Πισοδέρι

Το ξακουστό Πισοδέρι βρίσκεται 22  ½ περίπου χλμ. δυτικά από τη Φλώρινα και είναι χτισμένο επάνω στον άσφαλτοστρωμένο δρόμο, που ενώνει τη Φλώρινα με την υπόδουλη Κορυτσά, δυόμισι περίπου χλμ. δυτικότερα από τη Βίγλα. Η Βίγλα είναι μια σημαντική διάβαση του Βαρνούντα, μοναδική ίσως, γιατί βρίσκεται σε υψόμετρο 1300 περίπου μέτρα και είναι η πόρτα από την οποία 

κατ’ αν΄ανάγκη πρέπει να περάσει όποιος θέλει να πάει από τη Φλώρινα και τον κάμπο της ή τον κάμπο του Μοναστηρίου στην περιοχή των Κορεστίων και στην Πρέσπα ή και να επικοινωνήσει με τη σκλαβωμένη μας Κορυτσά και την υπόλοιπη Β. ΄Ηπειρο.

Για να πάει κανείς από τη Φλώρινα στο Πισοδέρι, ακολουθεί υποχρεωτικά τον αμαξιτό δρόμο Φλώρινας-Κορυτσάς, που είναι ένας από τους καλύτερους αμαξιτούς δρόμους της Ελλάδας, γιατί είναι καλοδουλεμένος και ασφαλτοστρωμένος και παίρνει διεύθυνση από ανατολικά προς δυτικά. Ο δρόμος αυτός ως το 15^ο χλμ. είναι σχεδόν παράλληλος με έναν άλλο παλιό αμαξιτό αλλά κατεστραμμένο και με απότομες κλίσεις δρόμο. Έχει κι αυτός ο δρόμος μεγάλη κλίση, γιατί είναι ανηφοριά, αλλά δε γίνεται αυτή αισθητή, γιατί είναι φτιαγμένος με μεγάλες στροφές.

Η διαδρομή αυτή αν και ανηφορική είναι μια από τις ωραιότερες διαδρομές, που μπορεί να κάνει κανείς, γιατί καθώς ο δρόμος ξετυλίγεται προς τα επάνω οφιοειδής και κάτω μένει ο αρρωστιάρικος και τουρκοπατημένος κάμπος, δίνει στον ταξιδιώτη την εντύπωση ότι προχωρεί προς τα νέφη και μπαίνει σε έναν άλλο αιθέριο κόσμο.

Και πράγματι, κατάφυτη είναι η γύρω  περιοχή, οι λόφοι και οι βουνοπλαγιές, καθώς ξεπροβάλλουν αλληλοδιαδόχως, σκορπούν χίλιες δυο μυρωδιές και παρουσιάζουν με την ατελείωτη σειρά της καταπράσινης οξυάς, υπέροχο θέαμα.

Πιο πλούσια σε πράσινο είναι η περιοχή λίγο πιο εδώ και πέρα από τη Βίγλα μέχρι το Πισοδέρι και από το 15^ο – 22^ο χλμ. όπου η οξυά σχηματίζει σχεδόν παρθένα και παραδεισένια δάση!

Από τα σύνορα της πατρίδας μας το Πισοδέρι απέχει 1 ½ περίπου ώρα και το πλησιέστερο Ελληνικό φυλάκιο είναι το θερινό φυλάκιο Καλό νερό(Μπέλα Βόδα).

Από απόψεως τοποθεσίας το Πισοδέρι βρίσκεται στην πλαγιά μιας χαράδρας, της δυτικής πλευράς του Βρνούντα από την οποία πηγάζει ο Αλιάκμονας ποταμός και περιβάλλεται από απέραντα δάση οξυάς, που είναι σχεδόν παρθένα και κρατούν αρκούδες, λαγούς, αλεπούδες, ζαρκάδια, κουνάβια και αγριογούρουνα.

Το Πισοδέρι είναι πολύ παλιό χωριό αλλά δεν είναι ακριβώς γνωστό πότε έχει κτισθεί. Γεγονός είναι ότι κατά τη Βυζαντινή εποχή το χωριό αυτό άκμαζε σαν κεφαλοχώρι.

Το μοναστήρι της Αγίας Τριάδας, που απέχει τέσσερα περίπου χλμ. δυτικά από το χωριό  και βρίσκεται μέσα σε παραδεισιακή τοποθεσία χτισμένο το 1050 μ.Χ. και μια τιμητική διάκριση της οικογένειας Μεϊντάνη, για κάποια εξαιρετική πράξη, που την έδωσε ένας Βυζαντινός αυτοκράτορας, επιβεβαιώνει το γεγονός αυτό.

Το 1821 το Πισοδέρι ήταν επίσης σημαντική κωμόπολη  και αναφέρεται στα «Στρατιωτικά ενθυμήματα» του Νικ. Κασομούλη, ως χωριό της Καστοριάς που λεγόταν Πισοντέρι.

Ένα μέρος από τους σημερινούς Πισοδερίτες κατά πάσαν πιθανότητα, προέρχεται από το Ελληνικό χωριό της Β. Ηπείρου, που λέγεται Βιθκούκι, από όπου αναγκάστηκαν να εκπατρισθούν για να αποφύγουν τις διώξεις του Αλή Πασά. Οι υπόλοιποι είναι παλιοί κάτοικοι αυτού και έχουν την αρχή τους στην ίδρυση των πρώτων Ρωμαϊκών φυλακίων που φρουρούσαν τη διάβαση της Βίγλας.

Το Πισοδέρι στα χρόνια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, αν κρίνει κανείς από τη θέση του και τις ασχολίες των κατοίκων του τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρών, ήταν ένας από τους σταθμούς που φύλαγαν τις διαβάσεις και τα κυριότερα σημεία της Εγνατίας οδού. Διαφορετικά δεν είναι δυνατόν να εξηγηθεί πώς χτίσθηκε το χωριό σε τόσο άγωνο και ορεινό μέρος με υψόμετρο 1360μ. Δηλαδή, οι Ρωμαίοι, για να εξασφαλίσουν τη διάβαση της Βίγλας στρατολόγησαν ντόπιους ορεσίβιους και σκληραγωγημένους άνδρες και τους ανάθεσαν τη φύλαξη του σημείου αυτού με πληρωμή. Οι στρατολογημένοι αυτοί περίοικοι, ΄Ελληνες την καταγωγή, δημιούργησαν βραδύτερα οικογένειες και τις εγκατέστησαν στο σημείο εκείνο που βρίσκεται σήμερα το χωριό.

Σήμερα το Πισοδέρι έχει μόνο 400 κατοίκους που μιλούν τη Βλάχικη γλώσσα, που πήραν ίσως από τους Ρωμαίους, τους οποίους υπηρετούσαν. Οι περισσότεροι κάτοικοί του μετά το 1920 ξενιτεύονται και μπορεί κανείς να βρει Πισοδερίτες σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας, γιατί σταμάτησε η επικοινωνία της περιοχής με την Αλβανία, όπου ήταν διασκορπισμένοι πριν σαν χατζήδες και έμποροι των Αλβανικών προϊόντων.

Το Πισοδέρι ανέδειξε πολλά πρόσωπα, που διεδραμάτισαν σημαντικό ρόλο. Το 1670-1710 ήκμασε ο αρματωλός Μεϊντάνης και βραδύτερα σειρά ολόκληρη Μεϊντάνηδων. Το 1821 έδρασαν ως Φιλικοί οι Κώστας, Γεώργιος και Νικόλαος Κασομούλης και πήραν μέρος στην Επανάσταση.

Επίσης έδρασε το 1875 ο αρχιμανδρίτης Μόδεστος, που έχτισε το σημερινό διδακτήριο του σχολείου Πισοδερίου με τρεις ορόφους και 24 αίθουσες.

Στο διδακτήριο αυτό λειτούργησε ορφανοτροφείο, το οποίο τα χρόνια της σκλαβιάς ήταν, μέσα στην άγρια φύση του περιβάλλοντός του, κέντρο του Ελληνισμού και προπύργιο αυτού κατά του βουλγαρικού κομιτάτου.

Σ’ αυτό σπούδασαν πολλοί Πισοδερίτες και άλλοι κάτοικοι των γύρω χωριών όπως: Aνταρτικού(Ζέλοβο), Αλώνων (Αρμέντσκο), Καλλιθέας (Ρούδαρι), Ρέσνας και Γιανκοβετσίου Σερβίας.

Σήμερα το διδακτήριο αυτό χρησιμοποιείται μόνο ως δημοτικό σχολείο, αλλά δεν συντηρείται καλά και υπάρχει κίνδυνος να καταστραφεί.

Το Πισοδέρι έχει έκταση 22.000 στρέμματα. Από αυτά τα 18 χιλ. στρ. είναι δάση από οξυά, και τα 4.000 στρ. είναι έκταση αποψιλωμένη(αλπική). Καλλιεργήσιμη έκταση δεν έχει.

Στα χρόνια της τουρκοκρατίας το Πισοδέρι ήταν ιδιοκτησία μιας Σουλτάνας, αλλά αργότερα πωλήθηκε σε κάποιον Εφένδη τον Ιζέρ-Πασά-Εφένδη.

Ο Πασάς αυτός το μεταπώλησε σ’ έναν Αλβανό μπέη τον Εδουάρδο Ζιβανάκη. Αυτός το 1875 το πούλησε με 3.000 εικοσάφραγκα χρυσά σε δώδεκα αντιπροσώπους του χωριού, που ονομάσθηκαν Τσαουσιάδες.

Σήμερα η περιοχή του Πισοδερίου ανήκει στον «Δασικό Συνεταιρισμό Πισοδερίου».

Οι κάτοικοι Πισοδερίου στηΒυζαντινή περίοδο ήταν ή έμποροι ή μισθωτοί στρατιώτες. Μερικοί έκαναν κι άλλες δουλειές, αλλά κανένας δεν ήταν γεωργός ή κτηνοτρόφος.

Αργότερα στην περίοδο της Τουρκοκρατίας και ως το 1821, καθώς αναφέρει ο Ν. Κασομούλης στα «Στρατιωτικά ενθυμήματα» οι κάτοικοι του Πισοδερίου είναι ή μισθωτοί στρατιωτικοί στους Αλβανούς μπέηδες, ή δερβεντζήδες ή χατζήδες στις ερημιές, ή τσελέπηδες.

Σήμερα, από όσους απέμειναν στο χωριό, τα 60% είναι υλοτόμοι κι αγωγιάτες, 12% διανοούμενοι ή υπάλληλοι, 10% εργάτες, 10% ελεύθεροι επαγγελματίες, 5% έμποροι 1,5% τεχνίτες, και 1% κτηνοτρόφοι.

Γενικά οι κάτοικοι Πισοδερίου αποφεύγουν τις βαριές εργασίες και ασχολούνται με εργασίες που αποφέρουν εύκολο κέρδος.

Έχει το Πισοδέρι κι άλλους επιστήμονες, υπαλλήλους κ.λ.π. ΄Εχει 6 διδασκάλους, 6 νηπιαγωγούς, 7 μονίμους αξιωματικούς, 4 δικηγόρους, 1 συμβολαιογράφο, 5 γεωπόνους, 1 ιερέα, 1 καθηγητή, 2 μηχανικούς, 1 φαρμακοποιό, 1 χημικό, 1 οδοντίατρο, 2 δημόσιους υπαλλήλους, και 3 τραπεζικούς.

Το κλίμα του Πισοδερίου είναι υγιεινό αλλά τραχύ. Το καλοκαίρι είναι σπουδαίο θέρετρο και πολλοί Θεσσαλονικείς και άλλοι παραθερίζουν σ’ αυτό. Έχει άφθονα και κρύα νερά. Σιμά στο χωριό βρίσκεται κι η βρύση του Παύλου Μελά, που έχει περίφημο νερό. Επίσης γύρω από το χωριό είναι η βρύση Νταλίνα, η βρύση Μπασκότι, η βρύση Μπουτάκε, Κανδήλι, Ζούρκου, Γκιγκέρου, Σταυρού κ.λ.π. κι έχουν περίφημο νερό.

Το χειμώνα το Πισοδέρι έχει πολλά χιόνια και η συγκοινωνία με τη Φλώρινα σχεδόν διακόπτεται, γιατί η Βίγλα με τις χιονοστιβάδες της εμποδίζει τη διάβαση.

Το χωριό σήμερα έχει δάσκαλο τον Τσαούση Σταύρο, γέννημα και θρέμα Πισοδερίου και παπά τον παπα-Ηλία Χάσο Πισοδερίτη κι αυτόν.

Ο χαρακτήρας των κατοίκων είναι λίγο ασταθής. Όλοι ρέπουν στην εύκολη ζωή, είναι ριψοκίνδυνοι και αγαπούν τα ελεύθερα επαγγέλματα του ταχυπλουτισμού.

Είναι επίσης φιλοκατήγοροι και εννοούν να εκμεταλλεύονται «τα πάντα και τους πάντες».

Το Πισοδέρι παράγει κάθε χρόνο 100-150.000 οκάδες χόρτο και 150-200.000 οκάδες πατάτες.

Εκείνο όμως που σώζει την κατάσταση είναι η απόδοση του συνεταιρισμού υλοτόμων με την εκμετάλλευση του δάσους.

Ο συνεταιρισμός αυτός πουλάει κάθε χρόνο 2.000.000 περίπου οκάδες καυσόξυλα, 100-200.000 οκάδες ξυλάνθρακες και 100-150 κ.μ. οικοδομήσιμη ξυλεία.

Το σχολείο Πισοδερίου, ενώ κάποτε  ήταν εξατάξιο, σήμερα είναι μονοτάξιο και συγκεντρώνει 42 περίπου μαθητές.

Στο Πισοδέρι δίδαξαν πολλοί διδάσκαλοι. Προ του 1880 δίδαξε ο Χρήστος Καραντζίδης και ύστερα από αυτόν ο Νικόλαος Ντάνης. Επίσης δίδαξαν στο Πισοδέρι προ του 1903 ένας Αναστάσιος αγνώστου επωνύμου από την περιοχή Βοϊου, ο Γρηγόρης Χασόπουλος από το Πισοδέρι, ο μουσικοδιδάσκαλος Πέτρος Λαζαρίδης, ο ΑλέξανδροςΓρηγορίου, και ο Δημ. Τσίγκος.

Από το 1903 και δώθε υπηρέτησαν οι διδ/λοι Γκρέζος, Σταυρίδης, Μπάλκος, Τσιαούσης, Φανή Πάζα, Παπαγεωργίου Διονύσιος, Μπελεσιώτης Βλάσιος κ.α.

Εκκλησίες το Πισοδέρι έχει μία την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, που βρίσκεται κάτω από το δρόμο το δημόσιο, ο οποίος σχίζει σε δυο το χωριό και είναι χτισμένη το 1842. ΄Ισως αυτή ξαναχτίστηκε επάνω στα ερείπια παλαιότερης.

Έχει επίσης και το Μοναστήρι της Αγίας Τριάδος, που βρίσκεται όπως και παραπάνω είπαμε, 4 χλμ. έξω από το χωριό, μέσα σε μια θαυμάσια εξωτική τοποθεσία.

Το Πισοδέρι πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες στην πατρίδα μας τόσο στην επανάσταση του 1821 όσο και στον Μακεδονικό Αγώνα.

Ο Κώστας, Γεώργιος και Νικ. Κασομούλης, μέλη σημαίνοντα της Φιλικής Εταιρείας κατάγονται από το Πισοδέρι και πρόσφεραν στον αγώνα σημαντικές υπηρεσίες. Αγωνιζόμενοι έπεσαν υπέρ της Ελευθερίας ο μεν Κώστας Κασομούλης στη Νάουσα, ο δε Γεώργιος Κασομούλης στην έξοδο του Μεσσολογγίου. Ο Νικ. Κασομούλης επέζησε και μετά την επανάσταση κατετάγει στον τακτικό Ελληνικό Στρατό όπου και διακρίθηκε, γι’ αυτό χρόνια ολόκληρα διετέλεσε Φρούραρχος Πειραιώς.

Πέθανε το 1871. Ο ίδιος συνέγραψε περισπούδαστο ιστορικό έργο για τον αρματωλισμό και την επανάσταση του 1821 με τον τίτλο «Στρατιωτικά ενθυμήματα».

Από την περίοδο της επαναστάσεως του 1821 σώζεται και η παρακάτω παράδοση: ΄Υστερα  από την αποτυχία του αγώνα της Νάουσας οι Τούρκοι συνέλαβαν επτά παρθένες, τις ωραιότερες και τις χάρισαν για αμοιβή σε μερικούς Τουρκαλβανούς οι οποίοι και τις οδηγούσαν στην Αλβανία. Οι Πισοδερίτες λυπήθηκαν τις  διαλεχτές αυτές Ελληνοπούλες και υποχρέωσαν τους πλούσιους συμπατριώτες τους να τις εξαγοράσουν, πράγμα που έγινε. Έπειτα υιοθέτησαν τα κορίτσια αυτά και τα πάντρεψαν στο Πισοδέρι.

Στο Μακεδονικό Αγώνα το Πισοδέρι πρόσφερε επίσης μεγάλες υπηρεσίες, γιατί ήταν το κέντρο των Ελλήνων ανταρτών και ιδίως του Παύλου Μελά και του Βάρδα.

Ο παπα-Σταύρος Τσιάμης ήταν η ψυχή των τότε αγωνιστών. Οι Ντόρας Θ Γότσης, Ανδρέας Γώγος, Λάζαρος Τσιάμης, Χατζηκώστας, Μιχ. Χασόπουλος, Λαζ. Κίτσας, Ναούμ Παπαστεργίου, Θωμάς Τσιάμης, Γ. Κοϊδης, Θ. Καζίας, Ανδρ. Κοϊδης, Θ.Γ. Μπούλδας, και Ναούμ Λιάκος ήταν οι συνεργάτες του.

Εβδομάδες ολόκληρες οι αντάρτες κρύβονταν στο ηρωικό Πισοδέρι και γυναίκες και παιδιά ένα είχαν μόνο σκοπό. Να διώξουν από την Ελληνική Μακεδονία τους ατιμάζοντας τον πολιτισμό Βούλγαρους και να φέρουν την Ελευθερία.

Η κεφαλή του Παύλου Μελά θάφτηκε από τον παπα-Σταύρο στο ιερό βήμα της μονής Αγίας Τριάδος. Αργότερα ο ίδιος τη μετέφερε στο παρεκκλήσι του Αγίου Χαράλαμπου δίπλα από το ιερό βήμα της Αγίας Παρασκευής, που βρίσκεται μέσα στο Πισοδέρι.

Πισοδέρι: Η ετυμολογία της λέξης ίσως να προέρχεται από τη λέξη πίσω δειράς, που σημαίνει Πισσόραχη ή Πίσω ντριάν που σημαίνει μαύρη διάβαση, σκοτεινή πύλη, γιατί ντριάν στα Αλβανικά σημαίνει πύλη, διάβα.

Τα  παραπάνω στοιχεία είναι από ένα πολύ παλιό βιβλίο το οποίο μου έδωσε ο φίλος Μάρκος Γιάντσης κάτοικος Μελβούρνης Αυστραλίας με καταγωγή από το χωριό Κρατερό και Αγία Παρασκευή και τον οποίο πρέπει να ευχαριστήσω, δυστυχώς δε φαίνεται ποιος είναι ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου με το οποίο  αναφέρεται στην ιστορία πολλών χωριών της Φλώρινας, κάποιος όμως έγραψε στο blog florine@ πως το βιβλίο αυτό έχει τίτλο : «Λεύκωμα Εκπαιδευτικών Φλωρίνης 1945-1947» έκδοση του 1947 και συγγραφέας του είναι ο τότε Επιθεωρητής Δημοτικής Εκπ/σης Κωνσταντίνος Μπάλλας.

 Επιμέλεια Νάσος Στ. Παπαδάκης