Ο Καπετάν Ναούμης ο Αετός

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης
Και ποιος μαθητής, που φοίτησε στα δημοτικά σχολεία της Φλώρινας, δεν τραγούδησε το τραγούδι του Καπετάν Ναούμη. Ένα τραγούδι δημοτικό, αλλά και σχολικό, που αφηγείται το κατόρθωμα του Καπετάν Ναούμη, που απήγαγε τον τούρκο Καϊμακάμη (Έπαρχο) της Φλώρινας.

 Μια από τις παραλλαγές του τραγουδιού είναι η παρακάτω: «Ναούμης πάει στην Φλώρινα/ μωρέ Φλώρινα/ άιντε με εξήντα παλικάρια/ γεια σου Ναούμη Καπετάνιε/ ήτανε μέρα Κυριακή/ μωρέ Κυριακή/ άιντε ημέρα ραμαζάνι/ γεια σου Ναούμη παλικάρι/ Ναούμης πάει στην Φλώρινα/ μωρέ Φλώρινα/ πιάνει τον καϊμακάμη/ γεια σου Ναούμη Καπετάνιε/ παιδιά γιατί είστε λέροβα/ άιντε γιατί είστε λερωμένα/ με ασήμι φορτωμένα/ Είμαστε από την κλεφτουριά/ άιντε είμαστε λερωμένα/ μέσα στο αίμα βουτηγμένα».
 Ποιος όμως ήταν η Καπετάν Ναούμης; Ήταν ένας κλεφταρματολός, που έδρασε στην Δυτική Μακεδονία το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και η ζωή του και τα κατορθώματά του μπερδεύονται στους θρύλους και την ιστορία. Ανήκει και αυτός στους τελευταίους της Κλεφτουριάς. Το όνομά του ήταν Ναούμ Ορλίνης και γεννήθηκε στο χωριό Ιεροπηγή, που βρίσκεται κοντά στα  Κορέστεια, μεταξύ Φλώρινας και Καστοριάς. Τα Κορέστεια τότε ήταν μια περιοχή που έβγαζε πολλούς κλέφτες και χτίστες. Μια παράδοση που συνεχίστηκε και κατά την διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, καθώς πολλοί καπετάνιοι όπως ο Κώτας, ο Νταλίπης, αλλά και μερικοί βούλγαροι βοεβόδες κατάγονταν από τα Κορέστεια.  
Ο Ναούμης Ορλίνης, όταν τελείωσε το δημοτικό σχολείο, άρχισε να εργάζεται σε ένα συνεργείο χτιστών. Οι χτίστες ήταν συγχωριανοί του και δούλευαν στην Αθήνα. Τον χειμώνα επέστρεφαν στο χωριό τους. Όταν ο Ναούμης έγινε δεκαέξι χρονών εργαζόταν, ως βοηθός χτίστη στην Αθήνα. Σε ένα διάλειμμα άκουσε κάποιους εργάτες να συζητούν και να λένε να παρατήσουν την δουλειά και να φύγουν πίσω στην Μακεδονία, για να ζήσουν από την ληστεία. Ο Ναούμης πέταξε τα εργαλεία, αποχαιρέτησε τους συγχωριανούς του και έφυγε με τους υποψήφιους κλέφτες.
Ο Ναούμης ήταν γενναίος, αλλά είχε και ηγετικά προσόντα. Έγινε καπετάνιος μιας μεγάλης ομάδας κλεφτών και έγινε γνωστός σε όλη την Δυτική Μακεδονία. Ήταν ο προστάτης των χριστιανών και στα χωριά τον δέχονταν με ενθουσιασμό. Ήταν ο «Αετός των βουνών», όρο που τον δανείστηκε πολύ αργότερα και ο Παύλος Μελάς, και όλους τους παλιούς κλέφτες της Δυτικής Μακεδονίας, τους ονόμαζε «Σταυραετούς».
Το 1878, οι Ρώσοι με την Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, παραχωρούσαν την Μακεδονία στην Βουλγαρία. Οι Μακεδόνες ξεσηκώθηκαν και επαναστάτησαν, επειδή δεν δέχονταν τα σχέδια των Ρώσων. Οι πρώτοι επαναστάτες αποβιβάστηκαν στην παραλία της Κατερίνης, και στο Λιτόχωρο κήρυξαν την επανάσταση. Επαναστάτησε και η Δυτική Μακεδονία, και στο  όρος Βούρινο σχηματίστηκε η «Προσωρινή Κυβέρνηση της εν Μακεδονία επαρχίας Ελιμείας». Αρχηγός των επαναστατών ήταν ο Καπετάν Μπρούφας και μαζί του ήταν ο Καπετάν Ναούμης, ο Καπετάν Ζούρκας και ο Καπετάν Νταλίπης από τα μέρη μας, και μαζί με άλλους οπλαρχηγούς πολέμησαν τον τουρκικό στρατό. Ο Καπετάν Ναούμης πολέμησε στο Μουρίκι, στο Σινιάτσικο, στο Βίτσι και στο Περιστέρι. Και όταν απέτυχε η επανάσταση στο Λιτόχωρο, οι οπλαρχηγοί της Δυτικής Μακεδονίας συνέχισαν να μάχονται μέχρι που έπεσαν τα χιόνια στα βουνά και τον χειμώνα αποσύρθηκαν στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι ήταν κλέφτες και ληστές, που έγιναν αγωνιστές μιας επανάστασης, που ελάχιστα βοηθήθηκε από την κυβέρνηση της Ελλάδας. Ο Καπετάν Ναούμης έμεινε στην ιστορία της Φλώρινας από την απαγωγή του τούρκου Καϊμακάμη. Ένας θρύλος, που έγινε τραγούδι. Ένα γεγονός που το μπέρδεψε ο θρύλος και δυσκολεύει την ιστορική αλήθεια. Η απαγωγή έγινε το 1881. Ποιο όμως ήταν το κίνητρο; Άλλοι μιλάνε για λύτρα και άλλοι εντάσσουν το γεγονός στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Για άλλους ο Καπετάν Ναούμης ήταν ληστής και για άλλους εθνικός ήρωας. Αυτά συμβαίνουν επειδή δεν υπάρχουν ιστορικά τεκμήρια, παρά μόνο θρύλοι για ηρωικές πράξεις, όπως αυτή που θέλει τον Καπετάν Ναούμη στα νιάτα του να αφοπλίζει μια διμοιρία τούρκων στρατιωτών, με ένα μόνο κουμπούρι, που κρατούσε στο χέρι του και απειλούσε εξ επαφής τον τούρκο αξιωματικό.
Σχετικά με την απαγωγή υπάρχουν αρκετές εκδοχές.  Μια εκδοχή είναι αυτή που μου αφηγήθηκε ο αείμνηστος Λάζαρος Γούναρης, παλιός Φλωρινιώτης, που γνώριζε καλά τα δρώμενα της πόλης. Μου αφηγήθηκε ό,τι άκουσε από τον παππού του. Η ιστορία έχει ως εξής. Μετά την επανάσταση του 1878, ο Καπετάν Ναούμης είχε πολλούς δικούς του ανθρώπους στην Φλώρινα. Και όταν αποφάσισε να απαγάγει τον Καϊμακάμη είχε ειδοποιήσει τους συνεργάτες του. Ο Καϊμακάμης έμενε στην σημερινή οδό Βασιλέως Γεωργίου. Το σπίτι του ήταν απέναντι από το ιερό του ναού του Αγίου Παντελεήμονος. Σήμερα είναι μια πολυκατοικία δίπλα από το βιβλιοπωλείο της Μητρόπολης «Η έλαφος». Ήταν Κυριακή και Ραμαζάνι. Κατά την διάρκεια του Ραμαζανιού οι μουσουλμάνοι από την ανατολή μέχρι την δύση του ηλίου δεν τρώνε. Το βράδυ όμως τρώνε καλά. Ο Καϊμακάμης είχε καλέσει μερικούς φίλους του για να δειπνήσουν όλοι μαζί στο σπίτι του. Έξω από το σπίτι του υπήρχαν δυο μεγάλα φανάρια πετρελαίου για να φωτίζουν τον δρόμο. Στην είσοδο φύλαγαν δυο τζανταρμάδες (τούρκοι χωροφύλακες). Ο Καπετάν Ναούμης ειδοποίησε τον Γούναρη, που έμενε στον ίδιο δρόμο στην γωνία στο ποτάμι, τον Λουκίδη, που έμενε απέναντι από τον Καϊμακάμη και τον Μούλη, που έμενε πιο μέσα στην σημερινή οδό Μητροπόλεως. Τους ενημέρωσε για την απαγωγή. Τους είπε ότι μόλις σπάσουν τα φανάρια και σκοτεινιάσει ο δρόμος να μη βγει κανένας χριστιανός από το σπίτι του. Οι άνδρες του Καπετάν Ναούμη αιφνιδιαστικά έσπασαν τα φανάρια, σκότωσαν τους φύλακες και όρμησαν μέσα στο σπίτι. Άρπαξαν τον καϊμακάμη και έφυγαν από την γέφυρα, κατευθύνθηκαν προς το Διαμάντι (οδός Γιαννοπούλου) και από το Γιάζι στο βουνό. Αυτά άκουγε από τον παππού του ο Λάζαρος Γούναρης, αλλά δεν άκουσε ποτέ για λύτρα, αλλά ούτε για την τύχη του καϊμακάμη. 
Μια άλλη εκδοχή είναι αυτή που μου αφηγήθηκε ο αείμνηστος Γεώργιος Παπαγεωργίου, που την είχε ακούσει από την γιαγιά του. Είναι ακριβώς η ίδια ιστορία, με την διαφορά ότι η απαγωγή έγινε από το σπίτι του Νάστη, όπου νοίκιαζε ο Καϊμακάμης. Τι σπίτι αυτό είναι δίπλα στο σπίτι του Παπαγεωργίου στην Λεωφόρο Ελευθερίας (Βλέπε φωτογραφία). Τα ερείπια αυτού του σπιτιού υπάρχουν και σήμερα. Οι περισσότεροι Φλωρινιώτες αυτό το σπίτι υποδεικνύουν όταν μιλάν για την απαγωγή.
Η τρίτη εκδοχή είναι αυτή που αναφέρει ο Κρητικός  οπλαρχηγός του Μακεδονικού Αγώνα, Ιωάννης Καραβίτης, ο οποίος άκουσε για την απαγωγή, 25 χρόνια αργότερα. Γράφει λοιπόν στο βιβλίο του ότι η απαγωγή έγινε στους Μύλους του Σαπουντζή, καθώς το Ραμαζάνι έτυχε το καλοκαίρι και αυτοί πήγαν για δροσερό αέρα στην εξοχή. Μαζί με το Καϊμακάμη απήγαγαν και το εισαγγελέα της Φλώρινας. 
Και οι τρεις εκδοχές είναι ίδιες διαφέρουν όμως ως προς τον τόπο. Η πρώτη εκδοχή θέλει να έγινε η απαγωγή από ένα σπίτι στην σημερινή οδό Βασιλέως Γεωργίου. Η δεύτερη σε σπίτι στην Λεωφόρο Ελευθερίας, και η τρίτη στους Μύλους του Σαπουντζή.
Ο Γεώργιος Μόδης, στο διήγημά του «Ναούμης πάει στην Φλώρινα», περιγράφει την απαγωγή με τον καλύτερο τρόπο και μάλιστα ιστορικά τεκμηριωμένο. Δεν αναφέρει σε ποιο σπίτι έγινε η απαγωγή, αλλά από τις περιγραφές φαίνεται ότι είναι σπίτι στην Λεωφόρο Ελευθερίας, που η αυλή του έφτανε μέχρι τους πρόποδες του βουνού. Γράφει λοιπόν ο Μόδης, ότι ο Καϊμακάμης ήταν ένας νέος άνδρας, που ήρθε με μετάθεση από την Κωνσταντινούπολη. Ζήτησε από τον Καπετάν Ναούμη να παραδοθεί σε δέκα ημέρες. Ο Καπετάν Ναούμης πήγε την δεκάτη τέταρτη ημέρα, όχι για να παραδοθεί, αλλά για να απαγάγει τον Καϊμακάμη. Μαζί του ήταν και Καπετάν Ζούρκας. Τρόμαξαν οι Αγάδες, οι Μπέηδες και ο Καϊμακάμης, από τους άγριους κλέφτες. Αυτοί άρπαξαν μερικούς και τον Καϊμακάμη και έφυγαν προς το εκκλησάκι του Αγίου Παντελεήμονος, όπου έριξαν δυο ομοβροντίες με όλα τα τουφέκια τους σπέρνοντας πανικό στον τουρκικό πληθυσμό της Φλώρινας. Έξω από την Φλώρινα στον δρόμο προς την Καστοριά σκότωσαν μερικούς Αγάδες για να παραπλανήσουν τα τουρκικά αποσπάσματα και άλλαξαν πορεία. Πέρασαν από τον κάμπο στο βουνό Καϊμαξαλάν και από εκεί στο Μορίχοβο, όπου κρύφτηκαν σε ένα δάσος και άρχισαν τις διαπραγματεύσεις. Τελικά πήραν τα λύτρα και έδωσαν πίσω τον Καϊμακάμη. Έναν χρόνο αργότερα, το 1882, ο Καπετάν Ναούμης σκοτώθηκε σε μια μάχη. Αυτά γράφει ο Μόδης για τον Καπετάν Ναούμη, και εδώ τελειώνει η ιστορία του, καθώς δεν υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες για την ζωή του. Ο Καπετάν Ναούμης Ορλίνης ήταν ένας από τους τελευταίους της Κλεφτουριάς.

Δημήτρης Μεκάσης

Σημείωση: Το τραγούδι «Ναούμης πάει στην Φλώρινα» υπάρχει στο you tube.