Αρχαιολογία και Καινολογία

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Στα χιλιάδες χρόνια της ιστορίας συνέβησαν πρακτικά άπειρα πολιτιστικά και κοινωνικά γεγονότα: αναρίθμητοι αυτοκράτορες, συγγραφείς και καλλιτέχνες ήλθαν και παρήλθαν και κάθε περίοδος παρουσίαζε διαφορετική σύνθεση

ισορροπιών και συμπεριφορών. Ωστόσο, το παγκόσμιο ενδιαφέρον στρέφεται σταθερά στην εποχή του Αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού γιατί αυτή συγκεντρώνει τα μεγαλύτερα πνευματικά επιτεύγματα που έχει επιδείξει ο άνθρωπος που έκτοτε καθορίζουν την πορεία του. Δυστυχώς, ένα ελάχιστο ποσοστό αυτών σώζεται μέχρι τις μέρες μας καθώς η συντριπιτική πλειοψηφία έχει χαθεί από φυσικά φαινόμενα ή ανθρώπινη επέμβαση. Για παράδειγμα από τα 300 περίπου έργα των τριών τραγικών της αρχαιότητας, μόλις 30 έχουν σωθεί και από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου, μόνο ένα είναι άθικτο.

Οι επιστήμες που μελετούν το παρελθόν είναι η αρχαιολογία και η ιστορία, η πρώτη με βάση πολιτιστικά και περιβαλλοντικά ευρήματα και η δεύτερη με τη μελέτη γραπτών κειμένων. Και οι δύο διαθέτουν ένα σημαντικό ελαφρυντικό: φαινομενικά φέρουν ελάχιστη ως μηδενική άμεση κοινωνική ευθύνη για τις πράξεις και τους λόγους τους. Κανένας δε θα κινδυνεύσει ή θα βλαφθεί αν ένα μνημείο, ένα κείμενο ή γενικά μια πληροφορία από το μακρυνό παρελθόν δεν αποκαλυφθεί ή δεν ερμηνευτεί. Επειδή το κοινωνικό κόστος τέτοιων παραλείψεων είναι πολύ δύσκολο να εκτιμηθεί, δεν μπορούν να επιρρηφθούν συγκεκριμένες ευθύνες. Για παράδειγμα δε γνωρίζουμε αν και για πόσους αιώνες καθηλώθηκε ο πολιτισμός από την απώλεια των έργων διανοητών όπως ο Δημόκριτος, ο Επίκουρος και ο Αρχιμήδης, αλλά θεωρείται αποδεκτό ότι μεταξύ άλλων η έλλειψή τους οδήγησε στο Μεσαίωνα. Στη χώρα μας όπως και σε άλλες με μακραίωνη ιστορία, η αρχαιολογία ασχολείται με ένα τεράστιο σε έκταση αντικείμενο καθώς κάτω από τον παρόντα ορίζοντα έχουν ανασκαφεί αλλά και βρίσκονται ακόμα θαμένα αναρρίθμητα πολιτιστικά ευρήματα. Ευτυχώς η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων αρχαιολόγων γαλουχείται με και διακατέχεται από υψηλή ευαισθησία για κάθε δεδομένο, όσο ασήμαντο και αν θεωρείται, και το σχεδόν ρομαντικό φιλότιμο και μεράκι τους προστατεύει την παγκόσμια κληρονομία των αρχαίων Ελλήνων. Φυσικά δε λείπουν ορισμένες έριδες και συγκρούσεις που αντιστοιχούν στο γενικά χαμηλό επίπεδο της σύγχρονης εποχής.

Στην πραγματικότητα οι ιστορικοί και αρχαιολόγοι φέρουν βαρύτατη μακροπρόθεσμη ευθύνη για τη σωτηρία, τη συντήρηση και την ανάδειξη των μοναδικών αρχαίων ευρημάτων που θαυμάζονται, διδάσκονται και αναπαράγονται παγκοσμίων εδώ και αιώνες ανεξαιρέτως. Δεν είναι τυχαίο που, παρόλη την πάροδο τεράστιου χρονικού διαστήματος και την παρεμβολή πληθώρας απόψεων, το κλασικό πνεύμα αποθεώνεται διαρκώς και τοποθετείται στο κέντρο του ενδιαφέροντος. Κάθε ελάχιστο κλασικό εύρημα που ανασύρρεται στο φως διαθέτει τέτοια ποιότητα και βάθος που αξίζει περισσότερο από το σύνολο του καινού αλλά κενού σύγχρονου πολιτισμού.