Οι πέτρες με τους σταυρούς

Ο ναός του Αγίου Νικολάου στην δυτική άκρη της πόλης στα μέσα της δεκαετίας του 1950

(Φωτογραφία Ι. Γραζιώτη).

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης

Κατά την διάρκεια του Α΄ παγκοσμίου πολέμου, η γαλλική επιστημονική επιτροπή ασχολήθηκε με την ιστορία και τον πολιτισμό της πόλης της Φλώρινας. Το 1918, βρήκαν αρκετές πέτρες στο κέντρο της πόλης, που ήταν καλοδουλεμένες, τετραγωνισμένες, και στην μια πλευρά τους είχαν

έναν σκαλιστό σταυρό. Έμοιαζαν με πέτρινα κιονόκρανα, που κάποτε διακοσμούσαν το εσωτερικό μιας χριστιανικής εκκλησίας. Μιας εκκλησίας που βρισκόταν στο κέντρο της πόλης, στην Αγορά. Οι πέτρες αυτές ήταν πεταμένες στην κοίτη του ποταμού, στην παλιά Αγορά. Μερικές από αυτές είχαν μεταφερθεί λίγο πιο πάνω, σε έναν δρόμο του Γύφτικου Μαχαλά, όπου σήμερα η γειτονιά Καυκάσικα. Οι Τσιγγάνοι είχαν τις πέτρες με τους σταυρούς έξω από τα σπίτια τους και κάθονταν σε αυτές.

Οι πέτρες με τους σταυρούς προέρχονταν από κάποιο χριστιανικό ναό και δεν χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικά υλικά από τους μουσουλμάνους, επειδή είχαν το σύμβολο του σταυρού. Ο μοναδικός ναός που υπήρχε στην αγορά πριν την κατάληψη της πόλης από τους Τούρκους ήταν ο ναός του Αγίου Νικολάου της Αγοράς, όπως αναφέρουν οι Κώδικες των Παρισίων.

Ο ναός του Αγίου Νικολάου βρισκόταν, όπου σήμερα το τζαμί στην οδό Παπακωνσταντίνου Νερέτης, πίσω από την Τράπεζα της Ελλάδος. Μετά την κατάληψη της Φλώρινας από τους Τούρκους, ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί. Ήταν το τζαμί του Γιακούμπ Μπέη, αυτού που κατέλαβε την Φλώρινα. Ίσως τότε πετάχτηκαν οι πέτρες με τους σταυρούς, κατά την μετατροπή του ναού σε τζαμί. Αλλά είναι απίθανο οι πέτρες να βρίσκονταν στην κοίτη του ποταμού επί 500 χρόνια. Μια άλλη εκδοχή είναι πιο πιθανή. Ο ναός σοβατίστηκε κατά την μετατροπή του σε τζαμί για να καλυφτούν τα χριστιανικά σύμβολα. Στα μέσα όμως του 18^ου αιώνα ο αρχικός ναός, που μετατράπηκε σε τζαμί, κατεδαφίστηκε και χτίστηκε καινούργιο τζαμί, τμήμα του οποίου υπάρχει και σήμερα. Ίσως τότε αφαιρέθηκαν οι πέτρες με τους σταυρούς από το κτήριο του τζαμιού και πολύ αργότερα πετάχτηκαν στο ποτάμι, επειδή οι μουσουλμάνοι δεν ήθελαν να χρησιμοποιήσουν οικοδομικά υλικά με χριστιανικά σύμβολα.

Οι Γάλλοι ερευνητές, το 1918, που παρατήρησαν και περιέγραψαν τις πέτρες, βρήκαν ότι οι πέτρες αυτές έμοιαζαν με την αρχιτεκτονική της Αδριατικής. Η επιρροή της Δημοκρατίας της Ραγκούσας (Ντουμπρόβνικ) ήταν φανερή. Φαίνεται ότι η Φλώρινα είχε εμπορικές σχέσεις με την Ραγκούσα και την Βενετία στα χρόνια του Βυζαντίου. Αυτά τουλάχιστον ισχυρίζονταν με πολλά ερωτηματικά οι Γάλλοι ερευνητές.

Οι πέτρες με τους σταυρούς όμως δεν έμειναν ούτε στην κοίτη του ποταμού, ούτε στον Γύφτικο Μαχαλά. Η Φλώρινα είχε απελευθερωθεί και οι χριστιανοί μπορούσαν ελεύθερα να χτίζουν ναούς. Στις αρχές της δεκαετίας του 1920, οι Τριβουνιώτες και οι Αλωνιώτες που κατοικούσαν στην Φλώρινα άρχισαν να χτίζουν τον σημερινό ναό του Αγίου Νικολάου. Οι καταγόμενοι από το Τρίβουνο και τα Άλωνα, που κατοικούσαν στην Αγορά, συγκέντρωσαν τις πέτρες με τους σταυρούς από το ποτάμι και τον Γύφτικο Μαχαλά και τις τοποθέτησαν, ως οικοδομικά υλικά, στα θεμέλια του ναού του Αγίου Νικολάου. Σαν θαύμα, οι πέτρες με τους σταυρούς, που αρχικά διακοσμούσαν τον ναό του Αγίου Νικολάου της Αγοράς, μετά από εκατοντάδες χρόνια, χτίστηκαν στα θεμέλια του σημερινού ναού του Αγίου Νικολάου, στην δυτική άκρη της Φλώρινας.

Δημήτρης Μεκάσης