Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης
Για αρκετές δεκαετίες τα κουμπιά και οι κουμπότρυπες υπήρχαν στα ρούχα μας για πρακτικούς και διακοσμητικούς λόγους. Μέχρι την δεκαετία του 1960, υπήρχαν μόνο τα κουμπιά. Μετά εμφανίστηκαν τα φερμουάρ,
πιο πρακτικά και άνετα, που παραμέρισαν σε μεγάλο βαθμό τα κουμπιά από τα σύγχρονα ρούχα.
Πότε όμως εμφανίστηκαν τα κουμπιά στην Φλώρινα; Παρατηρώντας τις παραστάσεις των αρχαίων αγγείων διαπιστώνομε ότι δεν υπήρχαν κουμπιά στα ενδύματα. Αλλά και οι αγιογραφίες, όπου φαίνονται τα ενδύματα των αγίων, δεν έχουν κουμπιά. Ακόμη και οι τελευταίες τοπικές ενδυμασίες των χωριών της Φλώρινας ήταν χωρίς κουμπιά. Και οι ανδρικές οι γυναικείες τοπικές ενδυμασίες, χρησιμοποιούν ζωνάρια και κορδόνια για να σταθεροποιήσουν το ρούχο στο σώμα. Υπήρχαν βέβαια σε μερικές πουκαμίσες κουμπιά σαν μπίλιες από κλωστή και θηλιές για κουμπότρυπες. Τα υφασμάτινα αυτά σφαιρίδια ήταν τα πρώτα κουμπιά.
Τα κοκάλινα πλακωτά κουμπιά εμφανίστηκαν στην Φλώρινα, μετά το 1850, τότε που οι άνδρες άρχισαν να φορούν ευρωπαϊκά ρούχα, δηλαδή παντελόνια, πουκάμισα, σακάκια και παλτό. Ήταν η νέα εμφάνιση, το αστικό ντύσιμο, το μοντέρνο ντύσιμο. Τα ρούχα αυτά τα έραβαν οι πλανόδιοι φραγκοράφτες. Αυτοί έφεραν και τα κουμπιά και τα υφάσματα. Όλα αυτά ήταν εισαγόμενα από ευρωπαϊκές χώρες.
Μετά τους άνδρες και οι γυναίκες της πόλης φόρεσαν ευρωπαϊκά ενδύματα. Τότε εμφανίστηκε το επάγγελμα της μοδίστρας, που έραβε ρούχα που κούμπωναν με κουμπιά.
Αυτά όσο αφορά τα κοκαλένια κουμπιά. Η λέξη όμως κουμπί υπήρχε από παλαιότερα και προέρχεται από την μεσαιωνική λέξη «κομβίον», που ήταν υφασμάτινα ή δερμάτινα σφαιρίδια και τα χρησιμοποιούσαν σαν κουμπιά σε μερικά ρούχα. Στην Φλώρινα τα τελευταία ενδύματα που είχαν δερμάτινα κουμπιά, που κούμπωναν στην «θηλιά», που ήταν φτιαγμένη από κλωστές ή από μικρές λωρίδες δέρματος ήταν τα γούνινα γελέκα, που έφτιαχναν οι γουναράδες της Φλώρινας. Αυτά ήταν από προβιά, στο φυσικό της χρώμα. Τέτοια γελέκα έφτιαχναν, μέχρι την δεκαετία του 1960. Τα γελέκα αυτά, που τα φορούσαν κάτω από το σακάκι τον χειμώνα τα ονόμαζαν «κουζούφια».
Οι γυναίκες της πόλης, πριν από αρκετά χρόνια, δεν εργαζόταν. Ήταν αποκλειστικά νοικοκυρές. Αυτές συμμάζευαν το σπίτι, μαγείρευαν, αλλά και γάζωναν, έραβαν και μπάλωναν τα ρούχα και τις κάλτσες. Κάθε νοικοκυρά είχε ένα μικρό τενεκεδένιο κυλινδρικό κουτί με καπάκι, όπου τοποθετούσαν τα κουμπιά των ρούχων. Τα τενεκεδένια αυτά κουτάκια τα έφτιαχναν οι τενεκετζήδες της πόλης μας. Τότε μπάλωναν τα παλιά ρούχα και τα φορούσαν μέχρι να λιώσουν. Η καλή νοικοκυρά, όταν τα ρούχα δεν φοριόταν πια, έβγαζε τα κουμπιά και τα φύλαγε στο κουτί. Αυτά τα χρησιμοποιούσαν σε άλλα ρούχα, όταν χανόταν κάποιο κουμπί. Αλλά και το υπόλοιπο ρούχο γινόταν λωρίδες και φτιάχνανε κουρελούδες (τσέργες) στους αργαλειούς. Φύλαγαν τα παλιά κουμπιά, καθώς αυτά ήταν ακριβά. Και αν στο κουτί τους δεν έβρισκαν το ίδιο κουμπί, τότε το αγόραζαν από τα καταστήματα ψιλικών. Τι μαγαζάκια ήταν και εκείνα! Μικροσκοπικά, που πνιγόταν στα εμπορεύματα. Στα ράφια υπήρχαν τα μικρά χαρτονένια κουτιά, με ένα κουμπί ραμμένο από έξω. Ήταν το δείγμα για να γνωρίζει ο ψιλικατζής τι περιέχει του κουτί.
Από την λέξη κουμπί έγινε και η λέξη κουμπότρυπα. Την μεταφορική έκφραση: «Τα μάτια μου έγιναν σαν τις κουμπότρυπες» την λέμε μετά από ένα ξενύχτι. Επίσης λέμε «Ήταν κουμπωμένος» για κάποιον που δεν θέλει να μιλήσει για ένα συγκεκριμένο θέμα. Αργότερα όταν εμφανίστηκε ο ηλεκτρισμός, με την λέξη κουμπί ονομάσαμε όλα τα πλήκτρα των ηλεκτρικών συσκευών. Η λέξη κουμπί πήρε και μεταφορική έννοια και πέρασε στην ανθρώπινη συμπεριφορά. «Βρες το κουμπί του και θα το κάνει» λέμε για έναν άνθρωπο. Μια φράση που δηλώνει τρόπο.
Δημήτρης Μεκάσης
συγχαρητηρια για το πολυ ωραιο κειμενο σας απο ολες τις μεριες του!θυμαμαι οταν ημουν μικρη την μαμα μου που ειχε ενα τετοιο κουτι με λογης -λογης κουμπια κι εκανε την δουλεια της οταν χρειαζοταν, που σημερα κανω κι εγω το ιδιο.....
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ λέξη "κομπιούτερ" και αυτή προήλθε από τις λέξεις κουμπιά-κουμπί ( βλ κουμπιά στο πλητρολόγιο) . Η λέξη κομβίο δεν ήταν "μεσαιωνική" όπως αναφέρι ο συγγραφέας, αλλα ήταν αρχαία ελληνική και συναντάται σε κείμενα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων .
ΑπάντησηΔιαγραφήΠου τρέχεις άσπρη μου βαρκούλα.... στα λεξικά η λέξη κομβίον είναι μεσαιωνική, από την αρχαία λέξη κόμβος,καθώς τότε δεν υπήρχαν κοκάλινα κουμπιά, παρά μόνο σφαιρίδια από νήμα, ύφασμα ή δέρμα. Όσο για το κομπιούτερ, οι πρώτοι υπολογιστές δεν είχαν πληκτρολόγια με πλήκτρα, αλλά διάτρητες κάρτες.
ΔιαγραφήΣτιγμές από λαογραφικά στοιχεία μέσα στο σπίτι, με πρωταγωνίστριες τις γυναίκες, στην αγορά, με τον τρόπο διακίνησης των κουμπιών και στη συνολική κοινωνία, όπου συναντάμε το είδος πάνω στην ανθρώπινη ενδυμασία. Μια "αναβίωση" της περασμένης πραγματικότητας, μια αναμόχλευση ασήμαντων πραγμάτων, που, όμως, ιστορικά και λαογραφικά είναι εξαιρετικά σημαντικά και απεικονίζουν -- βήμα βήμα -- την εξέλιξη ενός φαινομένου αναπόσπαστου με τον ίδιο τον άνθρωπο. Αυτή είναι η λαογραφία του τόπου μας, αυτή είναι η ιστορική εξέλιξη κάποιων ασήμαντων πραγμάτων, τα οποία είναι στοιχεία αναπόσπαστα με το λαό και στην περίπτωσή μας με τους Φλωρινιώτες. Κάτω από αυτό το πρίσμα εκτιμώ πως η προσφορά του Δημήτρη Μεκάση είναι ανυπολόγιστη για την ιστορία του τόπου μας.
ΑπάντησηΔιαγραφή