Η Φλώρινα στα χρόνια των ληστών

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης

Στα χρόνια της τουρκοκρατίας πολλοί χριστιανοί χωρικοί, άλλοι επαγγελματικά και άλλοι ευκαιριακά, επιδίδονταν στην ληστεία. Οι χριστιανοί ληστές είχαν την υποστήριξη των χριστιανικών ορεινών

χωριών, καθώς οι ληστές ήταν οι προστάτες τους. Ήταν αποδεκτοί και σεβαστοί, που δίκαζαν και έλυναν τις διαφορές των χωρικών. Ήταν ένα επάγγελμα σεβαστό, όπως όλα τα άλλα. Οι ληστές κατοικούσαν στα λημέρια τους στα ψηλά βουνά. Έκαμναν ενέδρες στους ορεινούς δρόμους και λήστευαν τα καραβάνια και τους περαστικούς. Πολλές φορές απήγαγαν κάποιους πλούσιους και για να τους ελευθερώσουν ζητούσαν λύτρα. Κερδοφόρο επάγγελμα, από θεοσεβούμενους ανθρώπους, καθώς από τις ληστείες και τα λύτρα,  χάριζαν το ένα δέκατο των χρυσών λιρών στις εκκλησίες φτωχών χωριών και μοναστηριών, και τις υπόλοιπες λίρες τις παράχωναν στην γη. Μερικοί χωρικοί από τα ορεινά χωριά γίνονταν ληστές, από ανάγκη, για κάποιο χρονικό διάστημα και μετά γύριζαν πάλι πίσω στα κοπάδια τους.

Ένα μόνο χριστιανικό χωριό υπήρχε στην Φλώρινα που επιδίδονταν στην ληστεία. Ένα χωριό φτιαγμένο από κατατρεγμένους Σαρακατσάνους, Βλάχους, Αρβανίτες και ντόπιους κτηνοτρόφους. Ήταν το Παλιοχώρι, που βρισκόταν ψηλά στην πλαγιά του βουνού, πάνω από τον ναό του Αγίου Νικολάου της πόλης μας. Οι βοσκοί αυτού του χωριού έκρυβαν και τροφοδοτούσαν τους ληστές, καθώς πολλοί από αυτούς ευκαιριακά γίνονταν και ίδιοι ληστές. Στα μέσα του 19ου αιώνα, οι Τούρκοι έσφαξαν τους κατοίκους αυτού του χωριού και κατεδάφισαν τα σπίτια τους. Δεν ξαναχτίστηκε το χωριό. Στον ακατοίκητο αυτόν χώρο έφτιαχναν τις καλύβες τους οι Σαρακατσάνοι, και έβοσκαν τα πρόβατά τους.

Στα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα δεν υπήρχαν ληστές στην περιοχή μας. Τα βουνά ελέγχονταν από έλληνες αντάρτες και βούλγαρους κομιτατζήδες. Οι χριστιανοί ληστές προσχώρησαν, άλλοι στα ελληνικά αντάρτικα σώματα και άλλοι στις βουλγάρικες τσέτες. Οι Τούρκοι και οι Αλβανοί ληστές δεν τολμούσαν να πλησιάσουν την περιοχή, καθώς τα βουνά δεν παρείχαν ασφάλεια γι αυτούς.  

Μετά το τέλος του Α΄ παγκοσμίου πολέμου, το 1919, και κυρίως μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, γέμισαν τα βουνά ληστές, που οι περισσότεροι ήταν Τούρκοι και Αλβανοί. Και από το Τέτοβο και από την Αλβανία έφταναν οι συμμορίες των ληστών για να ληστέψουν τους χριστιανούς χωρικούς. Ήταν η εποχή που επέστρεφαν οι μετανάστες από την Αμερική. Ήταν αυτοί οι μετανάστες, που μετανάστευσαν, το 1900 περίπου, και επέστρεφαν μετά από είκοσι χρόνια σκληρής δουλείας στην ξενιτειά, γεμάτοι δολάρια.

Η Ελληνική Χωροφυλακή με τα αποσπάσματα, καταδίωκε τους ληστές στα βουνά, αλλά η ληστεία παρέμενε μόνιμη απειλή για τους χωρικούς. Όταν όμως ανταλλάχτηκαν οι μουσουλμάνοι, και απεχώρησαν οι Τούρκοι και οι Αλβανοί, η ληστεία περιορίστηκε.

Νέοι ληστές εμφανίστηκαν στον Όλυμπο, που η φήμη τους έφτανε μέχρι την Φλώρινα. Ο Γιαγκούλας, ο Μπαμπάνης και τόσοι άλλοι. Ο ληστής Φώτης Γιαγκούλας αναστάτωσε μια φορά και την Φλώρινα. Στο νεόχτιστο και πολυτελέστατο καφενείο «Εθνικόν», εμφανίστηκε κάποιος ξένος με ευρωπαϊκά ρούχα και φρεσκοξυρισμένος. Ήπιε τον καφέ του, πλήρωσε και άφησε ένα μεγάλο φιλοδώρημα και ένα χαρτάκι πάνω στο τραπεζάκι, για τον σερβιτόρο. Ο ξένος έφυγε και εξαφανίστηκε. Ο σερβιτόρος πήρε το φιλοδώρημα γεμάτος χαρά, αλλά όταν διάβασε το χαρτάκι πάγωσε το αίμα του. Το χαρτάκι έγραφε «Από τον ληστή Φώτη Γιαγκούλα». Ειδοποιήθηκε αμέσως η Χωροφυλακή και άρχισαν οι έρευνες μέσα στην πόλη. Τα αποσπάσματα με τους χωρικούς ερευνούσαν τα βουνά. Όλοι οι τολμηροί έψαχναν το Γιαγκούλα, επειδή το ποσό της επικήρυξης ήταν μεγάλο. Ο Γιαγκούλας όμως δεν βρέθηκε πουθενά. Λίγο αργότερα, το 1925, ο ληστής Φώτης Γιαγκούλας, σκοτώθηκε στο Όλυμπο, περικυκλωμένος από το απόσπασμα του Μοιράρχου Ιωάννη Πετράκη.

Ο Πετράκης πήρε προαγωγή και έγινε ταγματάρχης Χωροφυλακής. Τον μετέθεσαν στην Φλώρινα, όπου έγινε Διοικητής της Χωροφυλακής. Ο Πετράκης ήταν ένας κοκκινόξανθος άνδρας, από την Κρήτη, πολύ καλός στην δουλειά του. Κανείς δεν μπορούσε να τον δωροδοκήσει, αλλά και δεν δεχόταν παρεμβάσεις από τον πολιτικό χώρο. Έμενε σε ένα διαμέρισμα του Ξενοδοχείου «Τόλης», με την οικογένεια του. Είχε δυο αγόρια στο δημοτικό σχολείο, που τον ένα μάλιστα τον είχαν βαφτίσει Ολύμπιο. Τα παιδιά του έπαιζαν στο Βαρόσι, όπου έκαμαν πολλές φιλίες με τα παιδιά αυτής της γειτονιάς.

Ο Πετράκης είχε γίνει θρύλος και στην Φλώρινα. Η ειδικότητα του ήταν να διαλύει τις συμμορίες των ληστών. Δεν άφησε καμία συμμορία να ληστεύει τους χωρικούς. Μέσα σε λίγα χρόνια, όλοι οι ληστές που τρομοκρατούσαν την περιοχή σκοτώθηκαν στην μάχη ή εκτελέστηκαν ή φυλακίστηκαν. Η ληστεία εξαλείφτηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1930, και η περιοχή της Φλώρινας έγινε μια ασφαλής περιοχή για όλους.

Όλοι οι Μοίραρχοι της Χωροφυλακής που υπηρέτησαν στην Φλώρινα, ασχολήθηκαν σοβαρά με το θέμα της ληστείας. Ο Μοίραρχος Πετράκης όμως ήταν μοναδική περίπτωση. Δεν δίστασε να κλείσει στις φυλακές και παλιούς Μακεδονομάχους, που έγιναν ληστές από φτώχεια. Ο Πετράκης ανακούφισε τους χωρικούς, που πήγαιναν στα χωράφια τους άφοβοι και κοιμόνταν τις νύχτες ήσυχα. Έσωσε τις οικονομίες των μεταναστών από τα χωριά, δηλαδή τους κόπους μιας ζωής. Η φήμη του, ως διώκτης των ληστών, ήταν μεγάλη. Ξεχάστηκε όμως και αυτός και η δράση του. Ίσως η μικρή αυτή αναφορά στους ληστές, φέρει στην μνήμη των γεροντότερων, όλους αυτούς που κάποτε συμμετείχαν στα αποσπάσματα και κατάφεραν να πατάξουν την ληστεία, που ήταν μια αληθινή μάστιγα για τους κατοίκους της υπαίθρου.

Δημήτρης Μεκάσης