Ο έρωτας, το προξενιό και ο γάμος στη Φλώρινα (Μέρος Α’)

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης
Τα ήθη και τα έθιμα των Φλωρινιωτών επηρεάζονταν άμεσα από τους κοινωνικούς θεσμούς που διαμορφώνονταν από την πολιτική κατάσταση. Η εξέλιξη έφερε αλλαγές και στον έρωτα και στο γάμο. Αλλαγές ριζικές σε μια χρονική διάρκεια δυο αιώνων. Ο μεσαιωνικός τρόπος ζωής
που επέβαλε το φεουδαλικό σύστημα και η χριστιανική ηθική, υποχώρησαν από τις ιδέες του φιλελευθερισμού στην περίοδο του Μεσοπολέμου. Νέος τρόπος ζωής, νέες συνήθειες και αλλαγή στις σχέσεις των δυο φύλλων. Η Φλώρινα άλλαζε, καθώς η γυναίκα απέκτησε νέα θέση στη κοινωνία και αντικατέστησε τον παλιό κοινωνικό της ρόλο.

Ο έρωτας
Ο έρωτας ξυπνά από το ένστικτο της αναπαραγωγής. Η εξέλιξη του όμως επηρεάζεται από τους κανόνες της κοινωνίας. Το κοινωνικό περιβάλλον είναι αυτό που θα αφήσει τον έρωτα να εξελιχθεί ή να χαθεί. Το 19ο αιώνα όμως, η ζωή στη Φλώρινα ήταν πολύ κλειστή. Οι νέοι δεν πήγαιναν πέρα από την γειτονιά τους και οι κοπέλες ήταν κλεισμένες στα σπίτια τους. Μέχρι και μετά τα μέσα του 19ου αιώνα, ο χριστιανικός πληθυσμός ήταν φοβισμένος από την τουρκική καταπίεση. Οι τούρκοι άρπαζαν κοπέλες για τα χαρέμια τους. Η φράση : «Μπες μπέσα στο σπίτι μη σε δει και σε αρπάξει κανένας τούρκος», ακουγόταν συχνά στις χριστιανικές γειτονιές.   Αλλά και ο φόβος του βιασμού έκλεινε τις γυναίκες στα σπίτια τους.
 Άλλη αιτία της κλειστής ζωής του χριστιανικού πληθυσμού ήταν η χριστιανική θρησκεία που διατήρησε τον μεσαιωνικό  τρόπο ζωής, έτσι που για τους χριστιανούς όλα όσα είχαν σχέση με τον έρωτα ήταν αμαρτία και εξαγνίζονταν με προσευχές, εξομολογήσεις και τιμωρίες. Η χριστιανική ηθική έλεγχε τις συνειδήσεις των νέων σε μεγάλο βαθμό.
Ο έρωτας όμως υπήρχε μέσα τους, και ξυπνούσε κάθε φορά που οι νέοι συναντιόταν στα γειτονικά σπίτια και στις αυλές. Τότε όλοι είχαν πορτούλες στους μαντρότοιχους που χώριζαν τις αυλές τους, και επικοινωνούσαν από αυτές με όλα τα σπίτια του οικοδομικού τετραγώνου. Οι πορτούλες παρέμεναν ανοιχτές για να κυκλοφορούν οι γειτόνισσες, χωρίς να βγαίνουν στους δρόμους. Οι αυλές ήταν ένας χώρος συνάντησης των νέων για να διασταυρώσουν τα βλέμματά τους, να κοκκινίσουν και να πουν δυο κουβέντες. Τίποτε παραπάνω από έναν πλατωνικό έρωτα που τους έφερνε σκέψεις, όνειρα και ευχάριστα συναισθήματα. Οι γονείς όμως γνώριζαν όλα αυτά και προσπαθούσαν να κρατάν καλά τις κόρες τους μακριά από τα βλέμματα των αγοριών της γειτονιάς. Εξ άλλου τότε ο έρωτας δεν ήταν πάντα η αρχή που κατέληγε στο γάμο. Τις περισσότερες φορές οι γονείς αποφάσιζαν ποιον ή ποια θα παντρευτούν τα παιδιά τους.
Η ζωή στη Φλώρινα άρχισε να αλλάζει μετά την απελευθέρωση του 1912, καθώς το ελληνικό κράτος στήριζε τις φιλελεύθερες ιδέες και τον αστικό τρόπο ζωής. Όμως ακολούθησε ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος, έτσι που ο νέος αστικός τρόπος ζωής εκδηλώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1920. Ο κόσμος στη Φλώρινα απολάμβανε την ελευθερία του και η γυναίκα άρχισε να αποκτά νέα θέση στη κοινωνία. Τότε άρχισαν οι νεαροί με τις κιθάρες και τα μαντολίνα να τραγουδούν τις νύχτες κάτω από τα παράθυρα των κοριτσιών. Ρομαντικός έρωτας και τίποτε περισσότερο. Τότε εμφανίστηκαν και οι νεαροί έξω από τα πρώτα μοδιστράδικα που περίμεναν τις μαθητευόμενες ντροπαλές κοπελίτσες την ώρα που σχολούσαν  και με αστεία πειράγματα τις ακολουθούσαν μέχρι τα σπίτια τους. Αυτοί ήταν τα περιβόητα «κολλητήρια» που κρατούσαν πάντα μέσα τους την ευγένεια και τον ιπποτισμό της εποχής εκείνης.  
 Στη δεκαετία του 1920 επινοήθηκε και η βόλτα που κράτησε πολλές δεκαετίες μετά. Στην αρχή η βόλτα γινόταν στο Βαρόσι στους παραποτάμιους δρόμους και μετά το 1930 στον κεντρικό δρόμο και στην πλατεία. Οι γονείς συνόδευαν πάντα τις κόρες τους στη βόλτα. Κατά κάποιο τρόπο στη βόλτα δήλωναν την παρουσία τους. Την παρουσία των κοριτσιών που ήταν για παντρειά. Οι νεαροί δεν έβγαιναν με τους γονείς τους. Αυτοί σχημάτιζαν παρέες και ακολουθούσαν τις κοπέλες που συνοδεύονταν από τους γονείς τους. Τις θαύμαζαν βλέποντάς τες από πίσω, μετά άλλαζαν δρόμο και έβγαιναν μπροστά τους για να διασταυρώσουν τα βλέμματά τους, και αυτά τα σκέρτσα επαναλαμβάνονταν πολλές φορές, μέχρι που ο μπαμπάς αποφάσιζε να καθίσουν σε κάποιο ζαχαροπλαστείο. Οι νεαροί μίκραιναν τις βόλτες για να περνάν πιο συχνά μπροστά από το ζαχαροπλαστείο, και όλα τελείωναν, όταν ο μπαμπάς αποφάσιζε να επιστρέψουν στο σπίτι. Ρομαντική εποχή, αγνή εποχή που έκαμνε τους νέους να περιμένουν με ανυπομονησία να έρθει η ώρα της βόλτας για να κοιταχτούν από μακριά και να αισθανθούν το σκίρτημα στην καρδιά τους. 
Ο Μεσοπόλεμος ήταν μια πολύ ωραία ρομαντική εποχή, η οποία τερματίστηκε με την έναρξη του Β΄ παγκοσμίου πολέμου. Πόλεμοι και δυστυχία για μια δεκαετία περίπου, αλλά η εξέλιξη της κοινωνίας δεν σταμάτησε. Η νοοτροπία των νέων άλλαξε και η ηθική τους άμβλυνε την περίοδο του εμφυλίου πολέμου. Ο μεγάλος αριθμός στρατιωτών, καθώς και το πλήθος των ανταρτόπληκτων χωρικών που βρήκαν καταφύγιο στην πόλη έφεραν αναστάτωση και νέα ήθη. «Το χακί έκανε θραύση» έλεγαν μετά τον πόλεμο, και εννοούσαν όλους εκείνους τους εραστές στρατιώτες και δόκιμους που παρουσιαζόταν σαν υποψήφιοι γαμπροί, αλλά μόλις πήραν τα απολυτήρια τους εξαφανίστηκαν. Περιφρονημένες από τους Φλωρινιώτες, αυτές οι κοπέλες,  μετανάστευσαν στην Αμερική. 
Μετά τον πόλεμο η ζωή βρήκε πάλι τον κανονικό της ρυθμό. Στην δεκαετία του 1950 μια άλλη γενιά βρίσκεται στο προσκήνιο. Οι κοπέλες ήταν πιο ελεύθερες από πριν και συμμετείχαν σε συλλόγους όπως ο «Αριστοτέλης». Πόσοι νέοι άραγε ερωτεύτηκαν σε αυτό τον σύλλογο και αργότερα παντρεύτηκαν; Πολλοί, αφού οι χορωδίες και η βιβλιοθήκη του συλλόγου και ήταν τόπος συνάντησης και γνωριμίας. Αλλά και τα ζευγαράκια πλήθαιναν που συναντιόταν στα σκοτεινά. Ήταν τα ονομαζόμενα ραντεβουδάκια, που κανόνιζαν τα ραντεβού σε κάποια σκοτεινή γωνιά της γειτονιάς, για να αγκαλιαστούν και να φιληθούν και λίγο αργότερα να φύγει η κοπέλα βιαστικά για το σπίτι της και να αραδιάσει χίλιες δυο δικαιολογίες στους γονείς της, πως ήταν σε μια φίλη της και άλλα παρόμοια. Οι ερωτευμένοι νέοι έγραφαν τότε, έγραφαν ωραία ερωτικά γράμματα και τα έστελναν χέρι με χέρι με κάποιες έμπιστες φιλενάδες στις αγαπημένες τους. Τότε δεν υπήρχαν τα κινητά τηλέφωνα και τα ερωτικά γράμματα, τα ραβασάκια, ήταν ένα μέσο επικοινωνίας και μετάδοση συναισθημάτων. Το γράμμα όμως δεν έπρεπε να πέσει στα χέρια του μπαμπά. Αν συνέβαινε αυτό αλίμονο στη κόρη. 
Η δεκαετία του 1960 παρέμεινε ρομαντική, αλλά με περισσότερη ελευθερία των κοριτσιών. Οι τελευταίοι τροβαδούροι έκαμναν καντάδες στις γειτονιές τις νύχτες. Τραγούδια αφιερωμένα στις αγαπημένες τους και σε όλες τις κοπέλες της γειτονιάς. Τα ζευγαράκια που γέμιζαν τις σκοτεινές γωνιές των γειτονιών, επεκτάθηκαν και στους πρόποδες του βουνού, στον σιδηροδρομικό σταθμό και προς τον Άγιο Νικόλαο. Όλα ήταν ήσυχα και ωραία μέχρι το πραξικόπημα του 1967 που οι χωροφύλακες άρχισαν να ενοχλούν τα ζευγαράκια και να τα συλλαμβάνουν. Αυτά συνέβαιναν τους πρώτους μήνες. Μετά η ζωή επανήλθε στον κανονικό της ρυθμό. Στο τέλος αυτής της δεκαετίας οι νεαροί ερωτευμένοι έπιναν το καφέ τους στην πάνω Μπουάτ, δηλαδή στο αναψυκτήριο της πισίνας. Η ρομαντική εποχή όμως είχε αρχίσει να γίνεται παρελθόν. Μετά την Μεταπολίτευση του 1974 τα ήθη αμβλύνθηκαν ακόμη περισσότερο. Ο έρωτας και η ελευθερία των σχέσεων έγινε της μόδας, όπως και το τσιγάρο. Οι καφετέριες και οι ντισκοτέκ γέμιζαν από ερωτευμένους νέους. Στην δεκαετία του 1980 και μετά, η βόλτα δεν προσήλκυε τους νέους, ούτε οι καφετέριες, και το τηλέφωνο αντικατέστησε τα ερωτικά γράμματα. Τα τελευταία χρόνια οι νέοι κοιμούνται την ημέρα και βγαίνουν λίγο πριν τα μεσάνυχτα. Τόπος συνάντησης της νέας γενιάς είναι τα μπαράκια, όπου ερωτεύονται πίνοντας αρκετά σφινάκια και λικνίζονται στο ρυθμό της δυνατής ροκ μουσικής.
Συνεχίζεται

                                                                                             Δημήτρης Μεκάσης