Οικογένεια έναντι Κοινωνίας

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Ερευνώντας τα θεμέλια της κοινωνίας καταλήγουμε σε δύο βασικές μορφές οργάνωσης που απορρέουν απευθείας από τη νοοτροπία των ατόμων-μελών: η μία βασίζεται στην οικογένεια ("οικογενειοκρατία") και επιτάσσει ως 

πρωταρχικό σκοπό του ατόμου το συμφέρον και την εύνοια των οικείων και η άλλη στο κοινό σύνολο ως μία ενότητα. Στο "κοινωνιοκρατικό" μοντέλο επικρατεί η αίσθηση του ανήκειν "ψυχή τε και σώματι" στο σύνολο και παραδίδονται οικειοθελώς οι ελευθερίες στην πολιτική μορφή αυτού, το κράτος. Η γεωγραφική κατανομή των δύο μορφών οργάνωσης δεν είναι τυχαία και απορρέει από συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Η πρώτη απαντάται στην ακραία μορφή της στον αραβικό κόσμο και επεκτείνεται, σαφώς μειωμένη, γύρω από τη Μεσόγειο, για να καταλήξει "εξασθενημένη" στον αγγλοσαξωνικό κόσμο, ενώ η δεύτερη εντοπίζεται πρωτίστως στις βόρειο-ευρωπαϊκές χώρες με αποκορύφωμα τις σκανδιναβικές.

Το οικογενειοκρατικό παράδειγμα μας είναι οικείο, καθώς καθόλη τη διάρκεια της σύγχρονης ελληνικής ύπαρξης συναντάται στην προσωπική, πολιτική και οικονομική μας ζωή. Σε κάθε έκφανσή της το κίνητρο της δράσης αποτελεί φανερά ή κρυφά η βελτίωση των όρων ζωής του στενού συγγενικού και φιλικού κύκλου, συμπεριφορά που είναι γνωστή ως νεποτισμός. Αν και η νοοτροπία αυτή αποτελεί ταμπού και αποφεύγεται η δημόσια συζήτησή της, πλανάται παντού η αίσθηση της κυριαρχίας του προσωπικού συμφέροντος. Η κοινωνία λειτουργεί λίγο ή πολύ με κανόνες ζούγκλας όπου ισχύει ο νόμος του ισχυροτέρου, ενώ τα άτομα σέβονται τον "ανταγωνισμό" και ανέχονται τις επιπτώσεις που απορρέουν από συμφεροντολογικές ενέργειες. Η επανάληψη πολιτικο-οικονομικών σκανδάλων, το εξασθενημένο κοινωνικό κράτος και η συσσωρευμένη δυσανασχέτιση του κόσμου που όμως δεν προβαίνει σε εκριζωτικά μέτρα, αποδεικνύουν τα παραπάνω. Στην περίπτωση της επικράτησης του συνολικού συμφέροντος, τα άτομα γαλουχούνται με έναν εσωτερικευμένο εθνικισμό και υιοθετούν αυστηρούς κανόνες κοινωνικής λειτουργίας βιώνοντας ως τμήμα μιας ενωμένης σαν γροθιά μονάδας. Η συμπεριφορά αυτή, όπως αντίστοιχα και η πρώτη, είναι τόσο βαθιά ριζωμένες στην προσωπικότητα, που προκύπτουν υποσυνείδητα και αυθόρμητα ως μοναδική επιλογή. Τα πλεονεκτήματα της τελευταίας είναι η άρτια και συμπαγής κοινωνική δόμηση, η εξέλιξη σε όρους ποιότητας ζωής και η διάχυση αυτής στην ευρεία μάζα. Το κόστος όμως είναι η παύση της επιδίωξης του "γενετικού" συμφέροντος που απορρέει από τη βιολογική φύση και η μειώση της σημασίας της οικογένειας, τα οποία έχουν συγκεριμένες επιπτώσεις στην ψυχολογική ισορροπία (πχ. κατάθλιψη).

Είναι αδύνατον η μία πλευρά να προσεγγίσει και να κατανοήσει την άλλη αν δεν διαφοροποιήσει ανάλογα την κινητήρια νοοτροπία της και στο γεγονός αυτό οφείλεται πχ. η δυσκολία προσαρμογής ελλήνων μεταναστών σε τρίτες χώρες. Τελικός σκοπός δεν πρέπει να είναι η ακύρωση της μιας ή της άλλης, αλλά ο σχεδιασμός και επικράτηση της χρυσής τομής που να συνδυάζει τα πλεονεκτήματα της "κοινωνιστικής" συμπεριφοράς, αλλά και να σέβεται την ιδιαιτερότητα και το νοήμα της οικογένειας ως κοινωνικού κυττάρου.