Λόγος και Αιτία

Πολύ συχνά οι έννοιες της Αιτίας και του Λόγου έχουν αλληλοεπικαλυπτόμενη σημασία, αλλά η διάκρισή τους είναι βασική στην κατανόηση της εξέλιξης και στην ορθή κρίση των φαινομένων. Και οι δύο δηλώνουν ότι ένα αρχικό γεγονός οδηγεί σε ένα αποτέλεσμα, είτε
άμεσα, είτε με ενδιάμεσα βήματα. Για παράδειγμα στη φράση "Το κτήριο έπεσε επειδή δεν είχε γερά θεμέλια", η έλλειψη γερών θεμελίων αποτελεί τόσο το αίτιο, όσο και τον λόγο που συνέβη η ρήξη. Ενδιάμεσα γεγονότα που παρεμβάλλονται, όπως η γήινη βαρύτητα, η μάζα του υπερκείμενου υλικού κλπ., αποτελούν, επίσης, επιμέρους αίτια και συνιστούν την αλυσίδα εξέλιξης του φαινομένου. Συνεπώς, στην περίπτωση περιγραφής φυσικών φαινομένων οι δύο έννοιες είναι ταυτόσημες.

Σε αφηρημένο και θεωρητικό πεδίο, όμως, όπως το ανθρωπιστικό και το κοινωνικό, ο Λόγος έχει ευρύτερη σημασία από την αιτία. Στην Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία ο Λόγος αποτελούσε πολυδιάστατη έννοια, στην οποία έγινε αναφορά στο άρθρο "Ἐν ἀρχή ἦν ὁ Λόγος" που αναρτήθηκε στις 1/2/2014. Υποδηλώνει κάθε παράγοντα που οδηγεί τα φαινόμενα στο σύμπαν και συνιστά, εκτός από την αιτία, επίσης, το κίνητρο, την ανάγκη και οποιαδήποτε άλλη σκοπιμότητα. Η έννοια της αιτίας απαιτεί συγκεκριμένες προϋποθέσεις, όπως η χρονική ακολουθία και η λογική εξήγηση του αποτελέσματος, ενώ ο Λόγος αναφέρεται σε κάθε δυνατή επίδραση, οσοδήποτε φαινομενικά απομακρυσμένη είναι αυτή. Για παράδειγμα, το άμεσο αίτιο της γέννησης ενός παιδιού αποτελεί η γονιμοποίηση και η κυοφορία του εμβρύου. Για το ίδιο φαινόμενο, όμως, ο απώτερος λόγος, το κίνητρο και, ταυτόχρονα, η ανάγκη αποτελεί το ένστικτο της αναπαραγωγής με σκοπό τη διαιώνιση. Ωστόσο, αν αναζητήσουμε το αίτιο όλων των αιτίων θα φτάσουμε στον ύστατο ή τελικό Λόγο που ενυπάρχει πίσω από όλα τα φαινόμενα και αντιστοιχεί στο νόημα της Ζωής. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι σχετική και προσεγγίζεται από διαφορετικές κατευθύνσεις, όπως τη φιλοσοφική, την ψυχολογική και τη θεολογική, οι οποίες, όμως, συγκλίνουν στον ανθρωπιστικό ιδανικό της κλασικής εποχής. Μία απλή έκφραση είναι ότι το νόημα της Ζωής αποτελεί αυτό που πιστεύει ο καθένας.

Η εξήγηση και αποδοχή των φαινομένων μέσω της λογικοφανούς αιτίας τους οδηγεί σε σφάλματα εκτίμησης και παρασύρει σε παράλογα συμπεράσματα. Για παράδειγμα, για την παρούσα οικονομική κρίση που βιώνει η Ελλάδα έχουν προταθεί μια πληθώρα αιτίων, που περιλαμβάνουν την ανεπάρκεια των πολιτών, των πολιτικών ή άλλων παραγόντων. Ο πραγματικός Λόγος, όμως, είναι η κρίση αξιών και ιδεών που επιτρέπει την υποδούλωση του πνεύματος.

Βαγγέλης Τσούκας