Περί ονομαστικών εορτών και γενεθλίων

Γενέθλια, με τούρτα και κεράκια, στην γειτονιά Βαρόσι της Φλώρινας, το 1958.

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης

Στα μέρη μας τιμούσαν κάποτε τους αγίους με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Τότε κάθε σπίτι είχε προστάτη άγιο, και την ημέρα της γιορτής του γιόρταζε το σπίτι. Εκκλησιασμός όλων των μελών της οικογένειας, γεύμα με τους συγγενείς το μεσημέρι, και το απόγευμα δέχονταν τους επισκέπτες, που ήταν συγγενείς, φίλοι και γείτονες. Κεράσματα και συζητήσεις μέχρι αργά

το βράδυ. Το έθιμο αυτό χάθηκε μεταπολεμικά. Βέβαια και σήμερα υπάρχουν οικογένειες που τιμούν τον προστάτη άγιο της οικογένειάς τους, αλλά με άλλον τρόπο. Απλά εκκλησιάζονται, χωρίς να κάνουν γλέντια και να δέχονται επισκέψεις.

Όλα τα σπίτια όμως γιόρταζαν πολλές φορές τον χρόνο. Γιόρταζαν τις ονομαστικές εορτές των ανδρών της οικογένειας. Για τις γυναίκες και τα παιδιά δεν γιόρταζαν. Τα αγόρια όμως γιόρταζαν και αυτά μαζί με τους παππούδες τους, καθώς αυτά έφεραν τα ονόματά τους. Η ονομαστική εορτή ήταν μόνο για τους άνδρες. Όμως οι γυναίκες καλούσαν ανεπίσημα τις γειτόνισσες και έπιναν καφέ με σπιτικό χαλβά, την ημέρα των ονομαστικών εορτών. Μεταπολεμικά πολλές γυναίκες άρχισαν να γιορτάζουν την ονομαστική τους εορτή, όπως και οι άνδρες του σπιτιού.

Από τις παραμονές οι γυναίκες καθάριζαν καλά το σπίτι, και ιδιαίτερα το δωμάτιο των επισκέψεων. Αυτό είχε ένα τραπέζι στην μέση και στις πλευρές των τοίχων καρέκλες τύπου Βιέννης. Αργότερα η τραπεζαρία αυτή αντικαταστάθηκε με καλύτερες και πιο εμφανίσιμες τραπεζαρίες, όπως αυτές με σκαλιστά πόδια λιονταριού, αλλά και τραπεζαρίες τύπου Λουκένς.

Οι γυναίκες του σπιτιού φρόντιζαν για τα κεράσματα, που ήταν κυρίως γλυκό κουταλιού, για όλους, και λικέρ από κράνα ή βύσσινο για τις γυναίκες. Για τους άνδρες κονιάκ ή μεζέ και τσίπουρο. Πρόσφεραν και σπιτικό χαλβά και σπιτικό ρεβανί. Όλα ήταν φτιαγμένα από τις γυναίκες του σπιτιού. Μεταπολεμικά πρόσφεραν και σοκολατάκια φοντάν και γλυκά “εργολάβους”, τα οποία αγόραζαν, καθώς το βιοτικό επίπεδο είχε ανέβει.

Το σπίτι ήταν έτοιμο να υποδεχτεί τους επισκέπτες. Αργά το απόγευμα άρχιζαν οι επισκέψεις. Προπολεμικά δεν συνήθιζαν να φέρνουν δώρα. Απλά έκαμναν μια επίσκεψη για να κεραστούν. Μετά τον πόλεμο όμως, οι συνήθειες άλλαξαν και από την δεκαετία του 1960, όλοι έφερναν και κάτι. Συνήθως ένα κουτί γλυκό κουταλιού ή έναν μικρό δίσκο με πάστες, από το ζαχαροπλαστείο της γειτονιάς. Άλλοι έφερναν λουκούμια και άλλοι σοκολατάκια. Στο δωμάτιο της υποδοχής έπαιρναν τα κεράσματά τους και έδιναν τις ευχές τους στον εορτάζοντα. Συζητήσεις διάφορες και όταν έρχονταν οι επόμενοι επισκέπτες, κάποιοι αναχωρούσαν για να ελευθερωθούν οι καρέκλες. Αυτό γινόταν μέχρι αργά το βράδυ. Μετά τις δέκα οι επισκέψεις τελείωναν, και η πόρτα κλείδωνε. Η ονομαστική εορτή είχε τελειώσει. Κάπως έτσι γιόρταζαν τις ονομαστικές τους εορτές, μέχρι το 1970 περίπου.

Οι δεκαετίες του 1950 και 1960, ήταν δεκαετίες των τηλεγραφημάτων. Οι συγγενείς και οι φίλοι που έμεναν σε άλλες πόλεις έστελναν τηλεγραφήματα. Κυρίως όμως οι έμποροι έπαιρναν πολλά τηλεγραφήματα, από τα εργοστάσια και βιοτεχνίες της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας. Το τηλεγράφημα έφτανε στον ΟΤΕ με σήματα Μορς και αργότερα με τηλέτυπο, και αμέσως ο διανομέας πήγαινε τον φάκελο στην διεύθυνση που αναγραφόταν. Ο εορτάζων υπέγραφε και έπαιρνε το τηλεγράφημα, που ήταν μια λωρίδα χαρτιού κολλημένη πάνω σε ένα μεγαλύτερο χαρτί με τα στοιχεία του παραλήπτη. Στην λωρίδα συνήθως αναγραφόταν: «Χρόνια Πολλά δια την ονομαστικήν σας εορτήν». Τα τηλεγραφήματα  μαζί με τους φακέλους τα τοποθετούσαν στον μπουφέ, για να φαίνονται και να διαβάζονται. Τα τηλεγραφήματα και οι επισκέψεις συνυπήρχαν για περισσότερο από δυο δεκαετίες.     

Μετά το 1970, τα τηλέφωνα έγιναν πιο προσιτά. Ένα τηλεφώνημα σε κάποιον εορτάζοντα που είχε τηλέφωνο, ήταν πλέον πολύ συνηθισμένο και μοντέρνο. Τα τηλεφωνήματα όμως μείωσαν τις επισκέψεις στα σπίτια, καθώς και τα τηλεγραφήματα. Και όσο αυξάνονταν τα τηλέφωνα, όλοι προτιμούσαν να δώσουν τις ευχές τους τηλεφωνικά. Οι επισκέψεις του παλιού καλού καιρού δεν υπήρχαν πια. Η τεχνολογία και η εξέλιξη είχαν αλλάξει τον παραδοσιακό τρόπο, με τον οποίο γιόρταζαν τις ονομαστικές εορτές.

Αργότερα εμφανίστηκαν και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, με το διαδίκτυο και το facebook. Μια νέα εποχή που διαδέχτηκε αυτή του τηλεφώνου. Οι τεχνολογικές εξελίξεις διαδέχονται η μια την άλλη, και μας μεταφέρουν σε έναν κόσμο πολύ διαφορετικό από τον παραδοσιακό. Σε έναν κόσμο με εικονικές ανθρώπινες σχέσεις.

Κάποτε στις ονομαστικές εορτές, άρχιζαν με χειραψίες, με ευχές από κοντά, έβλεπαν ο ένας τον άλλο και έπιναν όλοι μαζί στην υγεία του εορτάζοντος. Σήμερα κάνουν ένα like στο facebook  και τελείωσε, και συνεχίζουν ψάχνοντας κάτι πιο ενδιαφέρον στο διαδίκτυο.

Για τα παιδιά η ονομαστική εορτή των ανδρών της οικογένειας ήταν μεγάλη χαρά, καθώς αυτά χόρταιναν γλυκά. Σε μια ημέρα έτρωγαν τόσα γλυκά όσα θα έτρωγαν όλο τον χρόνο. Προς το τέλος της δεκαετίας του 1950, άρχισαν να οργανώνονται τα παιδικά πάρτι των γενεθλίων, αλλά μόνο στις πιο εύπορες οικογένειες. Τότε έκανε την εμφάνισή της η τούρτα με τα κεράκια. Τα γενέθλια χαρακτηρίστηκαν ως ξενόφερτο έθιμο και τα πρώτα χρόνια κατακρίθηκαν από πολλούς. Μέχρι τότε την ημέρα των γενεθλίων, αν το θυμόταν η μάνα, έκαμαν τηγανίτες, χωρίς να κάνουν κάποια γιορτή. Οι μάνες τότε δεν θυμόνταν τα γενέθλια των παιδιών, επειδή γεννούσαν πολλά παιδιά και έχαναν τον λογαριασμό. Τελικά τα γενέθλια επικράτησαν, αλλά χάθηκαν οι παραδοσιακές ονομαστικές εορτές.

Δημήτρης Μεκάσης