Το πέρασμα των Σέρβων από τη Φλώρινα

Ο Γάλλος Στρατηγός Ανρί και ο Πρίγκιπας της Σερβίας (ίσως ο Αρσένιος), 

επιθεωρούν την Φρουρά, κατά την εθνική εορτή των Γάλλων, 

την 14^η Ιουλίου 1918, στην Παλιά Αγορά της Φλώρινας.   

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης

Τον Μεσαίωνα, οι Σέρβοι επιτέθηκαν στα βυζαντινά εδάφη των Βαλκανίων, ιδρύοντας την δική τους αυτοκρατορία. Ήταν ο βασιλιάς των Σέρβων, ο Στέφανος Δουσάν, που το 1334 περίπου, κατέλαβε τον Χλερηνό (Φλώρινα). Τότε έγραφε ο Ιωάννης Καντακουζηνός για την Φλώρινα:

«εκ Χλερηνού πρότερον Ρωμαίοις υπηκόου πόλεως», που σημαίνει ότι οι κάτοικοι του Χλερηνού (Φλώρινας) είχαν την ρωμαϊκή υπηκοότητα, δηλαδή ήταν Ρωμιοί. Αλλά και ο Στέφανος Δουσάν, όταν κατέλαβε την Μακεδονία, την Θεσσαλία και την Ήπειρο, ανακηρύχτηκε, στις 16 Απριλίου 1346, αυτοκράτορας Σέρβων και Ρωμαίων (Ελλήνων). Ο βασιλιάς Στέφανος Δουσάν απεβίωσε στις 20 Δεκεμβρίου 1355. Η σερβική αυτοκρατορία κατακερματίστηκε σε μικρότερα βασίλεια, τα πριγκιπάτα. Το 1370, ο Σέρβος πρίγκιπας Μάρκο Κράλε, ανακηρύχτηκε βασιλιάς μια μικρής περιοχής με πρωτεύουσα τον Πρίλαπο (Περλεπές ή Πρίλεπ). Στο πριγκιπάτο αυτό ανήκε και η Φλώρινα. Το 1383, νικήθηκαν οι Σέρβοι από τους Τούρκους, και την περιοχή μας την κατέλαβαν οι Τούρκοι. Εδώ τελειώνει η σερβική παρουσία στην Φλώρινα, κατά τον Μεσαίωνα.      

 Σε όλη την διάρκεια της τουρκοκρατίας δεν υπάρχουν πληροφορίες για σερβικές δραστηριότητες και παρουσίες στην Φλώρινα. Η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, που θα δημιουργούσε την Μεγάλη Βουλγαρία και λίγο αργότερα η ανατρεπτική συνθήκη του Βερολίνου ξύπνησαν έναν αρρωστημένο αλυτρωτισμό στην Σερβία. Άρχισαν να διακηρύττουν ότι τα εδάφη μέχρι τον Αλιάκμονα και τον Στρυμόνα είναι δικά τους. Την περιοχή αυτή την ονόμασαν «Παλαιά Σερβία», και τους κατοίκους της «Παλαιούς Σέρβους». Η σέρβικη προπαγάνδα είχε αρχίσει να κατεβαίνει προς τον νότο.

Το 1880 οι Σέρβοι ίδρυσαν στο Βελιγράδι  το οικοτροφείο του «Αγίου Σάββα», όπου έμεναν μαθητές και φοιτητές από την Μακεδονία. Τα έξοδά τους τα είχε αναλάβει η σερβική Κυβέρνηση. Οι φοιτητές αυτοί είχαν σπουδάσει σε ελληνικά και βουλγάρικα σχολεία στην Μακεδονία, και ποτέ δεν αισθάνθηκαν Σέρβοι. Οι περισσότεροι φοιτητές έφυγαν από τον Άγιο Σάββα και πήγαν στην Σόφια για να συνεχίσουν τις σπουδές τους στην Βουλγαρία. Το όνειρο της Παλαιάς Σερβίας άρχισε να συρρικνώνεται και οι εδαφικές διεκδικήσεις των Σέρβων περιορίστηκαν μέχρι την περιοχή της Φλώρινας. Τότε επικράτησε ο όρος η «Σερβική Μακεδονία».  Το 1886, άνοιξαν Προξενείο στο Μοναστήρι, και το 1897 σέρβικο σχολείο. Δεν κατάφεραν πολλά πράγματα, καθώς η επιρροή τους ήταν πολύ μικρή.

 Ο Καπετάν Λάκης Πύρζας, στα απομνημονεύματά του αναφέρει ότι παράλληλα με την βουλγάρικη προπαγάνδα άρχισε να αναπτύσσεται και η σέρβικη προπαγάνδα, μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Οι Σέρβοι άνοιξαν προξενικό γραφείο στην Φλώρινα και ο Σέρβος Πρόξενος προσπαθούσε με διαφόρους τρόπους να συγκεντρώσει 20 οικογένειες για να λειτουργήσει σερβικό σχολείο στην Φλώρινα. Μόνο μια οικογένεια προσφέρθηκε και τελικά δεν κατάφερε να πάρει άδεια για να λειτουργήσει σέρβικο σχολείο. Ο Μητροπολίτης Φλωρίνης, ο Ιωαννίκιος στην αρχή, κήρυττε από τον άμβωνα: «Καλύτερα Εβραίοι να γίνεται παρά Σέρβοι και Ρουμάνοι». Αργότερα όμως ο Ιωαννίκιος άλλαξε στάση, καθώς γνωρίστηκε με τον Σέρβο Πρόξενο, και υπερασπίστηκε αρκετά την σέρβικη προπαγάνδα. Γνώρισε τον υπεύθυνο στης σερβικής προπαγάνδας, τον Πετρώφ, στην Θεσσαλονίκη, και όταν επέστρεψε στην Φλώρινα, έφερε έναν επιτάφιο με σερβικά γράμματα. Οι Έλληνες της Φλώρινας αντέδρασαν. Ο Ιωαννίκιος όμως έλεγε ότι «Έλληνες, Σέρβοι, Ρουμάνοι κλπ είμαστε παιδιά του ίδιου Θεού». Ο Ιωαννίκιος Μαργαριτιάδης ήταν Μητροπολίτης Φλωρίνης την περίοδο 1894-1905. Αυτός έχτισε το Μητροπολιτικό Μέγαρο, το 1902, όπου και σήμερα στεγάζεται η Μητρόπολη.  

 Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι έφεραν τον σερβικό στρατό μέχρι τον κάμπο της Φλώρινας. Στις 7 Νοεμβρίου 1912, εισήλθε στην Φλώρινα ο Ιωάννης Άρτης με λίγους Έλληνες ιππείς, και  ύψωσε την ελληνική σημαία στο Μητροπολιτικό Μέγαρο. Μετά από λίγες ώρες έφτασε και ο σερβικός στρατός. Στις 8 Νοεμβρίου ήρθε ο Διάδοχος Κωνσταντίνος, και λίγο νωρίτερα είχε φτάσει ο Σέρβος πρίγκιπας Αρσένιος. Κανείς δεν ζητωκραύγασε για τον Αρσένιο, από το πλήθος που ήταν συγκεντρωμένο στην είσοδο της πόλης. Όλοι, με επικεφαλής τον Μητροπολίτη Πολύκαρπο, περίμεναν τον Κωνσταντίνο, που τον υποδέχτηκαν με μεγάλες τιμές. Ο Κωνσταντίνος φιλοξενήθηκε στο Μητροπολιτικό Μέγαρο και ο Αρσένιος στο κτήριο του Βασιλείου Μπουφλή, (στο κτήριο όπου στεγαζόταν κάποτε ο «Αριστοτέλης» και αργότερα το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης). Ο Αρσένιος ήθελε την Φλώρινα σέρβικη. Τελικά ο Κωνσταντίνος τον έπεισε και αποχώρησε μετά από μια εβδομάδα διαπραγματεύσεων. Η σέρβικη γραμμή ήταν από το χωριό Πρώτη και μέχρι την Ιτιά και την Μελίτη, πριν την χάραξη των συνόρων. Ο Διάδοχος Κωνσταντίνος παρέμεινε τρεις εβδομάδες στην Φλώρινα για να σταθεροποιηθεί η κατάσταση, και να αποσύρει τις διεκδικήσεις του ο Αρσένιος.

Το 1914, άρχισε ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος από την Σερβία. Τον χειμώνα του 1915-16, ο σερβικός στρατός ηττημένος πέρασε από την Αλβανία στην Κέρκυρα, όπου ανασυγκροτήθηκε.  Το καλοκαίρι του 1916, ένα τμήμα του σερβικού στρατού βρισκόταν στο βουνό Βόρας (Καϊμακτσαλάν). Τον Σεπτέμβριο του 1916 ο σερβικός στρατός έκανε την μεγάλη επίθεση για να καταλάβει την κορυφή του Προφήτη Ηλία που κρατούσε ο βουλγάρικος στρατός. Το Καϊμακτσαλάν κατελήφθη από τους Σέρβους, αλλά οι απώλειές τους έφτασαν τους 5.000 στρατιώτες.

Στην Φλώρινα επικρατούσε χάος. Ήταν η περίοδος του Διχασμού, και μέχρι να επικρατήσει το κίνημα του Βενιζέλου, το γαλλικό στρατηγείο υποστήριζε τους Σέρβους. Οι Σέρβοι είχαν στεγαστεί σε ένα γραφείο της Νομαρχίας, όπου λειτουργούσε ως Νομαρχία Μοναστηρίου, για τους πρόσφυγες από το Μοναστήρι. Όσοι πρόσφυγες ελληνικής καταγωγής είχαν έρθει στην Φλώρινα το 1912-13 είχαν πολιτογραφηθεί, ως Έλληνες πολίτες. Οι περισσότεροι όμως ήρθαν μέχρι το 1918. Αυτούς οι Σέρβοι τους θεωρούσαν Σέρβους πολίτες, παρόλο που όλοι ήταν ελληνικής καταγωγής. Η ελληνική πολιτεία δεν μπορούσε να κάνει κάτι, επειδή ήταν περίοδος πολέμου και η κατάσταση ήταν ρευστή. Οι Σέρβοι απαίτησαν να ιδρυθεί σέρβικο σχολείο στην Φλώρινα. Οι ελληνικές αρχές αντέδρασαν έντονα. Οι Σέρβοι όμως με την βοήθεια των Γάλλων κατάφεραν να ιδρύσουν το Γαλλο-σερβικό σχολείο, που λειτούργησε μόνο μια σχολική χρονιά, το 1918-19. Οι Γάλλοι έφτιαξαν παραπήγματα, με σανίδια και αδιάβροχο ύφασμα, δυο αιθουσών, στην αυλή του Α΄ και Β΄ δημοτικού σχολείου, όπου στεγάστηκε το Γαλλο-σερβικό σχολείο και υποχρέωσαν όλα τα παιδιά των προσφύγων από το Μοναστήρι να εγγραφούν σε αυτό. Το σχολείο αυτό έκλεισε με την λήξη του Α΄ παγκοσμίου πολέμου. Η σερβική προπαγάνδα τύπωσε και καρτ-ποστάλ, με παραστάσεις από την πόλη της Φλώρινας, που έγραφαν στην εμπρόσθια όψη Florina (Serbien), δηλαδή η Φλώρινα ανήκε στην Σερβία, και στο πίσω μέρος με κυριλλικά γράμματα διάφορες λεζάντες. Οι Φλωρινιώτες όμως, που πουλούσαν τις κάρτες, οι βιβλιοπώλες και οι φωτογράφοι, έσβηναν την λέξη «Serbien». Σήμερα ακόμη υπάρχουν τέτοιες κάρτες με σβησμένη την παραπάνω λέξη.  

Μετά τον πόλεμο το Σερβικό Βασίλειο μετονομάστηκε σε Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων, και το 1929, η χώρα αυτή ονομάστηκε Γιουγκοσλαβία. Η «Παλαιά Σερβία» ξεχάστηκε. Το Στρατιωτικό Σέρβικο Νεκροταφείο της Βεύης, του Α΄ παγκοσμίου πολέμου, παραμένει για να θυμίζει το πέρασμα του σερβικού στρατού από την Φλώρινα. 

Δημήτρης Μεκάσης