Η δίκη των τόνων

Η δίκη των τόνων είναι ένα "παράξενο" θα λέγαμε βιβλίο, που έχει κυκλοφορήσει σε δυο εκδόσεις, η μία το 1943 και η άλλη το 1998. Και είναι παράξενο, διότι "δικάστηκαν" οι τόνοι της Γραμματικής της Ελληνικής Γλώσσας εξαιτίας ενός περιστατικού, το οποίο δίχασε τους καθαρευουσιάνους με τους δημοτικιστές. Η γλώσσα είναι ένα

εργαλείο προφορικής και γραπτής επικοινωνίας και όσο καλύτερο είναι, με τις συνεχείς του βελτιώσεις, όπως συμβαίνει με όλα τα εργαλεία, τόσο περισσότερο μας βοηθάει στο να επικοινωνούμε σωστά και σε βάθος μεταξύ μας. Οι συνέπειες της επικοινωνίας είναι αυταπόδεικτες, αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στον θαυμάσιο κόσμο που ζούμε. Φαίνεται, όμως, πως εν Ελλάδι, από τη σύσταση του Ελληνικού Κράτους, δεν ήταν έτσι τα πράγματα και το θέμα της γλώσσας κλόνιζε τη χώρα. Διότι η γλώσσα εκτός από εργαλείο επικοινωνίας και πολιτισμικό στοιχείο, καθόριζε και τα κοινωνικά μας φρονήματα, αντί να προάγει την αξιοζήλευτη ιστορία του έθνους μας. Είναι ιστορικό χρέος οι άνθρωποι των γραμμάτων και ειδικότερα οι εκπαιδευτικοί στο σύνολό τους να ανατρέξουν στα κεφάλαια "Ευαγγελικά" το 1901 και "Ορεστειακά" το 1903, όπου είχαμε έκρηξη συγκρούσεων μεταξύ των καθαρευουσιάνων και των δημοτικιστών, με αποτέλεσμα να υπάρξουν 11 και 3 νεκροί, αντίστοιχα, καθώς και πολλοί τραυματίες. Αυτά τα δυο ενδιαφέροντα θέματα, όμως, δεν είναι της παρούσης, ενώ "η δίκη των τόνων" είναι μεταγενέστερο θέμα του 1939. Ο Ιωάννης Κακριδής, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, εξαίρετος θεράπων των ελληνικών γραμμάτων, για τον οποίο ο Albin Lesky είχε δηλώσει πως χωρίς τον Ιωάννη Κακριδή δεν νοείται ευρωπαϊκή φιλολογία του 20ου αιώνα, είχε εκδώσει την Ελληνική Κλασσική Παιδεία σε 24 μόνο σελίδες και η δεύτερη ανατύπωση είχε γραφεί με το μονοτονικό σύστημα. Ένα τέτοιο εγχείρημα, αντί να προβληματίσει τον κόσμο των γραμμάτων, αφού το "γλωσσικό ζήτημα" ταλάνιζε την πολιτεία και ολόκληρη την κοινωνία, ώστε να τεθεί επί τάπητος το θέμα και να βρεθεί η σωστή λύση, προκάλεσε την οργή των καθαρευουσιάνων και τέθηκαν οι μηχανισμοί σε λειτουργία, ώστε ο Κακριδής να εξαφανιστεί από τον πανεπιστημιακό χώρο. Οι τρόποι ήταν δόλιοι και οι διαδικασίες μεθοδευμένες και όχι άμεσες. Ο χρόνος έπρεπε να επιδρά αρνητικά εναντίον του με αήθεις και γελοίες φήμες που κυκλοφόρησαν, στις οποίες είχαν εμπλέξει και τις ναζιστικές αντιλήψεις για τη θεώρηση της ελληνικής ιστορίας. Επίσης υπήρχε και ένα προηγούμενο σχετικά με το θέμα της γλώσσας, το οποίο ήταν υπέρ του Κακριδή. Το 1938 ο Μεταξάς επιχείρησε λύση του γλωσσικού προβλήματος με τον Μανώλη Τριανταφυλλίδη, όμως χωρίς κατάληξη, διότι υπήρξαν διαφορές στην πανεπιστημιακή κοινότητα. Είχε όμως τεθεί η αναγκαιότητα της μεταρρύθμισης. Τελικά το 1942, χρονιά που εκδόθηκε και η Γραμματική της Δημοτικής του Τριανταφυλλίδη και με κατοχική κυβέρνηση, έσυραν τον Κακριδή σε δίκη, στο πειθαρχικό του Πανεπιστημίου, με προεξάρχοντα τον Νικόλαο Εξαρχόπουλο και άλλους γλωσσαμύντορες καθηγητές. Η ποινή, βέβαια, ήταν αναντίστοιχη με τον μεγάλο θόρυβο, αφού τον τιμώρησαν με προσωρινή απόλυση δύο μηνών. Τα πρακτικά των συνεδριάσεων του Πειθαρχικού Συμβουλίου, η δικογραφία, οι καταθέσεις μαρτύρων και οι επιστολές συμπαράστασης των φίλων του Κακριδή αποτέλεσαν το περιεχόμενο του βιβλίου, το οποίο ονομάστηκε, ευφυώς, " Η Δίκη των Τόνων". Τα δημοσιεύματα της εποχής είχαν προσλάβει χαρακτήρα θεατρικής επιθεώρησης και η φράση του Μανώλη Τριανταφυλλίδη "Ο πατριωτισμός της περισπωμένης" θεωρήθηκε από τις επιτυχέστερες.

Σπύρος Παπουτσής