Oι Πιθανές Ιστορίες

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Επειδή ο χρόνος κινείται προς μία κατεύθυνση, το μέλλον του ανθρώπου είναι απρόβλεπτο, οι δυνατές εκβάσεις αυτού άπειρες και μόνον οταν φτάσει αποκαλύπτεται ποια από αυτές θα καταστεί πραγματικότητα. Η πορεία των γεγονότων είναι συνισταμένη του τυχαίου συνδυασμού αναρίθμητων

παραγόντων που λόγω της πολυπλοκότητάς τους δεν μπορεί να εκτιμηθεί από πριν παρά μόνο κατά προσέγγιση. Η θεώρηση εναλλακτικών εκβάσεων της ιστορίας προσφέρει καλύτερη κατανόηση του παρελθόντος και του τρόπου λειτουργίας και είναι χρήσιμη για τον καλύτερο σχεδιασμό του μέλλοντος.

Για παράδειγμα ο μογγόλος Αυτοκράτορας Τζένκις Καν αφού επέλασε και κατέλαβε μια τεράστια έκταση της Ευρασίας κατά τη διάρκεια του 13ου αιώνα, όταν έφτασε στα σύνορα της Δυτικής Ευρώπης, αποφάσισε ξαφνικά και χωρίς λόγο να διακόψει την επέλαση και οι ιστορικοί εκτιμούν ότι αν συνέχιζε, η μοίρα της Ευρώπης ίσως ήταν διαφορετική. Παρόμοια σενάρια ανακύπτουν σε κάθε περίπτωση μεγάλων πολιτιστικών, πολιτικών και στρατιωτικών γεγονότων, όπως πχ. αν ο Μέγας Αλέξανδρος δεν απεβίωνε τόσο πρόωρα ή αν ο Αδόλφος Χίτλερ επικρατούσε στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Μια ενδιαφέρουσα περίπτωση αφορά το μαθηματικό Αρχιμήδη ο οποίος στα μέσα του 3ου πΧ. αιώνα συνέταξε ένα κείμενο 100 περίπου σελίδων που δε διασώθηκε μέχρι σήμερα, αλλά οι Βυζαντικοί λόγιοι τον 10ο μ.Χ αιώνα φρόντισαν να διατηρήσουν ένα αντίγραφο αυτού. Τρεις αιώνες μετά, λόγω έλλειψης χαρτιού, το αντίγραφο χρησιμοποιήθηκε για αναγραφή θρησκευτικών κειμένων αλλοιώνοντας το αρχικό κείμενο (ένα τέτοιο βιβλίο ονομάζεται παλίμψηστο). Για πολλά χρόνια το βιβλίο ήταν χαμένο αλλά το 1998 εμφανίστηκε σε δημοπρασία στη Γαλλία και μετά την αγορά του δανείστηκε σε ειδικό ινστιτούτο που επανέφερε το μεγαλύτερο μέρος του. Διαπιστώθηκε ότι ο Αρχιμήδης είχε διατυπώσει τις βασικές αρχές του διαφορικού και απειροστικού λογισμού που εκφράστηκαν από τον Ισαάκ Νεύτωνα 1900 χρόνια αργότερα και θεωρείται ότι έδωσαν καθοριστική ώθηση στην επιστήμη και την τεχνολογία του σύγχρονου κόσμου. Πιθανόν η Ευρωπαϊκή και παγκόσμια ιστορία θα ήταν διαφορετική αν αυτή η πολύτιμη γνώση αξιοποιούνταν νωρίτερα. Παρόμοια, είναι γνωστό ότι ένας μεγάλος αριθμός έργων σημαντικών αρχαίων φιλοσόφων όπως του Δημόκριτου και του Διογένη έχει απωλεσθεί με το χρόνο, κι έτσι η ανθρωπότητα στερήθηκε θεμελιωδών ιδεών και απόψεων των οποίων την επίδραση δε γνωρίζουμε αν ήταν διαθέσιμες.

Το "πνευματικό πείραμα" των εναλλακτικών εκβάσεων διδάσκει τον άνθρωπο ότι πρέπει να αναγνωρίσει και να αναλάβει την ευθύνη για την πορεία της ιστορίας του και να μην την εναποθέτει σε εξωγενή ή τυχαία γεγονότα. Ο σημαντικότερος παράγοντας που την επηρρεάζει είναι γνωστός εδώ και αιώνες και αποτελεί η χρήση της κλασικής παιδείας με σκοπό την ανθρωπιστική ολοκλήρωση.