Πρέσπα (συνέχεια)

Η περιοχή Πρέσπας, με τη μεγάλη ομώνυμη λίμνη, βρίσκεται στο Β.Δ. τμήμα της Μακεδονίας, Β.Δ. από τη Φλώρινα, Α. από τη λίμνη Αχρίδα και Ν.Δ. από το Μοναστήρι. Μοιάζει με οροπέδιο σχήματος λεκάνης και έχει υψόμετρο 850μ. Περιβάλλεται ανατολικά από την οροσειρά του 

Βαρνούντα και δυτικά από το Πέτρινο όρος, που μια από τις κορυφές του είναι το θρυλικό Ιβάν. Βόρεια έχει μια στενή λωρίδα ξηράς και στο νότο μια οροσειρά, που αποτελεί διακλάδωση του Βαρνούντα με την ξακουστή Βάρμπα, την κορυφή, από όπου άρχισαν οι πρώτες κατά των Ιταλών επιχειρήσεις στον τελευταίο πόλεμο.

Στο μέσο αυτού του οροπεδίου είναι η μεγάλη λίμνη Βρυγηίς ή Πρέσπα. Διακρίνεται σε μεγάλη και μικρή Πρέσπα, εκτείνεται από Βορρά προς Νότο και χωρίζει την περιοχή σε ΄Ανω και Κάτω Πρέσπα. Η ΄Ανω Πρέσπα βρίσκεται στο δυτικό των δύο λιμνών, και η κάτω στο ανατολικό.

Οι κάτοικοι της Πρέσπας, καθώς αναφέρει η ιστορία κι η παράδοση, κατάγονται από τη Θεσσαλία, από όπου μεταφέρθηκαν στην Πρέσπα από το Βούλγαρο Σαμουήλ. Η φυσιογνωμία τους φανερώνει την ελληνική καταγωγή τους, οι δε ωραίες λυγερές και ευσταλείς γυναίκες του Αγίου Γερμανού, με την κατατομή του προσώπου και το όλο παράστημα ξαναζωντανεύουν τις αρχαίες Καρυάτιδες και τις σημερινές γυναίκες της Θεσσαλίας (Καραγκούνισσες).

Το όνομα Πρέσπα προέρχεται από μια παλιά πόλη της Μακεδονίας, που βρισκόταν κοντά στην ομώνυμη μεγάλη λίμνη, και στο μέρος όπου βρίσκεται σήμερα η Γιουγκοσλαυϊκή πόλη Ρέσνα. Την πόλη αυτή ο Βούλγαρος Τσάρος Σαμουήλ την έκανε πρωτεύουσα του Στρατηγείου του. Την οχύρωσε, την καλλώπισε και μετακόμισε εκεί τα λείψανα του Αγίου Αχιλλείου, επίσκοπου Λαρίσης όταν κατέλαβε τη Θεσσαλική αυτή μητρόπολη. Το 1018 όμως ο Βασίλειος Βουλγαροκτόνος, με την ηρωική και νικηφόρο εξόρμησή του, διέλυσε το κράτος του Σαμουήλ κατέλαβε την πρωτεύουσά του και την κατέστησε προπύργιο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Το 1251 θεληματικά όλη η περιοχή υποτάχτηκε στον αυτοκράτορα της Νίκαιας Ιωάννη Α΄ Βατάτζη και το 1260 κατελήφθη από το σεβαστοκράτορα Ιωάννη Παλαιολόγο. Εκκλησιαστικά υπαγόταν στην Αυτοκέφαλη Αρχιεπισκοπή της Αχρίδος. Μετά την κατάλυση της Αρχιεπισκοπής αποτέλεσε κοινή Μητρόπολη με έδρα τα τελευταία έτη της Τουρκοκρατίας το Κρούσοβο. Επί Τουρκοκρατίας παρήκμασε, εξακολουθούσε όμως να είναι πρωτεύουσα της ομωνύμου επαρχίας.

Αρχαιολογικά η Πρέσπα έχει μεγάλη σημασία. Με τα πολυάριθμα θρησκευτικά μνημεία της γίνεται το καύχημα και το προσκύνημα της Ορθοδοξίας. Αρχίζοντας από το μαγευτικό νησάκι « ΄Αγιος Αχίλλειος» ας επιχειρήσουμε μια έρευνα, για να γνωρίσουμε καλύτερα τα μνημεία αυτά. Ο ΄Αγιος Αχίλλειος έχει τα πιο πολλά μνημεία και κειμήλια κι είναι τα Ιεροσόλυμα των Πρεσπών.

Μια βάρκα, που πάντα κανείς βρίσκει στην ακρογιαλιά, μας φέρνει στο μαγευτικό νησάκι, που βρίσκεται στη μέση περίπου της Μικρής Πρέσπας. Δεκαπέντε οικογένειες αποτελούν σήμερα τον συνοικισμό του Αγίου Αχιλλείου. Οι κάτοικοι, ωχροί από την ελονοσία (η παραλία της λίμνης είναι εστία ελονοσίας φοβερή), μας προξενούν αλγεινή εντύπωση. Ζουν από χρόνια τώρα στο νησάκι αυτό και μοχθούν καθημερινά. Με μεγάλες και στερεές βάρκες οδηγούν τα πρόβατα και τα άλλα ζώα για βοσκή έξω από το νησί τους. Στη μεγάλη κακοκαιρία όμως τα κρατούν εκεί. Τα μεγάλα ζώα μπορούν να μπαινοβγαίνουν στο νησάκι κολυμπώντας.

Πλήθος από αρχαιολογικά μνημεία, και ευρήματα, μεγάλα πιθάρια, πλάκες με επιγραφές κ.λ.π. ατενίζει ο επισκέπτης μόλις πατήσει το πόδι του στο νησάκι. Με εξαιρετικό θαυμασμό όμως βλέπει τα μεγαλοπρεπή και επιβλητικά ερείπια του μεγάλου ναού του Αγίου Δημητρίου. Χτίστηκε τον ΙΑ΄ αιώνα από τον Βασίλειο Βουλγαροκτόνο όταν καθυπέταξε την περιοχή. Είναι ρυθμού τρικλίτου Βασιλικής (37Χ22) στους τοίχους δε, που σώζονται στην ανατολική πλευρά, διακρίνονται αποξέσματα, που φανερώνουν πως πάνω σε παλιές εικόνες, ανιστορήθηκαν αργότερα νεότερες. Εκεί κοντά έγιναν και ανασκαφές γιατί υπήρχε η γνώμη ότι εκεί ήταν το θησαυροφυλάκιο του Σαμουήλ. Μα ‘άνθρακες ο θησαυρός’ , το μόνο που βρέθηκε ήταν πλάκες με ελληνικές επιγραφές και δύο μεγάλες κολώνες. Στη μια από αυτές ευανάγνωστα διαβάζει κανείς: «Κ. Ιούλιος ιατρός ΄Ηρωα χαίρω».

Στο βάθος και στα ανατολικά του νησιού βρίσκεται ένα μοναστήρι και δίπλα του η εκκλησία των 12 Αποστόλων με πολλές τοιχογραφίες Βυζαντινής εποχής. Το δεξιό του εσωτερικού του ναού, το κατάγεμο με εικόνες υπέροχης Βυζαντινής τέχνης υπάρχει η εξής επιγραφή. Την παραθέτουμε όπως είναι ακριβώς.

«Ανιστορήθη δε τούτο το ΄Αγιον Βήμα εν έτει   α.ψ.μ.  α.  δια εξόδων όλων των χριστιανών περιχώρων αρχιερατεύοντος δε  κ.κ. Παρθενίου και εφημερεύοντος δε Π. Παπαρπένος, προς τούτων των χρόνων α,ψ, έγινεν η μεγάλη πείνα, το κιλό σιτάρι δέκα γρόσια εις όλην την Ρούμελην».

Στο ιερό της εκκλησίας αυτής σώζεται μια τοιχογραφία της ταφής του Χριστού και δύο εικόνες του Αγίου Ιωάννου και του Αγίου Βασιλείου. Εκεί υπάρχει και υπόγειο σπήλαιο, με είσοδο από το μοναστήρι και έξοδο από την αντίθετη πλευρά του νησιού, που ίσως  να χρησίμευε για καταφύγιο στα χρόνια της σκλαβιάς.

Εκτός από αυτά υπάρχουν κι ένα σωρό άλλα μνημεία στο παραγνωρισμένο αυτό νησίδριο κι άλλα πολλά θα ερχόταν σε φως αν γινόταν ανασκαφές.

Κοντά στη Μικρή Πρέσπα, Β.Δ. και αριστερά της Πύλης, σε μια μικρή εύφορη πεδιάδα, βρίσκονται τα ερείπια του ναού του Αγίου Γεωργίου σε ρυθμό Βασιλικής και με βυζαντινή τεχνοτροπία.

Εκεί βρέθηκε πλάκα με την επιγραφή : « ΄Ετος (παραλείπεται η χρονολογία) Ορεστι(άς) Αρίσταρχον, Γλαύκου τον ΄Ηρωα». Δίδεται δε η εξήγηση ότι κάποτε εδώ πολέμησε νικηφόρα ο Αρίσταρχος από την Ορεστιάδα. Πολλές αρχαιότητες φέρουν στην επιφάνεια καθημερινά τα άροτρα των γεωργών. Βόρεια της πύλης εκτείνεται μια κατάφυτη από δάση οροσειρά, από την οποία το θέαμα της μεγάλης λίμνης είναι υπέροχο. Καθώς κατεβαίνουμε από την κορυφή αυτής της οροσειράς προς την παραλία αντικρίζουμε πάνω σ’  ένα θεόρατο βράχο το μοναστήρι του Αγίου Πέτρου.   Μοιάζει καταπληκτικά με τα Μετέωρα της Καλαμπάκας.

Η ανάβαση σ’ αυτό και η κατάβαση προκαλούν τον ίλιγγο κι είναι εξαιρετικά επικίνδυνες. Επί Τουρκοκρατίας οι Χριστιανοί εκεί εύρισκαν ασφαλές καταφύγιο όταν καταδιώκονταν.

Υπήρχε στο μοναστήρι αυτό κλίβανος και αποθήκη τροφίμων.

Κατηφορίζοντας από εκεί φτάνουμε σε λίγο στους ψαράδες, το γραφικό χωριό της Ν.Δ. όχθης της Μεγάλης Πρέσπας. Από εκεί με βάρκα περιπλέουμε τις όχθες της Μεγάλης Λίμνης για να ξαναγυρίσουμε στη Κούλα όπου η διώρυγα που ενώνει τη Μικρή και τη Μεγάλη Πρέσπα.

Με περιδεή βλέμματα αντικρίζουμε την άγρια μεγαλοπρέπεια των απόκρημνων βράχων, που απότομα κατέρχονται  στις όχθες. Στους βράχους αυτούς αλλού υπάρχουν ναϊσκοι  και ασκηταριά κι όπου η επιφάνειά τους είναι λεία, βλέπουμε ζωγραφισμένες θαυμάσιες εικόνες. Από αυτές ξεχωρίζουν η της Παναγίας και του Αγίου Νικολάου, τεχνοτροπία του 14^ου -15^ου αιώνα. Σ’ αυτές στρέφουν παρακλητικά το βλέμμα και τη σκέψη οι πλέοντες «εν ώρα τρικυμίας» και ζητούν τη βοήθειά τους. Λέγεται ότι κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1918) όταν από μια βενζινάκατο Γαλλική εβλήθη με πυροβόλο όπλο η εικόνα του Αγίου Νικολάου, η εικόνα δεν έπαθε τίποτε, η βενζινάκατος όμως σε λίγο βυθίστηκε. Σε διάφορες μεγάλες τρύπες των βράχων, που φαντάζουν από μακριά σαν μάτι Κύκλωπα ζούνε κατά κοπάδια άγρια πουλιά και ιδίως περιστέρια.

Στη Ν.Δ όχθη της Μεγάλης Λίμνης και σε μια βραχώδη ακτή κοντά στο χωριό Τούμενιτς της Αλβανικής Πρέσπας φαίνεται μια εικόνα της Παναγίας εξαιρετικής βυζαντινής τοιχογραφίας.

Στη Μεγάλη Λίμνη και στη Ν.Δ. πλευρά της είναι τα δυο νησίδρια του Αγίου Πέτρου (Μάλι Γράτ) και του Αγίου Παύλου (Γόλεμ Γράτ) ακατοίκητα κι έρημα. Ο ΄Αγιος Πέτρος περιήλθε στην Ελλάδα το 1912. Στο νησίδριο αυτό σώζεται και το ομώνυμο εκκλησάκι του Αγίου Πέτρου. Κι αυτό όμως μαζί με 14 άλλα χωριά παραχωρήθηκε στην Αλβανία. Το άλλο νησί του Αγίου Παύλου, παραχωρήθηκε από την Ελλάδα στην Σερβία.

Σ’ αυτό βρίσκεται η εκκλησία της Γεννήσεως της Θεοτόκου, ρυθμού μονοκλίτου Βασιλικής και με αξιόλογες τοιχογραφίες και προσωπογραφίες, έργα του ΙΔ΄ αιώνα. Στις ακτές της λίμνης ήταν και οριζόντιοι στύλοι, που τους χρησιμοποιούσαν στυλίτες και ασκητές.

Ένα από τα χωριά, που παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον από Βυζαντινιολογική άποψη είναι και ο ΄Αγιος Γερμανός, το μεγαλύτερο χωριό της Πρέσπας. Στην πλατεία του είναι ο Βυζαντινού ρυθμού (σταυροειδής) ναός του Αγίου Γερμανού (συνέχεια με το ΄Αγιο Βήμα του νεότερου   ομώνυμου ναού). Σ’ αυτόν και στη Βόρειο πλευρά του είναι και ο τάφος του Αγίου Γερμανού, Πατριάρχου Κων/πόλεως. Χτίσθηκε τον  Ι΄ αιώνα και διατηρείται καλά μέχρι σήμερα. Την πλάκα του τάφου του Αγίου Γερμανού αφαίρεσαν κρυφά και τη μετέφεραν στη Σόφια οι Βούλγαροι κατά την Γερμανοβουλγαρική κατοχή του 1941.

Εδώ τελειώνει κάπως άδοξα η συνέχεια, γιατί η τελευταία σελίδα του βιβλίου δε φαίνεται καθόλου.

Φυσικά κάποια ιστορικά στοιχεία που παραθέτει ο κ. Μπάλλας , έχουν σήμερα διαφορετική ιστορική ερμηνεία, όπως η άποψή του για την εκκλησία του Αγίου Αχιλλείου στο ομώνυμο νησάκι.

Τα  παραπάνω στοιχεία είναι από ένα πολύ παλιό βιβλίο το οποίο μου έδωσε ο φίλος Μάρκος Γιάντσης κάτοικος Μελβούρνης Αυστραλίας με καταγωγή από το χωριό Κρατερό και Αγία Παρασκευή και τον οποίο πρέπει να ευχαριστήσω, δυστυχώς δε φαίνεται ποιος είναι ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου με το οποίο  αναφέρεται στην ιστορία πολλών χωριών της Φλώρινας, κάποιος όμως έγραψε στην ιστοσελίδα της florine@ πως το βιβλίο αυτό έχει τίτλο : ‘Λεύκωμα Εκπαιδευτικών Φλωρίνης 1945-1947’ έκδοση του 1947 και συγγραφέας του είναι ο Επιθεωρητής Δημοτικής Εκπ/σης Κωνσταντίνος Μπάλλας.

Επιμέλεια Νάσος Στ. Παπαδάκης