Σάββατο 11 Μαΐου 2013

Τα γκιούμια της Φλώρινας


Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης
Κάποτε στην μέση της οδού Πρεσπών, απέναντι από την γωνία, όπου σήμερα το σούπερ μάρκετ Μαρινόπουλος, υπήρχε ένα μαγαζάκι, που έφραζε τον μισό δρόμο. Ένα παμπάλαιο μαγαζάκι χτισμένο με πλίνθους και ξύλα και με καμπυλωτά κεραμίδια. Ένα εργαστήριο άλλων εποχών. Μέσα σε
αυτό δούλευαν δυο μπακιρτζήδες και με τον χαλκό έκαμναν οικιακά σκεύη. Καθισμένοι σταυροπόδι πάνω στους πάγκους, χτυπούσαν με τα σφυριά τις πλάκες του χαλκού, τις διαμόρφωναν και έφτιαχναν σκεύη. Δεν ακουγόταν τίποτε άλλο από τα «νταν, νταν, ντουν…», σαν μια μελωδία, σαν τον ήχο μακρινής καμπάνας. Ήταν και αυτό ένα από τα πολλά εργαστήρια χαλκού, που υπήρχαν στην πόλη μας. Έφτιαχναν οικιακά σκεύη και κυρίως γκιούμια, με τέσσερα  κομμάτια χαλκού. Πρώτα έφτιαχναν τον πάτο, μετά την κοιλιά και τέλος τον λαιμό. Τα κολλούσαν και τοποθετούσαν ένα σιδερένιο χερούλι. Γάνωναν το γκιούμι και ήταν έτοιμο προς πώληση.  

Η λέξη γκιούμι είναι τούρκικη, και ήταν ένα χάλκινο δοχείο, που έμοιαζε με μεγάλη κανάτα ή σαν μια στάμνα. Υπήρχαν τα μεγάλα γκιούμια, αλλά και τα μικρά, που τα λέγαμε γκιουμάκια. Μερικά από αυτά έκλειναν και με χάλκινο καπάκι. Η χρήση τους ήταν μόνο για νερό και μάλιστα όχι πόσιμο, αλλά μόνο για τις δουλειές της κουζίνας. Η θέση τους ήταν πάντα πάνω από την σόμπα μασίνα, δηλαδή την σόμπα της κουζίνας. Τα γκιούμια ήταν πάντα γεμάτα με νερό και όπως ήταν πάνω από την σόμπα περιείχαν πάντα ζεστό νερό. Ήταν απαραίτητα για την νοικοκυρά, καθώς τότε δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα, ούτε θερμοσίφωνες για να ζεστάνουν νερό. Με το ζεστό νερό που περιείχαν τα γκιούμια έπλεναν τα πιάτα στον νεροχύτη της κουζίνας. Γενικά τα γκιούμια περιείχαν ζεστό νερό για κάθε χρήση.
Και όταν ερχόταν το Σάββατο, που ήταν η ημέρα του μπάνιου, οι νοικοκυρές, όλο το απόγευμα έκαιγαν καλά την σόμπα, ώστε το νερό στα γκιούμια να είναι καυτό. Τοποθετούσαν μια τενεκεδένια λεκάνη, όπου έκαμναν όλοι μπάνιο, αδειάζοντας το ζεστό νερό από τα γκιούμια σε μικρότερες λεκάνες, από όπου ξεπλένονταν.
Με τα γκιούμια πήγαιναν και στην βρύση της γειτονιάς, από όπου έπαιρναν νερό, όχι όμως για να πιουν. Νερό έπιναν μόνο από την στάμνα. Αυτά ήταν τα χάλκινα γκιούμια, που ήταν πολύ απαραίτητα για κάθε νοικοκυριό, που όμως έπρεπε να τα γανώνουν μια φορά τον χρόνο για να αποφεύγουν τις δηλητηριάσεις.
Υπήρχαν και τα λαμαρινένια γκιούμια, αυτά που χρησιμοποιούσαν οι γαλακτοπώληδες και οι γαλατάδες. Τα γκιούμια αυτά τα έφτιαχναν οι τενεκετζήδες της πόλης μας, από ανοξείδωτη λαμαρίνα. Η χρήση τους ήταν αποκλειστικά για την μεταφορά του γάλακτος. Οι τελευταίοι γαλατάδες που μοίραζαν το γάλα στα σπίτια με ποδήλατο, είχαν στην σχάρα ένα ξύλινο δισάκιο, με δυο γκιούμια, το ένα από την μια και το άλλο από την άλλη μεριά.
Σήμερα τα χάλκινα γκιούμια δεν είναι σε χρήση. Τα βλέπει κανείς στα σπίτια, σαν διακοσμητικά αντικείμενα ή στις συλλογές των λαογραφικών μουσείων. Αλλά και τα λαμαρινένια γκιούμια γάλακτος εκτοπίστηκαν από τα πλαστικά δοχεία.  
Η νέα τεχνολογία παραμέρισε τον παλιό τρόπο ζωής, και εμείς προσαρμοστήκαμε αμέσως στο εύκολο και το άνετο. Και γιατί όχι, όλη η ζωή μας είμαι μια εξέλιξη, που βαδίζει εμπρός και αφήνει πίσω του το παλιό. Η λέξη γκιούμι όμως υπάρχει στο λεξιλόγιο μας και μεταφορικά χαρακτηρίζει τον ανόητο άνθρωπο.
Δημήτρης Μεκάσης

16 σχόλια:

  1. Θα θέλατε πολύ όλες οι λέξεις να προέρχονται από την τουρκική αλλά δεν γίνεται. Πάρα πολλές λέξεις που από άγνοια, τις παρουσιάζετε εσείς και πολλοί άλλοι ως δήθεν τουρκικές.. τελικά είναι ελληνικές που εκτουρκίστηκαν και παρουσιάζονται τώρα ως τέτοιες. Πολλές από τις λέξεις που νομίζουν αρκετοί ότι είναι τουρκικές.. απλώς προέρχονται από την αρχαιοελληνική. Τις πήραν οι Τούρκοι και μας τις επανέφεραν. Λοιπόν, για να μη μακρυγορώ.. η λέξη γκιούμι προέρχεται από το γιούμι, το δοχείο που γεμίζει. Το γιώμι.. το γιούμι, το Γκιούμι, τα Γκιούμια, όπως ακριβώς οι αμόρφωτοι Τουρκόπληκτοι. Άσε.. που μερικοί φτιάχνουν και ολόκληρους καταλόγους με λέξεις της καθημερινότητας δήθεν τουρκικής προέλευσης. Προκαλώ οποιονδήποτε θέλει να μου δώσει ένα τέτοιον κατάλογο με ψευτοτουρκικές λέξεις και θα του αποδείξω με τον καλύτερο τρόπο ότι πάνω από τις μισές (για να μη πω όλες) έχουν ελληνική ρίζα που στη πορεία εκτουρκίστηκαν. Φτάνει πια..
    Μας έχετε ζαλίσει.. η Τουρκία και οι Τούρκοι.. κι αυτό είναι Τουρκικό, εκείνο είναι Τουρκικό..

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Δεν είμαι τουρκόπληκτος, ούτε γλωσσολόγος. Την λέξη γκιούμι, ως τούρκικη, την βρήκα στο λεξικό του Ανδριώτη. Πάντως η άποψή σου, γκιούμι από το γεμίζω, φαίνεται σωστή.
      Δημήτρης Μεκάσης

      Διαγραφή
    2. Αγαπητέ ανώνυμε από όλο το κείμενο αυτό βρήκες να σχολιάσεις;; Και γιατί τόσο μένος και αυθάδεια δεν μπορώ να καταλάβω! Ακόμα και αν αυτό που υποστηρίζετε είναι σωστό ο τρόπος που εκφράζεστε σαν κάνει να χάνετε το δίκιο σας! Έλεος με την αγένεια σε αυτήν την πόλη! Και λίγοι ευγενείς τρόποι δεν χάθηκαν!

      Σας ευχαριστούμε κύριε Μεκάση για το πολύ όμορφο κείμενο. Πάντα τα κείμενά σας μας γεμίζουν νοσταλγία ακόμα και εμάς τους νεότερους που μερικά πράγματα δεν τα έχουμε ζήσει όπως οι παλαιότεροι.

      Φανή

      Διαγραφή
    3. [ακομα και το "κιμονό" ελληνικό είναι. Οι γιαπωνέζοι το φοράν σαν πανωφόρι, για να μην κρυώνουν, το χειμώνα που κάνει κρύο, "χειμώνα" -> "κιμονό"..]
      Ορίστε μας!
      (απο την ταινία "γάμος αλά ελληνικά", αφιερωμένο στην βλακεία αλά ελληνικά του σχολιαστή 6:42)

      Διαγραφή
    4. Φανούλα, ο καθένας έχει δικαίωμα να σχολιάζει ότι θέλει. Δεν θα του πεις εσύ που να επικεντρωθεί. ΟΚ? Προφανώς ο άνθρωπος έχει μπουχτίσει να ακούει για τουρκοποιημένες λέξεις ή σε όποιο κανάλι της tv να γυρίσει βλέπει τούρκικα ή γενικώς να ακούει τον κόσμο να ασχολείται με τους τούρκους. Εσύ τι κόφτεσαι που σχολίασε μια λεπτομέρια δηλαδή? Επειδή δεν έδωσε τα εύσημα στον κ. Μεκάση για το άρθρο του? Αυτό είναι ήδη αυτονόητο.

      Διαγραφή
  2. Σοκ έπαθες Χριστιανέ μου από την λέξη -τούρκικο-. ΄Αν τόσο ενοχλήθηκες, κάτσε μάθε, σπούδασέ το θ'εμα και ξεστράβωσέ μας και μας.Το άρθρο , δηλαδή, δεν σου λέει τίποτα, μόνον μιά λέξη σου φέρνει ζάλη,Δεν κόβεις τις σαχλαμάρες ...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Κύριε Μεκάση,

    γράφεις αλήθειες, είτε για την Φλώρινα και τα κάστρα, είτε για την στάμνα, είτε για την για την ραδιοφωνία στην Φλώρινα, κ.λ.π.

    Δυστυχώς για πολλούς, προβάλεις την αλήθεια, για πρόσωπα και καταστάσεις που ισχύουν ως ιστορία της πόλης, αλλά και γενικότερα (για τα έθιμα, τα ήθη, το ραδιόφωνο και την κουλτούρα της πόλης).

    Έχει γεμίσει η πόλη ανασφαλείς όμως, οι οποίοι δεν δέχονται τα γεγονότα και τα πρόσωπα έτσι όπως τους πρέπει, αλλά θέλουν μια, δική τους (αδικημένη ίσως κατά την άποψή τους), εκδοχή.

    Συνέχισε την καλή δουλειά που κάνεις και σου ευχόμαστε καλή δύναμη!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Αγαπητέ Δημήτρη, αρχικά σε συγχαίρω για μια ακόμη φορά για τη λεπτομερή παρουσίαση. Παρακαλώ να μου επιτρέψεις μερικές προσθήκες: α) Το νερό στο γκιούμι χρησίμευε και για την διατήρηση κάποιου επιπέδου υγρασίας της ατμόσφαιρας μέσα στο δωμάτιο. β) Το Σάββατο δεν ήταν μόνο μέρα του μπάνιου αλλά και της βδομαδιάτικης μπουγάδας. Από νωρίς το πρωί οι νοικοκυρές άναβαν το μεγάλο τζάκι στο πλυσταριό (δωμάτιο όπου γινόταν η μπουγάδα) του σπιτιού. Το τζάκι αυτό ήταν τόσο μεγάλο που χωρούσε ολόκληρο καζάνι με νερό. Η φλόγα διατηρούνταν όλη την ημέρα από τα καυσόξυλα που πουλούσαν οι πλανόδιοι ξυλέμποροι από τα ορεινά χωριά (Τρίβουνο - Κορυφή) και τα μετέφεραν στη Φλώρινα με άλογα και μουλάρια. γ) Το μπάνιο γίνονταν με τη χρήση μικρής στρόγγυλης λεκάνης ή μεγαλύτερης στενόμακρης σκάφης που στην ντοπιολαλιά λέγονταν "κοπάνκα". Τέλος, σε παρακαλώ, σε πρώτη ευκαιρία να γράψεις και για την παγωνιέρα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Σε ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια. Συμφωνώ με αυτά που γράφεις. Για την παγωνιέρα έχω γράψει στα βιβλία μου "Τα παλιά επαγγέλματα της Φλώρινας".
      Δ. Μεκάσης

      Διαγραφή
  5. Τα ελληνικά λεξικά πράγματι αναφέρουν ότι η λέξη "γκιούμι" έχει τουρκική προέλευση (από το "güğüm") και απολύτως δικαιολογημένα ο Δ.Μεκάσης την αναφέρει ως τουρκική.

    Στη μεσαιωνική ελληνική γραμματεία όμως το μικρό μεταλλικό ή χάλκινο δοχείο για το ζέσταμα του νερού αναφέρεται ως "κουκούμιον".
    [Δείτε για παράδειγμα στις Διατριβές του Επικτητου http://books.google.gr/books?id=8MoGAAAAQAAJ&pg=PA204&lpg=PA204&dq=%CE%BA%CE%BF%CF%85%CE%BA%CE%BF%CF%8D%CE%BC%CE%B9%CE%BF%CE%BD&source=bl&ots=QIRc7NyhD2&sig=lHGOw-sTl_tvJzDoaZA5xutEAvk&hl=el&sa=X&ei=YjmRUfnOEojl4QSwtoCYBw&ved=0CDsQ6AEwAw#v=onepage&q=%CE%BA%CE%BF%CF%85%CE%BA%CE%BF%CF%8D%CE%BC%CE%B9%CE%BF%CE%BD&f=false ].

    Η προέλευση της λέξης "κουκούμιον" είναι λατινική (υποκορ. του λατινικού "cucuma"=λέβης/καζάνι).

    Στα τουρκικά το "κουκούμιον" έγινε "güğüm" και κατέληξε στα ελληνικά "γκιούμι".

    Το "αρχαιοελληνικό" "γιούμι" που ανακάλυψε το αγενές γκιούμι νωρίτερα, έχει τόση σχέση με αρχαία ελληνικά, όση και ο καπετάν-Γιώτης με το "yacht" (= "γιότ" = ταχύπλοο σκάφος).

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ζήτω η Τουρκία ρε τενέκια.. το γκιούμι βγαίνει απ΄το Κουρκούμιον κοινώς Κουρκουμάς.. άντε τραβάτε όλοι..

      Διαγραφή
  6. τουτέστιν αμπελοφιλοσοφίες περι γκιουμιών κανατιών και κουκου ΄κουβάδων για να συμπληρώσω πολλοί μαζί ΤΕΝΕΚΕΔΕΣ ΣΤΗΝ ΦΛΩΡΙΝΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΣΙΩΠΗ ΗΧΟΥΝ ΔΥΝΑΤΟΤΕΡΑ...ΚΑΛΗΝΥΧΤΑ ΚΑΙ ΚΑΛΟ ΞΗΜΕΡΩΜΑ σε όλους σας εδώ μέσα ...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. güğüm = γκιούμι, μεταλλικό κανάτι [Τα ελληνικά ετυμολογικά λεξικά θεωρούν τη λέξη τουρκική. Σύμφωνα με το online λεξικό του Ιδρύματος τουρκικής γλώσσας είναι ελληνική η λέξη. Πιθανώς θεωρεί ότι προέρχεται από το μεσν. ελλ. κουκούμιον, υποκορ. του λατ. cucuma (= λέβης, καζάνι)].

    Μας τα κάνατε μπαλόνια με την προέλευση των λέξεων. Τέτοιο κόμπλεξ δεν έχω ξαναδεί. Βαλθήκατε να τρώγεστε για το ποιός έχει δίκιο. Επίπεδο -5

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. και το ποπκορν που τρώτε εχει προέλευση Αγγλοσαξωνική...κοκορίκο...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. δεν θα παρω θέση για τα παραπάνω, αλλά μια γενικώτερη αναφορά, μη αποκτούν αξία πράγματα που έχουν εξ ορισμού μικρή αξία και μην υποτιμούμε αδιμφισβήτητες αξίες με ατυχείς συγκρίσεις. Καμιά απολύτως σύγκριση ανάμεσα στις δύο γλώσσες. Η μια εμφανίστηκε το 700 με 800 μχ, τότε εμφανίστηκε η τουρκία ως μόρφωμα εθνικό και η Ελληνική γλώσσα υπήρχε 2.500 χρόνια πρίν από τότε. Σαφώς η Τουρκική είναι επηρεασμένη από προυπάρχουσες γλώσσες τις Μεσοποταμίας, κυρίως τα Περσικά, Αραβικά, Αιγυπτιακά και φυσικά πολλές Ελληνικές ρίζες όπως και λατινικές. Τα 400 χρόνια για την Ν.Ελλάδα και τα 500 για την Β.ελλαδα ήταν αρκετά για την μεγάλη επιρροή τις νεοελληνικής και ειδικά πολλών γλωσσικών ιδιωμάτων, Αυτό όμως δεν σημαίνει απολύτως τίποτε. Η γλώσσα είναι κώδικας επικοινωνίας και τολμά την δημιουργία και την καθιέρωση νέων λέξεων όταν αυτό επιβάλει η ανάγκη της επικοινωνίας. Ελληνικότατες λέξεις λοιπόν οι λέξεις μεράκι, μεράκια,-πεχλιβάνης--,πεχλιβάνηδες-καρτάλι,καρτάλια-αχμάκης, αχμάκηδες τα ιταλικά γραβάτα, γραβάτες,παλτελόνι, παλτελόνια και εκατοντάδες άλλες αν όχι χιλιάδες που εντάχθηκαν στην νεοελληνική και στο κλιτικό της σύστημα και μάλιστα δίνουν ένα άλλο ύφος στην ζωντανή γλώσσα μας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. πρόσφυγας απο Ανατολική Ρωμυλία.

    ΑπάντησηΔιαγραφή