Σάββατο 23 Νοεμβρίου 2013

Λίγα λόγια για τις πατάτες στη Φλώρινα

Ο Θανάσης Πέτρου βγάζει πατάτες, Ατραπός Φλώρινας 1990
Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης
Οι πατάτες ήρθαν από την Αμερική στην Ευρώπη μετά τις μεγάλες ανακαλύψεις, και έγιναν η τροφή των φτωχών. Στα μέρη μας όμως ήταν άγνωστες. Ο Γερμανός ερευνητής Βαϊγκάντ, που πέρασε από την Φλώρινα, το 1889, έγραφε ότι η τροφή των φτωχών ήταν το ψωμί από αλεύρι καλαμποκιού, και οι περισσότεροι κατανάλωναν μεγάλες ποσότητες κρεμμυδιών, σκόρδων και πιπεριών. Τις Κυριακές και στις εορτές έτρωγαν
αρνίσιο ή κατσικίσιο κρέας. Το μοσχαρίσιο κρέας σπάνιζε. Ο Βαϊγκάντ παρατήρησε ότι υπήρχαν ελάχιστες πατάτες στην αγορά, τις οποίες όμως δεν προτιμούσαν, επειδή δεν γνώριζαν πώς να τις μαγειρέψουν. 
Υπήρχε βέβαια και ο φόβος από τις φήμες δηλητηριάσεων από πατάτες, που έκαμνε τους περισσότερους να τις αποφεύγουν. Οι δάσκαλοι συχνά μιλούσαν στους μαθητές τους για την στρυχνίνη που υπάρχει στις πράσινες πατάτες, και τρόπους αποφυγής δηλητηριάσεων. Το καλό καθάρισμα της πατάτας εξασφάλιζε την υγιεινή τροφή. Μιλούσαν οι δάσκαλοι για το άμυλο και την νοστιμιά της πατάτας, αλλά οι περισσότεροι δεν γνώριζαν πώς να τις μαγειρέψουν.
Στα μέρη μας το μαγείρεμα της πατάτας άρχισε από τα μαγκάλια. Το μαγκάλι που ήταν γεμάτο ζεστή στάχτη και θράκα που έσβηνε, ζέσταινε κάποιο δωμάτιο του σπιτιού. Έβαζαν και μερικές μικρές κίτρινες πατάτες στο μαγκάλι και τις σκέπαζαν με την ζεστή στάχτη. Οι πατάτες ψήνονταν με την φλούδα και καμιά φορά έσκαγαν και γέμιζαν το δωμάτιο με στάχτη. Οι πατάτες είχαν ψηθεί. Καθάριζαν την φλούδα και έριχναν, άλλοι λίγο αλάτι και άλλοι λίγη ζάχαρη, και τις έτρωγαν με μεγάλη ευχαρίστηση. Με αυτόν τον τρόπο μαγείρευαν τις πατάτες στην Φλώρινα, όταν αυτές πρωτοεμφανίστηκαν και κανείς δεν γνώριζε πώς να τις μαγειρέψει.  
Στις αρχές του 20ου αιώνα άρχισαν να καλλιεργούν λίγες πατάτες στους κήπους τους, και με την πάροδο του χρόνου έμαθαν να μαγειρεύουν τις πατάτες γιαχνί, βραστές πατάτες σαλάτα, πουρέ, και τηγανιτές, που τις τηγάνιζαν με λίπος ή φρέσκο βούτυρο. Έμαθαν επίσης να μαγειρεύουν το κρέας με πατάτες στον φούρνο ή κότα με πατάτες. Ήταν το φαγητό της Κυριακής.
Στην δεκαετία του 1920, με την βοήθεια των γεωπόνων της Διεύθυνσης Γεωργίας Φλωρίνης άρχισαν να καλλιεργούν συστηματικά τις πατάτες. Στην αρχή μικρές εκτάσεις χωραφιών στον κάμπο της Φλώρινας, και αργότερα μεγαλύτερες εκτάσεις, καθώς η ζήτηση είχε αυξηθεί. Στην δεκαετία του 1930 άρχισαν και τα ορεινά χωριά να καλλιεργούν πατάτες στις πλαγιές των βουνών. Οι βουνίσιες πατάτες ήταν καλύτερες από τις καμπίσιες, γεγονός που έδωσε καλά εισοδήματα στους βουνίσιους χωρικούς.
Στα χρόνια της Δικτατορίας του Μεταξά δόθηκε το σύνθημα «Φυτέψτε πατάτες και στις γλάστρες σας». Τότε άρχισαν να καλλιεργούν μεγάλα ορεινά χωράφια και οι χωρικοί έδιναν τις πατάτες στην Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών και αντί για χρήματα έπαιρναν σε είδος, όπως λάδι, σαπούνια, ζυμαρικά, ζάχαρη και αλεύρι.
Ακολούθησε η γερμανική Κατοχή. Η πείνα νικήθηκε από τις πατάτες στα μέρη μας. Έφτιαχναν ψωμί από καλαμποκίσιο αλεύρι και βρασμένες πατάτες. Το ψωμί ήταν υπέροχο και γευστικό. Αυτό το ψωμί χόρτασε όλους τους πεινασμένους. Μάλιστα πολλοί πήγαιναν στα χωράφια, όπου φύτευαν πατάτες και έψαχναν τις τρύπες των τυφλοπόντικων. Έσκαβαν και ακολουθούσαν το τούνελ μέχρι που έβρισκαν το μέρος που συγκέντρωνε τις πατάτες ο τυφλοπόντικας και τις έπαιρναν για να ζήσουν. Ο θάνατος σου η ζωή μου ήταν για πολλούς, καθώς στερούσαν την τροφή από τους τυφλοπόντικες για να ζήσουν οι ίδιοι.
Τα εστιατόρια μαγείρευαν πατάτες από τις αρχές του 20ου αιώνα. Οι ταβέρνες όμως όχι. Πολύ αργότερα οι ταβέρνες άρχισαν να τηγανίζουν πατάτες και να σερβίρουν πατατοσαλάτες. Οι πατάτες είχαν περάσει στα εδεσματολόγια των εστιατορίων και των ταβερνών, καθώς και στις κουζίνες των σπιτιών.
Σήμερα οι πατάτες καταναλώνονται σε μεγάλες ποσότητες. Σπιτικά φαγητά με πατάτες, αλλά και στα απλά γεύματα των ταχυφαγείων, όπου οι τηγανιτές πατάτες συνοδεύουν τα περισσότερα σάντουιτς. Πωλούν και ζεστές τηγανιτές πατάτες σε σακουλάκια. Υπάρχουν και τα πατατάκια, τα τσιπς, που καταναλώνονται από τα παιδιά. Οι πατάτες σε μερικές δεκαετίες ξεπέρασαν όλα τα άλλα είδη της διατροφής μας.
Οι λόγιοι την ονόμασαν «γεώμηλο», ο λαός όμως προτίμησε την ισπανική λέξη «πατάτα». Η λέξη αυτή πήρε και μεταφορική σημασία. Χρησιμοποιείται για να δηλώσει οτιδήποτε το χοντροκομμένο. Δηλώνει όμως και τα λόγια χωρίς νόημα. Η λέξη αυτή χαρακτηρίζει και τους ανθρώπους. «Πατάτας» είναι ο χοντρός και δυσκίνητος άνδρας και «Πατάτα» η χοντρή γυναίκα. Τέλος η «καυτή πατάτα» δηλώνει την δυσκολία επίλυσης κάποιου ζητήματος και είναι έκφραση  δημοσιογραφική.
Δημήτρης Μεκάσης



2 σχόλια:

  1. Στο εξαιρετικό, όπως πάντα, άρθρο του φίλου Δημήτρη Μεκάση να μου επιτραπεί να συμπληρώσω και μια άλλη μεταφορική χρήση της λέξης "πατάτα". Στην ατέλειωτη λίστα, των επινοήσεων του ανθρώπου, αμέτρητες λέξεις προσλαμβάνουν και ένα σωρό άλλες σημασίες. Λέμε, λοιπόν, ότι "κάποις έκανε πατάτα", όταν θέλουμε να χαρακτηρίσουμε γκάφες ή άστοχες ενέργειες. Η μεταφορική σημασία των λέξεων πολλές φορές είναι ιδανική για την απόδοση νοοημάτων και καταστάσεων και άλλες φορές οφείλει την καθιέρωσή της στις επινοήσεις των ανθρώπων και στη διάθεσή τους να επιδείξουν "πνεύμα". Όλα θεμιτά και χρήσιμα, αφού διευρύνουν την εκφραστική μας δυνατότητα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Κρατήστε τις πατάτες.
    Και πείνα έρχεται και όλο και κάποιον θα χρειαστεί να τον πάρουμε με αυτές.
    Αυγά να ρίξουμε είναι πιό ακριβά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή