Η μπουγάδα: από την σκάφη στο πλυντήριο

Μπουγάδα σε ξύλινες σκάφες σε κάποιο χωριό της Φλώρινας

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης
Από την αρχαιότητα η θέση της γυναίκας ήταν στο σπίτι. Αυτό ίσχυε για τις γυναίκες των πόλεων. Αντίθετα στα χωριά οι αγρότισσες δούλευαν και στα χωράφια, πήγαιναν και με τα κοπάδια, αλλά είχαν και το νοικοκυριό. Δεν προλάβαινε η αγρότισσα να γίνει καλή νοικοκυρά, καθώς δεν είχε χρόνο. Αυτός ήταν ένας λόγος που τα χωριά ήταν υποβαθμισμένα. Στην πόλη όμως
οι γυναίκες ήταν αποκλειστικά νοικοκυρές. Κρατούσαν το σπίτι καθαρό, την οικογένεια περιποιημένη και στην μαγειρική ήταν πρώτες. Τα οικιακά για τις γυναίκες της πόλης ήταν σε καθημερινή βάση και όλη την ημέρα πάντα είχαν κάτι να κάνουν.
Είχαν και αυτές το καθημερινό τους πρόγραμμα εργασιών, αλλά και το εβδομαδιαίο. Μια φορά την εβδομάδα έπλεναν τα ρούχα όλης της οικογένειας. Προτιμούσαν την Δευτέρα. Μετά την Κυριακή, που ήταν ημέρα εξόδου. Τότε που την Κυριακή το πρωί πήγαιναν με καθαρά ρούχα στην εκκλησία, και το απόγευμα, περιπάτους, ζαχαροπλαστείο ή σινεμά. Τα κυριακάτικα λευκά ρούχα, έπρεπε να πλυθούν και να κολλαριστούν και να είναι έτοιμα για την επόμενη Κυριακή. Τα καθαρά ρούχα χαρακτήριζαν και την καλή οικογένεια. Ακόμη και των παιδιών, σε μια εποχή που τα ρούχα ήταν ελάχιστα σε σχέση με την σημερινή εποχή.
Η μπουγάδα ήταν μια δύσκολη εργασία, επειδή δεν υπήρχαν οι σημερινές ανέσεις. Η νοικοκυρά έβραζε το νερό σε γκιούμια και κατσαρόλες στην σόμπα τον χειμώνα, και στις άλλες εποχές, που δεν άναβαν την  σόμπα, έβραζε το νερό σε ένα καζάνι στην αυλή.
Η μπουγάδα στα χωριά γινόταν σε ξύλινη σκάφη στην αυλή. Στην πόλη χρησιμοποιούσαν λαμαρινένια σκάφη, που την τοποθετούσε πάνω στο τραπέζι της κουζίνας. Χωρίς πλαστικά γάντια, επειδή τότε δεν υπήρχαν, η νοικοκυρά έτριβε με τα χέρια της τα ασπρόρουχα. Ζεστό νερό και πράσινο ή άσπρο σαπούνι, και αλισίβα, που ήταν σταχτόνερο. Αυτά ήταν τα σύνεργά της, και βέβαια τρίψιμο καλό, μέχρι που η επιδερμίδα στα δάχτυλά της άσπριζε και ζάρωνε. Το στέγνωμα των ρούχων τον χειμώνα γινόταν κοντά στην σόμπα. Όταν ήταν λιακάδα τα στέγνωναν στην αυλή. Μάλιστα για αυτόν τον σκοπό είχαν τεντωμένα σύρματα δεμένα στον ένα και στον άλλον τοίχο, όπου άπλωναν τα ρούχα. Σειρά είχε το σιδέρωμα, που γινόταν με σίδερο σιδερώματος γεμάτο αναμμένα κάρβουνα. Η μπουγάδα, το στέγνωμα και το σιδέρωμα γίνονταν μια φορά την εβδομάδα.
Πριν το Πάσχα συνήθιζαν να πλένουν τις κουρτίνες όλων των παραθύρων. Και μια φορά τον χρόνο, στις αρχές του καλοκαιριού, έπλεναν τα χαλιά, τα κιλίμια, τις φλοκάτες και τις κουρελούδες (τσέργες). Το πλύσιμο αυτό γινόταν στο ποτάμι. Στις αρχές του καλοκαιριού το νερό του ποταμού είναι μπόλικο και πολύ καθαρό. Τότε πήγαιναν οι παρέες των γυναικών στο ποτάμι κοντά στα σπίτια τους. Τα σύνεργά τους ήταν μερικά καζάνια, και οι ξύλινοι κόπανοι. Έβραζαν νερό και βουτούσαν μέσα τις τσέργες. Τα χαλιά και τα κιλίμια τα βουτούσαν στον νερό του ποταμού. Μετά πάνω σε μια μεγάλη πλακωτή πέτρα τα τοποθετούσαν διπλωμένα και τα χτυπούσαν με τον κόπανο για να φύγει το νερό μαζί με τις βρωμιές. Τέλος, όλα αυτά τα άπλωναν στα κάγκελα της γέφυρας για να στεγνώσουν. Παγωμένες οι γυναίκες από τα δροσερά νερά του Σακουλέβα, στέγνωναν τα πόδια τους και φορούσαν μάλλινες κάλτσες για να ζεσταθούν, και πήγαιναν σε κάποιο σπίτι να απολαύσουν τον καφέ τους ή το τσάι τους μέχρι να στεγνώσουν τα χαλιά στα κάγκελα της γέφυρας.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1950, ιδρύθηκε η ΔΕΗ και το ηλεκτρικό ρεύμα υπήρχε παντού όλο το εικοσιτετράωρο. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, κυκλοφόρησαν τα πρώτα ηλεκτρικά πλυντήρια, που όμως ήταν ακριβά και οι περισσότεροι άνδρες τα θεωρούσαν περιττά. Τα πλυντήρια όμως κέρδιζαν έδαφος και τα επόμενα χρόνια αρκετές γυναίκες, κυρίως εργαζόμενες απέκτησαν πλυντήριο. Και επειδή δεν είχαν χώρο για το πλυντήριο, το τοποθετούσαν στην κουζίνα. Πολλές περίεργες γυναίκες έπιναν το καφεδάκι τους στην γειτόνισσα που είχε πλυντήριο και παρακολουθούσαν με ενδιαφέρον πως περιστρέφονταν τα ρούχα, σαν να έβλεπαν έργο στην τηλεόραση.
Τα χωριά έμειναν πίσω για αρκετές δεκαετίες. Δυστυχώς εκεί η νοοτροπία ήθελε την γυναίκα να πλένει στα χέρια. Δείγμα καλής νοικοκυράς. Ενώ η γυναίκα που είχε πλυντήριο ήταν η τεμπέλα, η άχρηστη, η ανοικοκύρευτη.  
Και όταν χτίστηκαν οι πολυκατοικίες, τα μπαλκόνια ήταν τα πιο κατάλληλα για το στέγνωμα των ρούχων. Πολύ αργότερα έκαναν την εμφάνισή τους και τα στεγνωτήρια. Βέβαια τα ηλεκτρικά σίδερα έκαναν την εμφάνισή τους πριν τα πλυντήρια. Αλλά όλα αυτά, σίδερο, πλυντήριο και στεγνωτήριο, όλα ηλεκτρικά, ανακούφισαν τις γυναίκες, σε μια εποχή που οι περισσότερες είναι εργαζόμενες, και νοικοκυρές.

Δημήτρης Μεκάσης