάθε ευσυνείδητης αίσθησης του ωραίου στον άνθρωπο. Η σύγχρονη μαζική παιδεία, που έχει στόχο της τον ‘καταναλωτή’, ο πολιτισμός των υποκατάστατων σακατεύει την ψυχή των ανθρώπων, ορθώνοντας εμπόδια ανάμεσα στον άνθρωπο και στα κρίσιμα ζητήματα της ύπαρξής του, της πνευματικής του ζωής». Και προσθέτει: «Δουλειά μου είναι να μιλώ με ζωντανές εικόνες και όχι με επιχειρήματα.  Πρέπει να δείξω τη ζωή ολόκληρη και όχι να συζητώ περί ζωής».

Όταν επιτρέπουμε στη φαντασία να εισχωρήσει σε μεγαλύτερο βάθος, όταν μιλάμε με ζωντανές εικόνες όπως ο πρόωρα χαμένος Ρώσος σκηνοθέτης, τότε αποκαλύπτεται το ιερό. Όσο πιο διαφορετικές σκέψεις κάνουμε σχετικά με ένα πράγμα και όσο πιο βαθιά φτάνει ο στοχασμός μας καθώς μας καθηλώνει η αισθητική τους, τόσο πιο ολοκληρωμένη αναδύεται η ιερότητα. Εξυπακούεται λοιπόν ότι όταν βάλουμε την τέχνη στην καθημερινότητα έχουμε ένα αντίδοτο στην εκκοσμίκευση της ζωής που χαρακτηρίζει την εποχή μας. Εάν μπορούσαμε να χαλαρώσουμε λίγο την εμμονή μας για λειτουργικότητα και να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να καθηλωθεί από τον πλούτο της φαντασίας που περιβάλλει όλα τα αντικείμενα, φυσικά και τεχνητά, θα εδραιώναμε την κοσμική μας στάση σε μια θρησκευτική ευαισθησία και θα δίναμε ψυχή στην καθημερινή μας ζωή.

Εάν γίνουμε οι καλλιτέχνες και οι θεολόγοι της ίδιας μας της ζωής, μπορούμε να προσεγγίσουμε τα βάθη όπου η ψυχή ασκεί την εξουσία της. Η ψυχή ενός έργου τέχνης γίνεται γνωστή μέσα από μια στενή σχέση μαζί του και όχι εκ του μακρόθεν. Είναι κάτι που το βιώνουμε και δεν το καταλαβαίνουμε απλώς. Το ίδιο ισχύει όταν η θρησκεία γίνεται ένα θέμα που αφορά την εκκλησία τις Κυριακές. Η θρησκεία παραμένει στα περίχωρα της ζωής, όσο υψηλά κι αν βρίσκονται αυτά, και η ζωή χάνει τις ευκαιρίες να αποκτήσει ψυχικό βάθος. Η ψυχή της θρησκείας βρίσκεται στην άμεση εξοικείωση με το αγγελικό και το δαιμονικό. Είναι μια καθημερινή συμμετοχή στα μυστήρια και μια προσωπική αναζήτηση μιας αντίστοιχης ηθικής. Όταν δεν υπάρχει ψυχή, μπορεί να πιστεύουμε τις αλήθειες και τις ηθικές αρχές της θρησκείας, μπορεί να τις συζητάμε αλλά δεν μπαίνουν αληθινά στην καρδιά μας για να τις ζήσουμε στον πυρήνα της ύπαρξής μας.

Περιγράφοντας μιαν επίσκεψη σ’ένα εξωκκλήσι στην πατρίδα μας, ο John Betjeman τονίζει το στοιχείο της αρχαιότητας, αλλά τονίζει επίσης και κάτι περισσότερο, κάτι ιερό και απερίγραπτα ζωντανό, σαν τις ζωντανές εικόνες του Ταρκόφσκι:

...Μες το θολόχτιστο εσωτερικό η μέρα χάνεται.

   Εδώ, όπου προσεύχεσαι όταν ανάβεις

   ένα κερί, η φλόγα του κεριού φωτίζει

   τ’αμυγδαλωτά μάτια των αγίων του τόπου

   που αντικρίζουν δίχως έκπληξη στους τοίχους

   ιστορημένα τα μαρτύριά τους,

   κι όπου φιλτραρισμένο, πέφτει αχνό

   το πρωϊνό φως της ημέρας.

   Η φλόγα αποκαλύπτει εδώ τις ραγισμένες ζωγραφιές –

   γαλαζοπράσινο της θάλασσας, χρυσό και κόκκινο

   κι ανάμεσα να ξεχωρίζουν οι ίνες του ξύλου –

   με άπειρα (ίσως απ’τον 14^ο αιώνα ως σήμερα)

   φιλήματα επάνω τους.

   Έτσι γενναία υψώνεται το αρχαίο δέντρο

   με κλάδεμ’απ’τους διωγμούς και μ’ αίμα ποτισμένο,

   βυθίζοντας τις ζωντανές του ρίζες ίσαμε

   την προχριστιανικήν ιλύ.

   Δεν του χρειάζεται καμιά γραφειοκρατική

   πρόνοια. Είναι η δική του συνεχής ανάσταση...