Περί αποχής, λευκού και χαμένης ψήφου

Πολύς λόγος γίνεται, κυρίως στο διαδίκτυο, σχετικά με τη σημασία της αποχής και της λευκής ψήφου. Υποστηρίζεται, μεταξύ άλλων, ότι αν η αποχή ή τα λευκά ξεπεράσουν σε ποσοστό το 50%, τότε οι εκλογές θα ακυρωθούν ή θα επαναληφθούν ή θα κηρυχθούν… αντισυνταγματικές (!) και άλλα τέτοια ευτράπελα. Η αλήθεια ωστόσο δεν έχει καμία σχέση με αυτές τις φήμες, οι οποίες μάλιστα μόνο αθώες δεν είναι, ιδίως 

όταν συνοδεύονται από την προτροπή να μην ψηφίσουμε ή να ψηφίσουμε λευκό. Πρόκειται στην πραγματικότητα για εσκεμμένη παραπληροφόρηση προκειμένου η δυσαρέσκεια του κόσμου να μην εκφραστεί με θετική ψήφο προς άλλα κόμματα, αλλά να διοχετευθεί σε ανώδυνες επιλογές που νομικά δεν ασκούν καμία επιρροή στο εκλογικό αποτέλεσμα. Κι αυτό γιατί η αποχή, τα λευκά και το άκυρα δεν λαμβάνονται υπόψη κατά την εξαγωγή του εκλογικού αποτελέσματος, τον υπολογισμό των ποσοστών των κομμάτων και εν τέλει την κατανομή των εδρών.

Ειδικότερα, όπως προκύπτει από την εκλογική νομοθεσία, το κύρος των εκλογών δεν εξαρτάται καθ’ οιονδήποτε τρόπο από το ποσοστό της αποχής, δεδομένου ότι δεν απαιτείται κάποιο ελάχιστο ποσοστό συμμετοχής για να θεωρηθούν αυτές έγκυρες. Ακόμα και αν ψήφιζε μόνο το 10 ή το 20% των εγγεγραμμένων στους εκλογικούς καταλόγους, δεν θα υπήρχε από νομική άποψη ζήτημα κύρους των εκλογών. Το πρόβλημα θα ήταν πολιτικό και όχι νομικό. Περαιτέρω, με ρητή διάταξη νόμου (άρ. 1 ν. 3434/2006), τα λευκά ψηφοδέλτια δεν προσμετρώνται στα έγκυρα και άρα ουσιαστικά εξομοιώνονται με τα άκυρα. Συνεπώς, η αποχή, το άκυρο (ως θέση) και το λευκό έχουν μόνο πολιτικό-συμβολικό χαρακτήρα και δεν πλήττουν αυτούς προς τους οποίους απευθύνεται το πολιτικό μήνυμα παρά μόνο ενδεχομένως ηθικά, ενώ αντίθετα εκλογικά τους ευνοούν. Κι αυτό γιατί ο αριθμός ψήφων που θα πάρει ένα κόμμα αντιστοιχεί σε μεγαλύτερο ποσοστό (και έδρες) όταν τα έγκυρα είναι λιγότερα. Π.χ. αν το πρώτο κόμμα λάβει 1.000.000 ψήφους και το δεύτερο 800.000 ψήφους, το ποσοστό τους ανέρχεται σε 20% και 16% αντίστοιχα, αν τα έγκυρα είναι 5.000.000. Αν όμως -λόγω μικρότερης αποχής και λιγότερων ακύρων και λευκών- τα έγκυρα ανέλθουν σε 6.000.000, τότε τα ως άνω ποσοστά περιορίζονται στο 16,66% και 13,33% αντίστοιχα, γεγονός που θα επηρεάσει και την κατανομή των εδρών. Επομένως, είναι ορθή η άποψη που λέει ότι η αποχή, το λευκό και το άκυρο ευνοούν τα λεγόμενα μεγάλα κόμματα και κυρίως το πρώτο, με την αυτονόητη παραδοχή ότι αν η μερίδα αυτή του εκλογικού σώματος ψήφιζε «θετικά», λόγω της φύσης της ψήφου ως ψήφου διαμαρτυρίας, δεν θα κατευθυνόταν προς τα κόμματα που ήθελε να αποδοκιμάσει.

Ένα άλλο ζήτημα που χρήζει διευκρίνισης έχει να κάνει με την ψήφο στα μικρά κόμματα και κατά πόσο αυτή είναι «χαμένη». Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα διαφοροποιείται ανάλογα με το αν το κόμμα καταφέρει να πιάσει το όριο του 3%, που απαιτείται για τη συμμετοχή στην κατανομή των εδρών, κάτι βέβαια που δεν είναι γνωστό εκ των προτέρων. Ο εκλογικός νόμος προβλέπει ότι οι 250 από τις 300 έδρες κατανέμονται αναλογικά στα κόμματα που έχουν ποσοστό τουλάχιστον 3% επί των εγκύρων, ενώ οι υπόλοιπες 50 έδρες δίνονται ως μπόνους στο πρώτο κόμμα. Άρα οι έδρες που θα αντιστοιχούσαν θεωρητικά στα κόμματα που δεν πιάνουν αυτό το όριο, προσαυξάνουν τις έδρες των λοιπών κομμάτων ανάλογα με τη δύναμή τους. Έστω ότι το συνολικό ποσοστό των κομμάτων που δεν μπαίνουν στη Βουλή ανέρχεται αθροιστικά σε 8%, που θα αντιστοιχούσε σε (250 Χ 8%=) 20 έδρες. Οι έδρες αυτές θα μοιραστούν στα κόμματα που πιάνουν το όριο του 3% και μπαίνουν στη Βουλή. Επειδή όμως αυτό θα γίνει αναλογικά, περισσότερες από αυτές τις έδρες θα πάρει το πρώτο κόμμα, λιγότερες το δεύτερο, ακόμα λιγότερες το τρίτο, κ.ο.κ.. Κατά συνέπεια το πρώτο κόμμα εκτός από το πριμ των 50 εδρών, βγαίνει κερδισμένο και από την κατανομή των ως άνω -20 στο παράδειγμά μας- εδρών, ενώ κερδισμένα αλλά σε μικρότερο βαθμό είναι και τα λοιπά κόμματα που συμμετέχουν στην κατανομή των εδρών.

Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι ο όρος «ενισχυμένη αναλογική» που χρησιμοποιείται για να περιγράψει το ισχύον εκλογικό σύστημα, είναι εντελώς παραπλανητικός, καθώς στην πραγματικότητα πρόκειται περί… νοθευμένης αναλογικής! Οι ως άνω προβλέψεις του εκλογικού νόμου επιτρέπουν την ανάπτυξη επιχειρηματολογίας περί «χαμένης» ψήφου και θέτουν στον ψηφοφόρο ένα επιπλέον δίλημμα: να επιλέξει μεταξύ της ψήφου κατά συνείδηση, με αμιγώς ιδεολογικά χαρακτηριστικά αλλά με τον κίνδυνο να αποβεί «χαμένη», και της ψήφου με γνώμονα την αποτελεσματικότητα και την κοινοβουλευτική εκπροσώπηση αλλά χωρίς πλήρη ιδεολογική ταύτιση. 

Συνοψίζοντας, η αποχή, το λευκό και το άκυρο είναι από νομική σκοπιά ένα και το αυτό. Ως μορφή διαμαρτυρίας είναι αναποτελεσματική και ο ψηφοφόρος που επιλέγει μια τέτοια στάση εν τέλει ευνοεί αυτούς που θέλει να τιμωρήσει. Εν προκειμένω, λοιπόν, ορθή και επίκαιρη είναι η ρήση του George Jean Nathan ότι «οι κακοί πολιτικοί εκλέγονται από τους καλούς πολίτες που δεν πηγαίνουν να ψηφίσουν»…

Αλέξανδρος Νικ. Σιάμκουρης

Δικηγόρος