Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών

Η Αλήθεια για τα Ναρκωτικά
Ο όρος "ναρκωτικά" αναφέρεται σε όλες τις φυσικές ή τεχνητές ουσίες που επιδρούν στον εγκέφαλο, δρουν στο κεντρικό νευρικό σύστημα και προκαλούν εξάρτηση - εθισμό. Ως εξάρτηση ορίζεται η συνεχής ανάγκη για χρήση ψυχοδραστικών ουσιών, που γίνεται με στόχο την αλλαγή της 

διάθεσης. Όταν ένα άτομο είναι υπό την επήρρεια μιας ουσίας, περνά σε μια διαφορετική συνειδησιακή κατάσταση. Έπηρεάζεται η ψυχική δραστηριότητα, δηλαδή τα συναισθήματα, οι σκέψεις και η αντίληψη, αλλά και η συμπεριφορά του.

Πώς όμως οι εξαρτησιογόνες ουσίες επηρεάζουν τον εγκέφαλο; Όταν οι ουσίες εισέρχονται στο κυκλοφοριακό σύστημα, μεταφέρονται σε όλα τα μέρη του σώματος και μέσω των νευροδιαβιβαστών καταλήγουν στον εγκέφαλο. Όσο πιογρήγορα καταλήξει η ουσία στον εγκέφαλο, τόσο πιο έντονη είναι και η επίδραση της. Ο γρηγορότερος και πιο επικίνδυνος τρόπος να εισέλθει μια εξαρτησιογόνoς ουσία στον εγκέφαλο, είναι με ενδοφλέβια χορήγηση. Μεγάλες διαφορές υπάρχουν στον τρόπο που επιδρούν τα ναρκωτικά, εφόσον δεν έχουν το ίδιο αποτέλεσμα σε κάθε άτομο με τον ίδιο τρόπο. Πολλά επίσης ναρκωτικά χρησιμοποιούνται για θεραπευτικούς σκοπούς. Λόγω των ισχυρών και επικίνδυνων παρενεργειών τους, οι γιατροί τα χρησιμοποιούν σε αυστηρά συγκεκριμένες περιπτώσεις και με μεγάλη προσοχή. Τα αποτελέσματα της χρήσης ναρκωτικών εξαρτώνται κυρίως από τη δόση, τον τρόπο χορήγησης, την προηγούμενη έκθεση στην ουσία και τις προσδοκίες του χρήστη.

Τα ναρκωτικά μπορούν να διακριθούν σε ομάδες με διάφορους τρόπους: για παράδειγμα νόμιμες (νομικά αποδεκτές) και παράνομες (απαγορευμένες) ουσίες. Το αλκοόλ και ο καπνός είναι νόμιμα. Το χασίς, η κοκαΐνη, οι αμφεταμίνες και η ηρωίνη είναι παράνομα. Κυρίως όμως διακρίνουμε τα ναρκωτικά στις εξής κατηγορίες: Οι τοξικές ψυχοτρόπες ουσίες που προκαλούν σοβαρή αλλοίωση της προσωπικότητας του χρήστη, ανάλογα με τους βασικούς μηχανισμούς δράσης τους περιλαμβάνουν α) τα ηρεμιστικά – υπνωτικά όπως είναι το αλκοόλ και τα αγχολυτικά φάρμακα, β) τα οπιοειδή, όπως είναι η ηρωίνη, η μορφίνη,η κωδείνη, η μεθαδόνη,τα βαρβιτουρικά, γ) τα διεγερτικά όπως η καφεΐνη, η κοκαΐνη, το κρακ, η μεθαμφεταμίνη, η κρύσταλ μεθ, το ecstacy δ) τα παραισθησιογόνα όπως το LSD,η κεταμίνη, και τις ουσίες μεικτής δράσης όπως η κάνναβη,το χασίς και η μαριχουάνα.

Η χρήση ναρκωτικών συνδέεται με ποικιλία συμπτωμάτων, οι οποίες εξαρτώνται από το είδος της ουσίας και περιλαμβάνουν βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Καθώς η δόση αυξάνεται, τα αναλγητικά και τοξικά αποτελέσματα γίνονται πιο έντονα. Ανάμεσα στους κινδύνους της απρόσεκτης ή υπερβολικής χρήσης ναρκωτικών είναι ο αυξανόμενος κίνδυνος μολύνσεων, ασθενειών και θανάτου από υπερβολική δόση. Επιπλοκές που συναντώνται συχνά σε άτομα τα οποία μοιράζονται σύριγγες ή αναπνέουν το ναρκωτικό και οφείλονται κυρίως στις μη στείρες διαδικασίες χορήγησης, είναι πχ. πυώδεις μολύνσεις σε δέρμα,επιπτώσεις στους πνεύμονες και εγκέφαλο, ενδοκαρδίτιδα, ηπατίτιδα και AIDS. Επικινδυνότητα υπάρχει όταν χρησιμοποιούνται ουσίες π.χ. τριμμένο γυαλί, ταλκ, ποντικοφάρμακο, απορρυπαντικές σκόνες, διαλυτικές ουσίες στην αραίωση των ναρκωτικών που πωλούνται στους δρόμους, καθώς δεν μπορεί να καθοριστεί η καθαρότητα ενός ναρκωτικού.
Αναφέρονται ενδεικτικά τα σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα συγκεκριμένων ναρκωτικών ουσιών:

• Αλκοόλ: έξαψη, μειώνει τις αναστολές, εξασθενεί την κρίση, απώλεια συντονισμού,μειωμένα αντανακλαστικά, ναυτία, άγχος, αδυναμία, παραμόρφωση όρασης, απώλεια τμημάτων μνήμης, μπλακ άουτ. Μακροπρόθεσμα: επιπτώσεις στο ήπαρ, αύξηση πιθανότητας καρδιοπάθειας.
• Μορφίνη, ηρωίνη: ζάλη, καταστολή των αισθήσεων και των συναισθημάτων, βραδυκαρδία, ναυτία, άμβλυνση πόνου, μείωση ή εξαφάνιση ερωτικής διάθεσης, ευφορία. Σε μεγαλύτερες δόσεις ή/και μακροπρόθεσμα :εγκεφαλοπάθεια, αναπνευστική καταστολή, υπόταση, υποθερμία, ασθένειες ήπατος και νεφρών,λήθαργος, κώμα, θάνατος. Σε ενδοφλέβια χορήγηση, επιθετικές λοιμώξεις, βακτηριδιακή ενδοκαρδίτιδα, γάγγραινα.
• Κοκαΐνη: έντονη διέγερση με έξαψη, ευφορία, ψευδαίσθηση αυξημένης ενέργειας, νευρικότητα, κατάθλιψη, οξυθυμία, οξεία ταχυπαλμία, μυικοί σπασμοί, αλλαγές στη διάθεση, παράνοια και ακουστικές παραισθήσεις. Μπορεί να προκληθεί έμφραγμα μυοκαρδίου, εγκεφαλικό επεισόδιο, επιληψία, παραλήρημα, υπέρταση, υπερθερμία, θάνατος. Σε χρόνια χορήγηση προκαλείται μείωση της σεξουαλικής ορμής, ανικανότητα και στειρότητα.
• LSD: διαταραχή της αντίληψης, έντονες συναισθηματικές εκδηλώσεις, ταχυκαρδία, τρόμο, υπέρταση, την υπερπυρεξία, εφίδρωση, αυπνία, ανάπτυξη παραισθήσεων και ψευδαισθήσεων που μπορεί να οδηγήσουν σε απρόβλεπτη συμπεριφορά (π.χ. αυτοκτονία), παρατεταμένα ψυχωτικά χαρακτηριστικά μετά την χρήση, σχιζοφρενικό επεισόδιο.
• Κάνναβη, Χασίς, Μαριχουάνα: ευφορία, ταχυκαρδία, υπνηλία, αναστολή πρόσφατης μνήμης, σύγχυση διαταραγμένη αντίληψη του χρόνου, νοητική δυσλειτουργία, σύνδρομο απάθειας, άγχος, φόβος, πανικός, κατάθλιψη, παραισθήσεις/ψευδαισθήσεις, βιαιότητα, ψυχοκινητικά προβλήματα, απόσπαση προσοχής. Σε συστηματική χρήση προκαλούνται, ρινίτιδα, λαρυγγίτιδα, βαριά πνευμονική βλάβη, διαταραχή γονιμότητας, στυτική δυσλειτουργία και ανικανότητα, Ca προστάτη, Ca λάρυγγα ή στόματος, αμηνόρροια, ανοσολογική δυσλειτουργία, καρδιακές αλλοιώσεις, έκπτωση γνωστικών λειτουργιών. Η μακρόχρονη χρήση προκαλεί συμπτώματα ψύχωσης.

Γιατί όμως ένα άτομο παίρνει ναρκωτικά; Αναγνωρίζεται από τους ειδικούς η ύπαρξη ενός συνδυασμού ψυχολογικών, κοινωνικών και βιολογικών παραγόντων που οδηγεί κάποιο άτομο στη χρήση. Η προσπάθεια να δώσουμε απάντηση απαιτεί προσοχή καθώς οι παράγοντες και οι συνθήκες για τη χρήση και την κατάχρηση δεν εξηγούν απαραίτητα την πολυπλοκότητα των αιτιών. Κάθε περίπτωση χρήσης ή και εξάρτησης είναι μοναδική και περίπλοκη. Βιολογικοί παράγοντες όπως η ίδια η ουσία, τα χαρακτηριστικά της και η επίδραση τους στον ανθρώπινο οργανισμό, μπορούν να επιδράσουν στην κατάχρηση. Κοινωνικο-περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης κοινωνίας, το νομικό καθεστώς που ισχύει για τις ουσίες σε κάθε κοινωνία, ο βαθμός διαθεσιμότητας, η έκθεση του ατόμου σ'αυτές, το οικογενειακό περιβάλλον και εκπαιδευτικό περιβάλλον, αλλά και κυρίως οι Ψυχολογικοί παράγοντες, όπως η προσωπικότητα του ατόμου και η ενδεχόμενη ψυχοπαθολογία του. Καθώς οι ουσίες αλλάζουν την συνειδητότητα, ο κυριότερος λόγος είναι η ανάγκη κανείς να νιώσει διαφορετικά, να "ξεφύγει" από την πραγματικότητα, έστω και προσωρινά. Ν'αντιμετωπίσει τις δυσκολίες, τα προβλήματα που τον απασχολούν, ν'αποκτήσει το θάρρος, ή ν'αυξήσει την αυτοεκτίμηση του. Στους νέους κίνητρα είναι η περιέργεια, η τάση να δοκιμάσουν τα όριά τους, να απολαύσουν, να ξεφύγουν από την καθημερινότητα, το άγχος, τους φόβους, αλλά και την μοναξιά ή να κερδίσουν την προτίμηση και την αγάπη των άλλων.
Η κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών οδηγεί στην ανάπτυξη εθισμού στο άτομο. Ο εθισμός περιλαμβάνει την εξάρτηση και την ανοχή. Όταν διακόπτεται η χρήση της ουσίας το αποτέλεσμα είναι το σύνδρομο στέρησης. Η στέρηση μπορεί να είναι μόνο ψυχολογική, ενδέχεται όμως να υπάρχει και ισχυρή σωματική εξάρτηση που αναπτύσσεται ταχέως με εμφάνιση επίμονων σωματικών συμπτωμάτων πχ στην χρήση ηρωίνης. Για να προκληθεί εθισμός εξαρτάται τόσο από την ουσία όσο και από την ιδιοσυγκρασία του χρήστη.
Θεωρείται σημαντικό στάδιο στην πρόληψη και στην θεραπεία του εθισμού η παροχή έγκυρων και εμπεριστατωμένων πληροφοριών όσον αφορά την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας και ειδικότερα της οικογένειας. Η αποχή παντελώς από την ουσία είναι η πιο ασφαλής οδός αποφυγής της ανάπτυξης του εθισμού. Όταν το άτομο έχει φτάσει στο επίπεδο εξάρτησης, τότε η θεραπεία αρχικά δύναται να ξεκινήσει με την υποκατάσταση, μια φαρμακευτική μορφή θεραπείας που εφαρμόζεται με τη χορήγηση φαρμακευτικών ουσιών έχοντας ως σκοπό την αποτοξίνωση. Η στάση του εξαρτημένου ατόμου παίζει σημαντικό ρόλο στην θεραπευτική διαδικασία: εάν δεν συμφωνεί με την θεραπευτική πρόταση, τότε αυτή δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί. Με βάση τη ψυχική και σωματική κατάσταση του ατόμου,την φύση των προβλημάτων του ατόμου, η ένταξη σε μια θεραπευτική μονάδα/ κέντρο αποκατάστασης (κλινική) ή στο περιβάλλον του σπιτιού για απεξάρτηση μπορεί να αποβεί αναγκαία.

Υπάρχουν διαφορετικά είδη θεραπειών που μπορούν να εφαρμοστούν για την αντιμετώπιση της εξάρτησης, σε ατομικό ή/και ομαδικό επίπεδο όπως η θεραπεία πρόληψης υποτροπής, η γνωστική - συμπεριφορική ψυχοθεραπεία, η συστημική θεραπεία, ομάδες αυτοβοήθειας π.χ το προγράμμα 12 βημάτων κ.α. Το εξαρτημένο άτομο χρειάζεται να άλλαξει σκέψεις, συναισθήματα, συμπεριφορές, τρόπους αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον και γενικότερα τον τρόπο ζωής του, προκειμένου να μάθει να ζει χωρίς να είναι απαραίτητη η χρήση της ουσίας. Πολύ συχνά οι άνθρωποι που είναι εξαρτημένοι παρουσιάζουν και άλλα ψυχιατρικά προβλήματα όπως π.χ. κατάθλιψη, αγχώδης διαταραχή κ.α δηλαδή συννοσηρότητα. Σε κάποιες περιπτώσεις η ψυχική νόσος προηγείται και οδηγεί στην εξάρτηση σε μια προσπάθεια «αυτοθεραπείας» των συμπτωμάτων, π.χ. του άγχους. Σε άλλες περιπτώσεις, η χρήση ουσιών είναι αυτή που οδηγεί στην ψυχιατρική νόσο (π.χ. κατάθλιψη από χρόνια χρήση αλκοόλ). Δημιουργείται λοιπόν ένας φαύλος κύκλος όπου η μία κατάσταση επιδεινώνει την άλλη και πολλαπλασιάζονται οι καταστροφικές επιπτώσεις. Θα πρέπει να διαμορφωθεί ένα ολοκληρωμένο θεραπευτικό πλάνο, που θα περιλαμβάνει φαρμακολογικές και ψυχοθεραπευτικές παραμβάσεις και το οποίο θα στοχεύει στην αντιμετώπιση και των δύο παθολογικών καταστάσεων.

Λία Μητσέα

Συμβουλευτική Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια