Ο χορός των βατράχων

Rene Magritte 1935                    

Γράφει η Φοίβη           

Άλλοτε οι άνθρωποι ζούσαν κάτω από τη σκέπη ενός μεγάλου μύθου. Με τη γλώσσα του μύθου τούτου διαλέγονταν πάνω στα θεμελιώδη θέματα της ζωής. Σήμερα οι άνθρωποι ζουν με την πληροφορία. Ο αιώνας μας είναι ο κατ’εξοχήν αιώνας της πληροφόρησης. Όχι πως πριν οι άνθρωποι δεν διέθεταν μέσα πληροφόρησης, των οποίων η
χρήση ήταν απαραίτητη. Αλλά γιατί σήμερα όλο σχεδόν τον χώρο της ζωής τον κατέλαβε η πληροφορία και μάλιστα με τρόπο μαζικό. Με τα μέσα που διαθέτει απευθύνεται στο μεγάλο πλήθος των ανθρώπων όχι μόνο σε δημόσιους χώρους αλλά και στον χώρο, όπου ο άνθρωπος υποτίθεται ότι παύει να είναι πλήθος και γίνεται πρόσωπο – στον χώρο του ίδιου του σπιτιού του.

Μερικές δεκαετίες πριν, στις αρχές του εικοστού αιώνα, ο Αμερικανός ποιητής Έλιοτ αναρωτιέται: «που είναι η γνώση που χάθηκε μέσα στην πληροφορία?» Φανταστείτε την τότε πληροφορία...! Άραγε τι θα μπορούσαμε ν’αναρωτηθούμε σήμερα? Η πληροφορία μερικές φορές δίνει την εντύπωση ότι εξαφανίζει τη γνώση και πολύ περισσότερο τη σοφία. Έχουμε τρία επίπεδα: πληροφορίας, γνώσης (που απαιτεί πολύ πιο σύνθετες πληροφορίες, οι οποίες είναι σε λογική αλληλεξάρτηση μεταξύ τους) και στη συνέχεια το επίπεδο της σοφίας. Αν η γνώση κινδυνεύει από την πληροφορία, η σοφία πολύ περισσότερο.

Ο σημερινός άνθρωπος θέλει να είναι πληροφορημένος. Ο πληροφορημένος άνθρωπος μοιάζει με τον δήθεν σοφό, που γεμίζει τη συνείδησή του με κάθε λογής ειδήσεις. Σαν «πληρο-φορημένος» είναι φορέας αυτής της πληρότητας, που δεν έχει συνοχή ούτε ταυτότητα. Γι’αυτό και η πληρότητά του σκεπάζει την κενότητα μιάς συνείδησης που της λείπει η αμοιβαιότητα. Όσο ευκολότερη γίνεται η πληροφόρηση όταν της λείπει η αμοιβαιότητα, τόσο δυσκολότερη γίνεται η επικοινωνία. Γι’αυτό και η πληροφόρηση για να υπηρετεί την αληθινή επικοινωνία πρέπει να γνωρίζει τα όριά της και να αντλεί μέσα από τον χώρο της γλώσσας, που βρίσκεται πριν και πέρα απ’αυτήν. Να αφήνει χώρο ανοιχτό για αμφισβήτηση και διάλογο και πάνω απ’όλα την δυνατότητα ν’αφουγκράζεται αυτά που δεν μπορούν να λεχθούν κι ακόμα και την ίδια την σιωπή. Χωρίς αυτή την ακρόαση η πληροφορία καταντά ένα θλιβερό υποκατάστατο του μύθου, που κάτω από ένα πλήθος «αγγελίες» δεν ευαγγελίζεται τίποτε.

Στην κωμωδία του Αριστοφάνη «Βάτραχοι», ο θεός Διόνυσος ταξιδεύει στον Άδη για να φέρει πίσω ένα νεκρό ποιητή. Η πόλη μαραζώνει από την έλλειψη καλού ποιητικού λόγου και η πιο κοντινή λύση φαίνεται ότι είναι η ανάσταση ενός από τους παλιούς πετυχημένους ποιητές. Στον κάτω κόσμο, ο Διόνυσος μετά από διαγωνισμό ανάμεσα στον Αισχύλο και τον Ευρυπίδη αποφασίζει να καλέσει στον πάνω κόσμο τον Αισχύλο για να σώσει την πόλη από την έλλειψη ποιητικού λόγου. Ο Ευρυπίδης απορρίπτεται γιατί έκανε επίδειξη της υποτιθέμενης εμβρίθειάς του με το στίχο – μιά ασυναρτησία που θα μπορούσε να ακουστεί σε κάθε τόπο και σε κάθε εποχή που έχει χάσει την ψυχή της.

Η κουλτούρα της εποχής μας ταιριάζει πολύ με την περιγραφή της κατάστασης στους Βατράχους. Έχουμε χάσει ένα ορισμένο βάθος στον τρόπο που κατανοούμε την εμπειρία μας, χρησιμοποιούμε γλώσσα που συχνά είναι διφορούμενη, ισχνή και ρηχή, που μοιάζει με το τηλεγραφικό ύφος. Χρησιμοποιούμε τη γλώσσα του Ευρυπίδη στον Άδη, για να περιγράψουμε σύνθετες πλευρές της ζωής. Χρειαζόμαστε κι εμείς μιά επιστροφή στα βάθη και την ανάκτηση της χαμένης εκτίμησης για την ποιητική της καθημερινής ζωής.

Ο χορός των βατράχων στο έργο του Αριστοφάνη αποτελεί μιά καλή εικόνα ενός τρόπου ζωής προσαρμοσμένου στο μύθο. Οι βάτραχοι είναι πλάσματα αμφίβια, μπορούν να ζουν τόσο στην επιφάνεια όσο και στα βάθη. Στο έργο είναι σε θέση να οδηγήσουν το Διόνυσο και τους φίλους του στον κάτω κόσμο. Για να βιώσουμε το ψυχικό βάθος της μυθικής ζωής χρειαζόμαστε αυτή την αμφίβια ικανότητα που μας επιτρέπει να γνωρίζουμε και να επισκεπτόμαστε τις δικές μας βαθειές περιοχές όπου διαμορφώνονται πραγματικά το νόημα και οι αξίες.