Πως να μοιραζόμαστε το κρεμμύδι...!

Γράφει η Φοίβη

Στην πνευματική ζωή του καθενός από μας ίσως δεν υπάρχει καθήκον πιο επιτακτικό από αυτό: να ανανεώνουμε το αίσθημα του θαυμασμού και της έκπληξης μπροστά στο θαύμα και το μυστήριο του δικού μας προσώπου. Η λέξη μυστήριο, ιδιαίτερα, χρειάζεται 

έμφαση. Ποιός είμαι? Τι είμαι? Η απάντηση δεν είναι καθόλου εύκολη. Γνωρίζω μόνο ένα πολύ μικρό μέρος του εαυτού μου. Τα όρια του ανθρώπινου προσώπου εκτείνονται κατά ύψος και κατά πλάτος στο χώρο και πέρα από το χρόνο, στο ατελεύτητο. Στο βάθος του εαυτού μου κρύβονται βάθη που διαφεύγουν της δικής μου αντίληψης.

Ζούμε σε μια εποχή που καλείται ατομιστική. Όμως το άτομο είναι μια εξαιρετική ευκαιρία που δίνεται στην ανθρωπότητα για να κατευθυνθεί προς το πρόσωπο. Είναι κρίμα που η έννοια του εγώ αντικαταστάθηκε από τη λατρεία του εγώ, γιατί η λατρεία του εγώ καταλήγει στο απρόσωπο. Ζούμε σε μια ατομιστική κοινωνία που έγινε κοινωνία της μάζας. Τι είναι το πρόσωπο? Αυτή η έννοια πηγάζει από εκείνη της μάσκας: οι ηθοποιοί της τραγωδίας στο κλασσικό θέατρο φορούσαν την «περσόνα» και αυτό τους επέτρεπε να μεταμφιέζουν το ανθρώπινο πρόσωπο για να εμφανιστεί το θείο πρόσωπο. Στη λέξη «πρόσωπο», έχουμε, λοιπόν, το μυστήριο του ατόμου και την ίδια στιγμή την έννοια του κενού... Η έννοια του προσωπικού, είναι η έννοια της οικειότητας. Τι είναι το μυστήριο του προσώπου? Είναι το να αναβλύζει μια παρουσία από την απουσία. Είναι αυτό που ονομάζουμε εσωτερική ζωή και εσωτερική εμπειρία. Η εσωτερική εμπειρία είναι μια κένωση – όπως αυτή που ζούμε στη νηστεία.

Το πρόσωπο δεν ταυτίζεται με τη μορφή. Το πρόσωπο δεν περιορίζεται στη φυσική παρουσία. Απεναντίας, το πρόσωπο έχει να κάνει με την απελευθέρωση από τη φυσική αναγκαιότητα χάρη στην παρουσία του Άλλου. Δεν είναι συμπτωματικό που η λέξη πρόσωπο σημαίνει επίσης και «όψη». Είμαι ένα ζωντανό πρόσωπο, που ξεχωρίζω από τα άλλα, μόνο όταν στέκω απέναντί τους, τα αντικρίζω, τα κοιτάζω μέσα στα μάτια και αυτά κοιτάζουν εμένα.

Ο Ντοστογιέφσκι μας προσφέρει ακόμη μια πετυχημένη εικόνα αυτής της πραγματικότητας. Στους αδελφούς Καραμάζωφ περιλαμβάνεται μια λαϊκή ιστορία που άκουσε κάποτε, σχετικά με μια ηλικιωμένη γυναίκα που δεν έζησε σωστά και μετά θάνατο βρέθηκε σε μια λίμνη από φωτιά. Ο φύλακας Άγγελός της προσπαθούσε να κάνει ό,τι μπορούσε για να βοηθήσει. Η μόνη καλή πράξη όμως που θυμόταν ότι έκανε αυτή η γυναίκα όταν ζούσε, ήταν που είχε δώσει κάποτε από τον κήπο της ένα κρεμμύδι, σε μια ζητιάνα. Πήρε λοιπόν ο Άγγελος το κρεμμύδι, είπε στη γυναίκα να πιαστεί απ’ αυτό κι’ άρχισε να την τραβά έξω από την λίμνη. Μέσα στη λίμνη όμως δεν ήταν μόνη της. Όταν οι άλλοι είδαν τι συνέβαινε, μαζεύτηκαν τριγύρω και κρεμάστηκαν πάνω της με την ελπίδα να συρθούν κι’ αυτοί μαζί της. Τότε όμως η γυναίκα, με τρόμο και αγανάκτηση, άρχισε να τους κλωτσά. «Αφήστε με», φώναξε. «Εμένα τραβά έξω, όχι εσάς. Δικό μου είναι το κρεμμύδι, όχι δικό σας». Τη στιγμή που το είπε αυτό, το κρεμμύδι έσπασε στα δύο και η γυναίκα έπεσε στις φλόγες της λίμνης. Και εκεί μέσα καίγεται μέχρι σήμερα. Εάν η ηλικιωμένη γυναίκα έλεγε μόνο: «αυτό είναι το κρεμμύδι μας», δεν θα αποδεικνυόταν άραγε αρκετά δυνατό για να τους τραβήξει όλους έξω από τη φωτιά? Μόλις όμως είπε: «είναι δικό μου, όχι δικό σας», έγινε κάτι λιγότερο από άνθρωπος. Με το να αρνηθεί το μοίρασμα, αρνήθηκε την προσωπικότητά της.

Το κρίσιμο ζήτημα σήμερα είναι ότι το άτομο είναι πια χωρίς εσωτερικότητα, δεν υπάρχει πια εσωτερική εμπειρία, εσωτερική ζωή. Οι άνθρωποι πια έχουν μόνο «προβλήματα», δεν έχουν όνειρα αλλά φαντασιώσεις, δεν έχουν εσωτερικότητα, έχουν ένα «εγώ». Σταματήσαμε την πορεία μας και αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σ’ ένα «εγώ» σε πτώση. Φτάνουμε σε μια ατομικότητα που απο-ατομικοποιείται, και αυτό είναι το μείζον πρόβλημα της κοινωνίας μας: όσο περισσότερο κάποιος εξατομικεύεται, τόσο πιο πολύ κλείνεται στον εαυτό του, τόσο περισσότερο πέφτουμε σ’ ένα κόσμο αδιάφορο, ανώνυμο, που έχει προβλήματα επικοινωνίας. Όμως, παρ’ όλα αυτά, ποτέ δεν έχει γίνει τόσος λόγος για το άτομο, την προσωπικότητα! Συγχύζουμε δραματικά το πρόσωπο με το εγώ. Ζώντας σε μια κοινωνία που μεγαλώνει ολοένα πιο ψυχρά και αδιάφορα, είναι ατομικό μας καθήκον να επαναβεβαιώσουμε το νόημα της προσωπικής κοινωνίας. Δεν πρέπει να επιτρέψουμε στις μηχανές να κυριαρχήσουν. Πρέπει να ξαναμάθουμε πως να μοιραζόμαστε το κρεμμύδι...!