Η Ιστορία του σχολείου

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Η κριτική κάθε κοινωνικού προβλήματος καταλήγει πάντα στο συμπέρασμα ότι για να επιλυθεί αυτό απαιτείται παιδεία και ο βασικότερος φορέας διαπαιδαγώγησης ήταν και παραμένει το σχολείο, δηλαδή η πρωτο- και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα η λειτουργία του σχολείου έχει περάσει 

από διάφορες φάσεις, το χαρακτηριστικό όμως όλων είναι ο συγκεντρωτισμός. Παρόλο που φαίνεται να δίδεται ικανή ελευθερία κινήσεων στους εκπαιδευτικούς, στην πραγματικότητα άμεσα και έμμεσα η δράση τους καθορίζεται από κεντρικό προγραμματισμό και αυτό φαίνεται ιδιαίτερα στο μάθημα της Ιστορίας.

    

Η σχολική εμπειρία πριν από δύο δεκαετίες μου θυμίζει την πολλοστή φορά που σε κάθε νέο σχολικό έτος επιστρέφαμε στο κλασικό τρίπτυχο: μάχες των Περσών εναντίων των αρχαίων Ελλήνων, επιλεγμένα γεγονότα του Βυζαντίου και Ελληνική επανάσταση του 1821. Η σκοπιμότητα φαίνεται να είναι η δημιουργία και τροφή ενός ελληνικού πατριωτικού φρονήματος, έστω διακριτικά, η προσκόλληση σε συγκεκριμένα ιστορικά πρότυπα και παράλληλα η απόκρυψη άλλων πλευρών της αλήθειας. Η μελέτη των αρχαίων χρόνων επικεντρώνεται σε πολιτικής και διπλωματικής σημασίας γεγονότα εκτιμώμενα με βάση σύγχρονες ιδεολογίες, ενώ παραλείπεται η συσχέτιση με το κοινωνικό και πολιτιστικό πνεύμα της εποχής. Από την άλλη, η μελέτη της σύγχρονης ιστορίας παρουσιάζει επίσης ανισορροπίες αφού περιορίζεται στα λίγα έτη γύρω από το 1821. Ύψιστη παράλλειψη για παράδειγμα είναι η αποσιώπηση των ηρωϊκών βαλκανικών πολέμων στο τέλος του 19ου αιώνα που ουσιαστικά διπλασίασαν το ελληνικό έδαφος, πιθανώς γιατί η μεταβολή αυτή δεν αφορούσε άμεσα την πρωτεύουσα. Επίσης δε γίνεται λόγος για τις πολλές εθνικές ήττες, τις απανωτές χρεωκοπίες του σύγχρονου Ελληνικού έθνους (sic) όπως επί κυβερνήσεως Τρικούπη, καθώς και για τη Μικρασιατική καταστροφή. Το πρόβλημα επιτείνεται από την αποσιώπηση των άλλων σημαντικών γεγονότων της παγκόσμιας ιστορίας. Στο πρόγραμμα σπουδών δεν υπάρχουν επαναστάσεις άλλων εθνών και ο Ευρωπαϊκός διαφωτισμός και βιομηχανική επανάσταση παρουσιάζονται σαν δευτερεύουσας σημασίας γεγονότα.

Δεν κατακρίνω την τόνωση του λαϊκού και πατριωτικού αισθήματος, ούτε μειώνω το μέγεθος των εθνικών επιτευγμάτων ανά τους αιώνες, καθώς δέχομαι ότι παρόμοια και ακόμα πιο ριζική εκπαιδευτική πολιτική ακολουθούν όλα σχεδόν τα έθνη του κόσμου. Υπογραμμίζω όμως τον κίνδυνο αυτή η διαπαιδαγώγηση να μας μετατρέψει σε φανατικούς οπαδούς όσων καπηλεύονται την ιστορία, τα εθνικά ήθη και το φιλότιμο του Έλληνα, όπως πράττουν σήμερα οι πολιτικοί, πολιτιστικοί και άλλοι παράγοντες. Αν η εθνική υπερηφάνεια καταλήγει να στρέφεται ενάντια στο έθνος τότε πρέπει παταχθεί, όπως πρέπει να εξαλειφθεί κάθε τι επιφανειακό χρήσιμο αλλά τελικά βλαπτικό.