Αφεντικά, μισθωτοί και μεροκαματιάρηδες

Μανάβηδες στην παλιά Δημοτική Αγορά Φλώρινας 

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης

 «Να είσαι αφεντικό. Να μην έχεις κανέναν στο κεφάλι σου. Να έχεις ένα μαγαζάκι και ας είναι τσαγκαράδικο ή μπακάλικο. Να δουλεύεις και να βγάζεις περισσότερα από έναν μεροκαματιάρη». Αυτά τα λόγια έλεγαν στα

παιδιά τους οι Φλωρινιώτες του κέντρου της πόλεως. Συμβουλές που τις πραγματοποιούσαν οι νέοι. Τα ίδια λόγια έλεγαν και αυτοί στα παιδιά τους. Αιώνες έλεγαν τα ίδια λόγια. Λόγια σοφά, αφού τους εξασφάλιζαν τα προς το ζην. Από ένα μαγαζάκι ζούσε όλη η οικογένεια: οι γέροι, οι νέοι και τα παιδιά.   

Στην εποχή των παππούδων μας δεν υπήρχε καμία κρατική οικονομική υποστήριξη. Δεν υπήρχαν συντάξεις. Οι άνθρωποι αυτοί έζησαν το φεουδαλικό οθωμανικό σύστημα με τα χαράτσια του. Μετά το 1912, πλήρωναν τους φόρους που επέβαλαν οι ελληνικές φιλελεύθερες δημοκρατίες και κατά καιρούς και οι δικτατορίες. Είχαν μάθει να βγάζουν χρήματα χωρίς να απαιτούν τίποτε από την κυβέρνηση. Ήταν ελεύθεροι επαγγελματίες και αφεντικά. Ο έμπορος είχε το κατάστημά του, ο τεχνίτης το εργαστήριο του, ο ξενοδόχος το ξενοδοχείο του, ο γεωργός τα χωράφια του και ο κτηνοτρόφος τα κοπάδια του.

Τα παιδιά των παππούδων μας δεν μάθαιναν πολλά γράμματα. Τελείωναν το δημοτικό σχολείο και δούλευαν στα μαγαζιά τους. Τότε βέβαια δεν υπήρχε η σημερινή νομοθεσία, που απαγορεύει την παιδική εργασία. Δωδεκάχρονα παιδιά σταματούσαν το παιχνίδι και στρώνονταν στην δουλειά για να μάθουν τέχνη. Στην αρχή ήταν τσιράκια, μετά γίνονταν καλφάδες και μερικά χρόνια μετά την στρατιωτική τους θητεία γίνονταν μάστορες και άνοιγαν δικά τους εργαστήρια. Ήταν τιμή τους να είναι αφεντικά, κι ας ήταν τσαγκάρηδες.

Το ίδιο συνέβαινε και με τα παιδιά των γεωργών και κτηνοτρόφων. Μετά το δημοτικό σχολείο και αυτά τα παιδιά ασχολιόταν αποκλειστικά με αγροτικές δουλειές. Όλοι ζούσαν από τις σοδιές του κάμπου και τα κοπάδια και τα ξύλα των βουνών.

Οι εργάτες δεν είχαν σταθερή δουλειά. Εργάζονταν όπου έβρισκαν. Οι αποδοχές τους ελάχιστες. Καμία εξουσία δεν νοιαζόταν για αυτούς. Μόνο η εκκλησία τους βοηθούσε με λίγα τρόφιμα. Η κρατική βοήθεια ήταν ανύπαρκτη. Όμως με τον ερχομό των πρώτων προσφύγων, ο Δήμος Φλώρινας στάθηκε αρωγός προς αυτούς, καθώς υπήρξε έλλειψη τροφίμων.  Τότε κάπως άρχισε να λειτουργεί πιο οργανωμένα η κοινωνική πρόνοια. Λίγο πριν και λίγο μετά το 1930, το κράτος άρχισε να χτίζει τους συνοικισμούς των προσφύγων. Τότε για πρώτη φορά το κράτος έδωσε σπίτια στους άστεγους πρόσφυγες.

Στα χρόνια της τουρκοκρατίας οι Φλωρινιώτες δεν γίνονταν δημόσιοι υπάλληλοι του οθωμανικού κράτους. Αλλά και μετά την απελευθέρωση του 1912, όλοι οι δημόσιοι υπάλληλοι ήταν από την νότια Ελλάδα. Ο Φλωρινιώτης είχε μάθει να ζει με τις δικές του δυνάμεις. Οι φτωχοί ζούσαν πολύ φτωχικά. Ενώ οι έμποροι και οι τεχνίτες κέρδιζαν από τα μαγαζιά τους διπλάσια και τριπλάσια, από τον μισθό των δημοσίων υπαλλήλων, που ήταν ντυμένοι με «κουστούμια από ρετσίνα», όπως έλεγαν υποτιμητικά γι αυτούς. Η ρετσίνα ήταν ένα φθηνό ύφασμα.

Μετά την δεκαετία του 1940, που ήταν δεκαετία πολέμων, ο κόσμος άλλαξε. Η κομμουνιστική ιδεολογία, με την έννοια του κράτους, είχε περάσει σε όλους, σε φτωχούς και πλούσιους, σε αριστερούς και δεξιούς. Οι Φλωρινιώτες άρχισαν να ασφαλίζονται, για σύνταξη και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Η κοινωνική πρόνοια για τους φτωχούς ενισχύθηκε με την αμερικανική βοήθεια. Ο κόσμος άρχισε να συνέρχεται από τις καταστροφές των πολέμων με την βοήθεια του κράτους. Μεταπολεμικά άλλαξαν όλα, ακόμη και οι αντιλήψεις στις σχέσεις εργοδότη και εργαζομένου.

Στην δεκαετία του 1950, άρχισε πλέον να φαίνεται ότι οι γνώσεις του δημοτικού σχολείου δεν επαρκούσαν σε έναν κόσμο που μεταβαλλόταν. Οι μαθητές του γυμνασίου αυξάνονταν, καθώς με το απολυτήριο του εξαταξίου γυμνασίου έβρισκαν καλοπληρωμένες δουλειές. Μετά το 1960, το σχολείο ήταν πια «κεφάλαιο». Η τριτοβάθμια εκπαίδευση ήταν το όνειρο κάθε μαθητή. Και γιατί να μην ήταν; Δουλειές υπήρχαν. Ένα πτυχίο πανεπιστημίου σου εξασφάλιζε εργασία με καλό μισθό και κοινωνική θέση. 

Και όσο το εκπαιδευτικό μας σύστημα ήταν επιλεκτικό, το σχολείο βρισκόταν σε καλό επίπεδο. Μετά το 1980, το σχολείο έπαψε να είναι επιλεκτικό και χαλάρωσε σε τέτοιο βαθμό, που να δίνει τίτλους σπουδών χωρίς αντίκρισμα γνώσεων. Τα παιδιά από τα χωριά έφυγαν στις πόλεις επηρεασμένα από τα λόγια των δασκάλων: «διαβάστε γιατί αλλιώς τσομπάνηδες θα γίνετε». Τα παιδιά της πόλης παράτησαν τα οικογενειακά μαγαζιά τους. Όλοι στράφηκαν στις σπουδές, σε μια εποχή που τα πτυχία «δίνονταν με την σέσουλα».

Τα βουλευτικά γραφεία έγιναν γραφεία ευρέσεως εργασίας. Όλοι αναζητούσαν μια θέση στο Δημόσιο, με προσόντα κάποιο πτυχίο, που απέκτησαν χωρίς κόπο. Οι βουλευτές διόριζαν με αντάλλαγμα τις ψήφους. Αυτές οι πελατιακές σχέσεις κατάστρεψαν την δημοκρατία, για άλλη μια φορά.

Και όταν πλούτισε η χώρα με δανεικά χρήματα, όλοι σχεδόν ήταν επιδοτούμενοι από το κράτος. Δημιουργήθηκε λοιπόν κενό στις χειρονακτικές εργασίες. Η λύση βρέθηκε. Ήρθαν οι αλλοδαποί να εργαστούν, αφού τα δισέγγονα των παππούδων μας συνέχιζαν να σπουδάζουν μέχρι τα τριάντα τους χρόνια και βάλε.

Όλοι είχαν χρήματα χωρίς να εργάζονται ή τουλάχιστον να καταναλώνουν περισσότερα από αυτά που κέρδιζαν. Καταναλωτισμός και καλή ζωή δημιούργησαν μια κοινωνία χωρίς αξίες. Οι περισσότεροι γάμοι οδηγούσαν στα διαζύγια. Ο θεσμός της οικογένειας έγινε πολύ χαλαρός στα νέα ζευγάρια. Η διαφθορά πλέον έγινε φανερή σε όλους τους τομείς. Και όταν εμφανίστηκε η οικονομικής κρίση, κατέρρευσαν οικονομικά όλοι όσοι δεν κράτησαν τον παραδοσιακό τρόπο ζωής.

Πόσο άλλαξε η πόλη μας από τον καιρό των παππούδων μας μέχρι τα δισέγγονά και τρισέγγονα τους! Και όμως αυτοί είχαν να μας διδάξουν πολλά, γιατί αυτοί κατάφεραν και κράτησαν όλες τις ισορροπίες και στην οικογένειά τους και στην κοινωνία. Σήμερα σε μια χαλαρή κοινωνία όλοι περιμένουν από το κράτος. Όλοι θέλουν να είναι κρατικοδίαιτοι και επιδοτούμενοι.

Όμως οι καιροί  άλλαξαν. Οικονομική κρίση και ανεργία. Οι σπουδές και τα πτυχία δεν ανοίγουν πια νέους επαγγελματικούς δρόμους. Το τοπικό εμπόριο δεν εξασφαλίζει επαρκή εισοδήματα, και οι τέχνες χάθηκαν και αυτές. Ξένοι επενδυτές εισπράττουν τα χρήματά μας και τα επενδύουν αλλού.  Όλα αυτά είναι κακοί οιωνοί για το μέλλον της περιοχής μας.

Δημήτρης Μεκάσης