Τα Χαμένα Έργα

Η ιστορία και η αρχαιολογία είναι οι επιστήμες που μελετούν με μεθοδικό τρόπο το παρελθόν, η πρώτη μέσω της ανάλυσης γραπτών κειμένων και η δεύτερη μέσω της μελέτης των τεχνικών και καλλιτεχνικών ανασκαφικών ευρημάτων. Οι βασικοί λόγοι της ενασχόλησης του ανθρώπου με παλαιούς, συνήθως εκλιπόντες, πολιτισμούς είναι αφενός η ικανοποίηση της ενδογενούς
περιέργειας και ματαιοδοξίας του και, αφετέρου, η απόκτηση θεωρητικής και πρακτικής ωφέλειας από αυτούς για τη σύγχρονη ζωή. Ιδιαίτερη θέση και μοναδική αξία κατέχει η προσέγγιση του κλασικού-διαχρονικού Αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού, καθώς οτιδήποτε έχει σχέση με αυτόν αναζητείται με πολύ προσοχή και ενδιαφέρον εδώ και αιώνες.

Ένα δυσεξήγητο πρόβλημα αποτελεί η παρατηρούμενη διάσταση ανάμεσα στα γραπτά δεδομένα και τα ανασυρθέντα αρχαιολογικά ευρήματα, η οποία ορισμένες φορές ξαφνιάζει με το μέγεθός της. Για παράδειγμα, σε κανένα γνωστό κείμενο δεν αναφέρεται ο σχετικά τεραστίων διαστάσεων και μοναδικός τάφος που βρέθηκε πρόσφατα στην Αρχαία Αμφίπολη, ενώ από την άλλη, καθόλου ή ελάχιστες ανασκαφικές ενδείξεις διασώζονται για τα 6 από τα 7 Θαύματα του Αρχαίου κόσμου. Μια απάντηση στην ασυμφωνία αυτή αποτελεί η μεγάλης έκτασης καταστροφή και αλλοίωση που υπέστησαν όλα τα έργα στο πέρασμα των αιώνων και των πολιτισμών. Φυσικοί (σεισμοί και άλλες φθορές) και ανθρώπινοι (σύληση, τυμβωρυχία, άλωση κλπ) παράγοντες αλλοίωσαν ως και εξαφάνισαν τη συντριπτική πλειοψηφία των αρχαίων δημιουργημάτων, εκτός των ολίγων εξαιρέσεων των οποίων είμαστε μάρτυρες σήμερα. Παραδείγματα αποτελούν τα ευαίσθητα αγάλματα των Ελλήνων γλυπτών, τα περισσότερα των οποίων σώζονται μόνο ως αντίγραφα, σε αντίθεση με τα παλαιότερα των Αιγυπτίων που, επειδή ήταν κατασκευασμένα από μπρούντζο και συμπαγή, επιβιώνουν ακέραια. Μεγαλύτερων διαστάσεων απώλεια παρατηρείται στα γραπτά κείμενα, με αποκορύφωμα εκείνη της καταστροφής της θρυλικής Βιβλιοθήκης της Αλεξανδρείας, όπου, με βάση μαρτυρίες, χάθηκε ένα μεγάλο κομμάτι του πολιτισμού 1000 και πλέον ετών και πιθανολογείται ότι, αν είχε σωθεί, ο σημερινός κόσμος θα ήταν διαφορετικός. Με έναν συντηρητικό υπολογισμό εκτιμάται ότι σήμερα είναι γνωστό λιγότερο από το 20% των κλασικών ελληνικών κειμένων. Σε κάποιους συγγραφείς, όπως ο Πλάτωνας, το ποσοστό είναι μεγάλο, ενώ αντίθετα στον Πυθαγόρα και τον Δημόκριτο μηδενικό, ενώ από τα 300 και πλέον έργα των τριών μεγάλων τραγικών σώζεται μόλις το 10-12%.

Η σημασία των Κλασικών έργων για την ανθρωπότητα είναι ανυπολόγιστη. Η αποκάλυψη μιας πρότασης, μιας ιδέας ή μιας εξίσωσης που διατυπώθηκε τότε μπορεί να φέρει ουσιαστικές και καταλυτικές επιδράσεις στη σύγχρονη κοινωνία και αυτό το γνωρίζουν οι κυβερνώντες κάθε εποχής. Τα κλασικά γράμματα προσφέρουν τη μοναδική δυνατότητα αφύπνισης της μάζας και ανατροπής του ολιγαρχικού καθεστώτος, γι αυτό οι φορείς της εξουσίας φροντίζουν να αποσπούν την προσοχή μακρυά από αυτά. Η κατανόηση του Κλασικού πολιτισμού αποτελεί πνευματικό οδηγό της κοινωνίας και μπορεί να την αναστήσει, ενώ αντίθετα η απόκρυψή της την διατηρεί στο σκοτάδι και την εκμετάλλευση.

Βαγγέλης Τσούκας