Σάββατο 14 Ιουνίου 2014

Περί εστιάσεως εν Φλωρίνη

Γεύμα άλλων εποχών. Ο μεσαιωνικός τρόπος ζωής υπήρχε, μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, στα χωριά της Φλώρινας.

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης
Αυτάρκης, σχεδόν σε όλα, ήταν κάποτε η περιοχή της Φλώρινας. Το βασικό είδος διατροφής, το ψωμί, αφθονούσε. Στον κάμπο της Φλώρινας κυμάτιζαν τα στάχια, και στους νερόμυλούς της άλεθαν το σιτάρι. Αλεύρι για όλες τις χρήσεις. Το κρέας ήταν ντόπιο, όπως και όλα τα
γαλακτοκομικά προϊόντα. Τα ψάρια από τις λίμνες των Πρεσπών και των Πετρών. Ντόπια ήταν και τα λαχανικά, τα όσπρια και τόσα άλλα. Λίγα είδη διατροφής ήταν από άλλες περιοχές. Αυτά υπήρχαν στα μπακάλικα, που μετά έφεραν την ταμπέλα «Παντοπωλείον - Αποικιακά - Εδώδιμα». 
Και τα οικιακά σκεύη ήταν προϊόντα της τοπικής μας βιοτεχνίας. Τα χάλκινα ταψιά, οι κατσαρόλες, τα τηγάνια κλπ ήταν έργα των χαλκωματάδων της πόλης μας. Τα πήλινα τσουκάλια,  πιάτα, κατσαρόλες, ταβάδες κλπ, τα έφτιαχναν με πολύ τέχνη οι αγγειοπλάστες στην συνοικία των Τσουκαλάδων. Όλοι αυτοί ήταν τεχνίτες της πόλης. Τα ξύλινα σκεύη όμως τα έφτιαχναν στα χωριά και τα πουλούσαν στο παζάρι της Φλώρινας. Ήταν οι «κουταλάδες» των Αλώνων και των πάνω χωριών, που σκάλιζαν το ξύλο και έφτιαχναν κουτάλια, κουτάλες και πιρούνες.  Υπήρχαν και τα εισαγόμενα σκεύη, που έβρισκε κανείς στα υαλοπωλεία. Τα γυάλινα ποτήρια και τις κανάτες. Τα πιάτα πορσελάνης, τα μεταλλικά πιρούνια, κουτάλια και άλλα διάφορα σκεύη από αλουμίνιο.
Οι κάτοικοι της πόλης και των χωριών της Φλώρινας έτρωγαν με τον μεσαιωνικό τρόπο, αφού δεν γνώριζαν τους τρόπους καλής συμπεριφοράς στο τραπέζι, που είχαν αναπτυχτεί στις ευρωπαϊκές χώρες. Έτρωγαν με τα χέρια, μασούσαν με ανοιχτό το στόμα και μιλούσαν ταυτόχρονα. Πετούσαν υπόλοιπα φαγητού στο πάτωμα για να φάει και η γάτα του σπιτιού, και τόσα άλλα που σήμερα δεν συνηθίζονται.
Στο πρωινό φαγητό δεν έδιναν μεγάλη σημασία. Όποιος ξυπνούσε έτρωγε και έφευγε για την δουλειά του. Το μεσημεριανό γεύμα όμως ήταν ιεροτελεστία. Μαζεύονταν την καθορισμένη ώρα, για να γευματίσουν όλοι μαζί. Άρχιζαν με την προσευχή, και ευχαριστούσαν τον Πανάγαθο, επειδή είχαν φαγητό στο τραπέζι τους. Μετά ο γεροντότερος άνδρας και η νύφη του σπιτιού  κανόνιζαν τις μερίδες. Οι άνδρες έπαιρναν τις καλύτερες μερίδες. Το φαγητό στο ταβά ή στην κατσαρόλα το τοποθετούσαν στην μέση και γέμιζαν τα πήλινα πιάτα τους. Χρησιμοποιούσαν τα ξύλινα κουτάλια για όλα τα φαγητά. Τα πιρούνια δεν τα προτιμούσαν. Το κρέας το έτρωγαν, αφού το τεμάχιζαν με τα δάχτυλά τους. Το ίδιο γινόταν και στο δείπνο. Με τα δάχτυλα έτρωγαν τότε, και ακόμη σήμερα χρησιμοποιούμε την φράση για ένα νόστιμο φαγητό και λέμε «να γλείφεις τα δάχτυλά σου». 
Στην πόλη της Φλώρινας όμως, από τα τέλη του 19ου αιώνα, μερικές εύπορες οικογένειες άρχισαν να αστικοποιούνται και να αποκτούν τρόπους πιο ευγενικούς. Αλλά και οι μετανάστες που επέστρεψαν από την Αμερική είχαν αλλάξει συνήθειες. Αυτοί είχαν ζήσει πολλά χρόνια σε ένα πιο εξευγενισμένο περιβάλλον και έφεραν αμερικάνικους τρόπους συμπεριφοράς. Τότε άρχισαν να χρησιμοποιούν οι περισσότεροι μεταλλικά κουτάλια και πιρούνια, πετσέτες φαγητού, πιάτα πορσελάνης, γυάλινα ποτήρια νερού και κρασιού. Βέβαια τα φαγητά δεν άλλαξαν. Παρέμειναν τα ίδια. Άλλαξε όμως ο τρόπος με τον οποίον έτρωγαν, καθώς η αγγλοσαξονική ευγένεια στο τραπέζι παραμέρισε την τοπική άξεστη παράδοση.
Την περίοδο του Μεσοπολέμου επικράτησε η τάση για αστικοποίηση.  Φορέας του ευρωπαϊκού πολιτισμού ο τουρισμός. Η Φλώρινα τότε ήταν ορεινό θέρετρο, καθώς η ελονοσία θέριζε στις παραθαλάσσιες περιοχές. Οι πλούσιοι της Θεσσαλονίκης ξεκουράζονταν στην πόλη μας, απολαμβάνοντας τα δροσερά καλοκαίρια. Αστοί Εβραίοι και Έλληνες γέμιζαν τα εστιατόρια των ξενοδοχείων «Ακρόπολις» και «Πανελλήνιον», καθώς και το αριστοκρατικό εστιατόριο «Αβέρωφ». Οι παραθεριστές απαιτούσαν στρωμένα τραπέζια, όπως αυτά των αριστοκρατικών εστιατορίων της Θεσσαλονίκης. Οι επαγγελματίες προσαρμόστηκαν στις νέες απαιτήσεις, και μαζί τους οι νέοι της Φλώρινας.
Το πολυτελέστατο εστιατόριο «Αβέρωφ» του Σπύρου Αθανασίου στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Βρισκόταν στην οδό Ταγματάρχου Ναούμ, απέναντι από το σημερινό ξενοδοχείο «Λύγκος».
(Φωτογραφία από διαφημιστικό Λεύκωμα).

Μεταπολεμικά όλα άλλαξαν προς το καλύτερο, παρά την φτώχια και την μιζέρια που έφερε ο πόλεμος. Στο σχολείο οι δασκάλες μάθαιναν τρόπους στους μικρούς μαθητές, με φράσεις όπως «πλένομε τα χέρια μας πριν το φαγητό» ή «όταν μασάμε δεν μιλάμε» και τόσες άλλες φράσεις σχετικά με το πως πρέπει να τρώμε. Επίσης από κάποια γυναικεία περιοδικά, πολλές νέες νοικοκυρές έμαθαν πολλά και τα εφάρμοσαν, σε μια κοινωνία που αναζητούσε την απαλλαγή από την απλοϊκή παράδοση.
Το οθωμανικό φεουδαρχικό σύστημα στέρησε κάθε πρόοδο από τους κατοίκους της περιοχής μας. Ένα σύστημα που κράτησε πολλούς αιώνες. Ο αστισμός άλλαξε τις συνήθειες των κατοίκων της περιοχής μας, τότε που η αστική ιδεολογία ήταν προοδευτική και είχε ως σκοπό να μορφώσει τον λαό.   
Δημήτρης Μεκάσης





4 σχόλια:

  1. Ελπίζω να μην κουραστείτε να γράφετε γιατί θα μας στερήσετε τα ωραία σας κείμενα!!!!!!!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Δυστυχώς, ακόμη και σήμερα υπάρχουν συμπολίτες μας που τρώνε με ανοιχτό το στόμα. Ίσως φταίει το γεγονός ότι στην περιοχή μας δεν υπάρχουν πολλές μύγες. Επίσης, οι αστικοποιημένοι συμπολίτες μας ήταν πολύ περισσότεροι κατά τη δεκαετία του 1970. Σήμερα οι άξεστοι έχουν αυξηθεί επικίνδυνα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. 337 έχεις δίκιο η προοδευτική αστυφιλία από τα χωριά στην πόλη , των τελευταίων δεκαετιών αύξησε τα ποσοστά της αντιαστικοποίησης στις διατροφικές συνήθειες του πληθυσμού.Οι αστοί - αστικοποιημένοι φύγαν έγκαιρα από την πόλη της Φλώρινας , ζούν οι περισσότεροι στα μεγάλα αστικά κέντρα και η Φλώρινα σταδιακά μεταλλάσσεται σε ένα μεγάλο αυτάρκες..κεφαλοχώρι . Μία βόλτα στα φαγάδικα και στα κεντρικά σημεία της πόλης αρκεί για να γίνει αντιληπτό και στο πιο αδαή... Πέραν των διατροφικών συνηθειών η μετάλλαξη έγινε και σε κάθε πτυχή της καθημερινότητας. Μεσαία και αστική τάξη έπαψε να υπάρχει και επικρατεί μία ισοπεδωτική τάξη αντίληψης στην θεωρία και στην πράξη. ¨Όπως ακριβώς το οριζοντιο επίπεδο ενός ξεχασμένου ...κάμπου .Υπάρχουν και οι νοσταλγικά ρομαντικοί περασμένων αστικών διατροφικών συνηθειών αλλα αυτοί πλέον είναι η μειοψηφία η πολύ απλά γίναν δυστυχώς γραφικοί για το σύνολο των ανθρώπων που διαβιούν στην πόλη της Φλώρινας .

      Διαγραφή
  3. Λησμόνησες κύριε Μεκάση να αναφέρεις ότι πολλές νοικοκυρές μεταπολεμικα την οικοκυρική και τους καλούς τρόπους συμπεριφοράς στο τραπέζι τα απέκτησαν ως μαθήτριες στην Οικοκυρική Σχολή Φλώρινας στο σημερινό ερείπιο κτήριο, ιδιοκτησίας της "σχολής γραμμάτων και τεχνών" πίσω από την παλιά νομαρχία .

    ΑπάντησηΔιαγραφή