Ο Ελύτης, ο Σαμαράς και η ΝΔ

Την Νέα Δημοκρατία ή την Κληρονόμο; Την Νέα Δημοκρατία, διότι τα κόμματα ως θεσμισμένες αξίες είναι ολιγότερον δεξιά από το κληρονομικό δίκαιο. Συντάσσομαι πλήρως και ανεπιφύλακτα με το δικαίωμα του προέδρου της ΝΔ να σφηνώσει στίχους του Ελύτη στο δεκάλεπτο προεκλογικό σποτάκι του κόμματος και τίποτε μεμπτό δεν βρίσκω στην ενσφήνωση - τουναντίον, τέτοια σφηνάκια 

αποβαίνουν ωφέλιμα για την ποίηση και όλα τα άλλα είναι αμετροέπειες• ας το δούμε αναλυτικά.

Κυκλοφόρησε στις παραμονές των πρόσφατων εκλογών από τα ΜΜΕ η είδηση ότι «Ενοχλημένη είναι η σύντροφος του νομπελίστα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη από το προεκλογικό σποτ της Νέας Δημοκρατίας στο οποίο χρησιμοποιούνται στίχοι από το έργο του Ηλιος ο Πρώτος. Στο προεκλογικό αυτό σποτ παρουσιάζεται ο Αντώνης Σαμαράς να μιλά, ενώ κάποια στιγμή απαγγέλλονται οι εξής στίχοι: "Κι ας μας φωνάζουν αεροβάτες / Φίλε μου όσοι δεν ένιωσαν ποτέ με τι / Σίδερο με τι πέτρες τι αίμα τι φωτιά / Χτίζουμε ονειρευόμαστε και τραγουδούμε!"».

Το μόνο σημείο των δηλώσεων της Κληρονόμου με το οποίο δεν μπορεί κανείς παρά να συμφωνήσει είναι ότι η εκμετάλλευση του Ελύτη για εμπορικούς σκοπούς δεν επιτρέπεται (ακριβέστερα, οι μελοποιήσεις και τα συναφή επιτρέπονται μόνον κατόπιν αδείας). Αλλά το δίκαιο της άποψης το εξασθενίζει η εξαναστάσα όταν εξισώνει την εμπορική εκμετάλλευση με την προεκλογική / πολιτική χρήση καθώς και με όσα άλλα αναφέρει στην διαμαρτυρία της, με την οποία ζήτησε την απόσυρση του σποτ: «Η ποίηση, το ήθος και η σκέψη του Ελύτη αποτελούν εθνικό κεφάλαιο υψίστης σημασίας και όχι ιδιοκτησία κανενός κόμματος. Ας δείξουμε σεβασμό. "Την οργή των νεκρών να φοβάστε και των βράχων τ' αγάλματα!"». Πολύ σωστό, μόνο που η οργή των νεκρών δεν είναι υπάκουος σκύλος για να φερμάρει κατά τις προσταγές των ζώντων.

Η ποίηση πρέπει να λειτουργεί ως κοινοχρησία όλων των κομμάτων ενώ τα περί ποιητικού «εθνικού κεφαλαίου υψίστης σημασίας», το οποίο ίπταται τάχα υπεράνω κομμάτων, αποτελούν αεροβασία παρωχημένης ιδεολογίας. Η λογοτεχνία (και η τέχνη γενικώς) δεν είναι υπερκομματική, παρά δεκτική σε πολιτικές (μονοκομματικές είτε πολυκομματικές) προσπελάσεις• ιδεολογικά φορτισμένος είναι λ.χ. ο Υμνος εις την Ελευθερία του Διονυσίου Σολωμού («Δυστυχής, παρηγορία / μόνη σου έμεινε να λες / περασμένα μεγαλεία / και διηγώντας 'τα να κλαις», όπως θα ψάλλουμε μόλις ακυρώσουμε το Μνημόνιο και επιστρέψουμε στην δραχμή) και σαφώς πολιτική διάσταση έχει του Ελύτη η ωραία φράση «Να πατήσουμε πάνω στην Ψυχολογία, στην Πολιτική, στην Κοινωνιολογία, ηλιοκαμένοι μ' ένα σκέτο άσπρο πουκάμισο». Οι πλείστοι εξάλλου από τους σημαντικότερους Ελληνες και ξένους ποιητές του Εικοστού αιώνα είχαν, όπως και ο Ελύτης, έκδηλη πολιτική τοποθέτηση: Πάουντ, Ελιοτ, Μπρεχτ και Ρίτσος είναι χτυπητά παραδείγματα - για να μη πάμε στους παλαιότερους Σολωμό, Κάλβο, Λασκαράτο.

Δεν είναι «όνειδος» παρά αντιθέτως είναι όφελος να αξιοποιούν οι πολιτικοί μας στίχους για την προεκλογική ή και για ευρύτερες πολιτικές χρήσεις. Εκτός από όφελος είναι καιτιμή, για την ποίηση και για τον εκάστοτε ποιητή, να μπάζει ένας ηγέτης στον πολιτικό λόγο του στίχους, αρκεί να το κάμνει με τρόπο δόκιμο και πειστικό, δεδομένου ότι μάλλον δεν πλειοψηφούν οι πολιτικοί που τα πηγαίνουν καλά με την ποίηση. Και μολονότι ο Κουφοντίνας δεν με είχε πείσει με το απαγγελθέν ποίημα στο πέρας της απολογίας του, καθώς άλλης αισθητικής τάξεως είναι ο παραδοσιακός Παλαμάς με το «Παιδί, το περιβόλι μου που θα κληρονομήσεις» και άλλης η μεταμοντέρνα οργάνωση της 17 Ν (στίχους του Μιχάλη Κατσαρού ή της Κατερίνας Γώγου θα τους θεωρούσα καταλληλότερους για εκείνη την περίσταση), ο Σαμαράς ωστόσο έχει μακρόχρονη και πειστική σχέση με την ποίηση του Ελύτη: πρώτον, είχε προσωπική επαφή με τον Ποιητή• δεύτερον, ο μείζων ποιητής είχε το θάρρος και το ήθος να στηρίξει δημοσίως (1992) την ίδρυση της Πολιτικής Ανοιξης• τρίτον, επί προεδρίας Σαμαρά διοργανώθηκε εκδήλωση για τον Ελύτη στο (καραμανλικότατο) Ινστιτούτο της Δημοκρατίας• τέταρτον, και ουσιωδέστερο, ο Σαμαράς ανέκαθεν και συχνά εμβολιάζει τον λόγο του με στίχους του Ελύτη: από αυτή την ποίηση εμφορείται και έτσι, με λευκά πουκάμισα υπεράνω ιδεολογιών, ονειρώττει ο ίδιος για την παράταξή του. Η δεξιά εξάλλου δεν θεωρεί δεξιό τον εαυτό της: «αυθεντική πραγματικότητα» τον θεωρεί. Τα ανωτέρω δεν συνεπάγονται πως ο Ελύτης θα στήριζε στις πρόσφατες εκλογές την ΝΔ του κ. Σαμαρά. Μπορεί να την στήριζε, αν κρίνουμε από τις αποχρώσες ενδείξεις που παρέθεσα, μπορεί και όχι• κανένας δεν έχει το κύρος για να μας το επιβεβαιώσει ή για να το αποκλείσει. Τούτο δεν έχει ιδιαίτερη σημασία ωστόσο, γιατί η ενσφήνωση των ελυτικών στίχων στο νεοδημοκρατικό σποτάκι δεν εξυπονοεί τίποτε περισσότερο από αισθητικόν εμπλουτισμό του προεκλογικού μηνύματος χωρίς να χρεώνει στον Ποιητή την σώνει και καλά στήριξη της ΝΔ. Μακάρι, πάντως, όλα τα προεκλογικά μηνύματα να περιέκλειαν στίχους Ελλήνων και ξένων ποιητών. Μακάρι οι πολιτικοί ηγέτες και οι πολιτευτές μας να μη ήσαν ξυλοσχίστες από ποίηση, σαν τους Καραμανλήδες και τους Παπανδρέου, παρά να την υπολήπτονταν όσο ο Τρότσκι τον Γεσένιν, ο Παν. Κανελλόπουλος τον Σίλερ, ο Βύρων Πολύδωρας τον Κιτς ή ο Σαμαράς τον Ελύτη• θα ήταν αλματάκι προόδου.

Μίμης Σουλιώτης

Πηγή: Τα Νέα