Ο Γ.Ζιώγας μας δείχνει το δρόμο προς τις Πρέσπες

Θα μπορούσε κανείς να φανταστεί ένα φυσικό τοπίο ως πεδίο εικαστικής έμπνευσης και δημιουργίας, που να περικλείεται μόνο από ανθρώπινες προθέσεις; Η ύπαρξη ενός Υπαίθριου Πάρκου Σύγχρονης Τέχνης –σαφώς με ανθρωπογεωγραφικό χαρακτήρα– ίσως ακούγεται ασύλληπτη, ωστόσο την προσπάθεια εφαρμογής αυτής της τολμηρής ιδέας κάνουν πράξη –και μάλιστα πολιτική– οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες στην «Εικαστική Πορεία προς τις Πρέσπες 2011». 

Με όχημα τη φετινή θεματολογία των Πολιτικών Τοπογραφιών και με εφόδια την αστείρευτη διάθεση για νέες ανακαλύψεις, τη συλλογικότητα και το πρωτοποριακό σκεπτικό που προσκαλεί σε μια ανοιχτή πρακτική κοινωνικής συμμετοχής, αναμένεται να λάβουν χώρα σύγχρονες μέθοδοι, που εστιάζουν στις ιδιαιτερότητες των Διαδρομών μέσα στη Φύση και στη χρήση των πρωτογενών υλικών της περιοχής. 

Λίγες μόλις ημέρες πριν την έναρξη αυτού του καινοτόμου και φιλόδοξου εργαστηρίου ιδεών χωρίς σύνορα, ο αρχικός εμπνευστής του και επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών στη Φλώρινα, Γιάννης Ζιώγας, μας ξεναγεί στον ιδιαίτερο χώρο των Πρεσπών.

Tη συνέντευξη πήρε η Κατερίνα Αναστασίου

Σε τι ακριβώς αναφέρεται ο προσδιορισμός «Εικαστική» για την Πορεία προς τις Πρέσπες και γιατί αυτό το εργαστήριο αποτελεί Μανιφέστο; Σε τι διαφέρει από την Land art και την Environmental art; 
Το «Εικαστική» συνιστά τον προσδιορισμό μιας διαδικασίας, που χρησιμοποιεί την εικόνα με την ευρύτερη/ διευρυμένη έννοια, που έχει ως επιδίωξη να διερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο η σύγχρονη εικόνα εξερευνά την περιοχή των Πρεσπών. Σ’ αυτό ακριβώς βρίσκεται και η διαφορά της από την Land art ή και την Environmental art: Η Εικαστική Πορεία επιδιώκει μια ουσιαστική/σχεσιακή συμμετοχή τού καλλιτέχνη στη διαδικασία κατανόησης του τοπίου, ως χώρου προς διερεύνηση παρά την εμφύτευση ή προβολή προκαθορισμένων ιδεών. Σε μια εποχή, που η πολιτική στάση εκκινεί από την αφετηρία της συμμετοχικότητας, η διαδικασία της Πορείας είναι καθαυτό πολιτική, διότι επιδιώκει την κατανόηση και την ερμηνεία του τοπίου. Ως «τοπίο», στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν ορίζουμε το πανόραμα φυσικής ομορφιάς που αντικρίζουμε κάθε φορά στις Πρέσπες. Αυτό που ορίζουμε είναι το σύνολο των πολιτικών, κοινωνικών, πολιτιστικών παραμέτρων, που σχηματίζουν την πραγματικότητα του συγκεκριμένου χώρου. Όταν πριν πέντε χρόνια, απλώς περπατήσαμε στα βουνά, θέλαμε να βιώσουμε τη συμμετοχή με τον περιβάλλοντα χώρο και κατά κάποιον τρόπο αρχίσαμε να χρησιμοποιούμε μια πρακτική που φαίνεται να υιοθετείται σήμερα στις πλατείες της Ευρώπης: Τη συμμετοχή στη διαδικασία σχηματισμού πολιτικής και όχι στην απλή προβολή θεωρητικών σχημάτων. 

Συνεπώς, αυτή η εικαστική αναζήτηση καθίσταται εξαιρετικά επίκαιρη. Ωστόσο, υπάρχουν ευρήματα που της προσδίδουν κοινωνικο-πολιτικό όσο και ιστορικό χαρακτήρα. Ποια είναι αυτά; 

Όπως προαναφέραμε, καταρχάς επιδιώκεται η κατανόηση του Χώρου, τόσο στη σύγχρονή του διάσταση όσο και στην ιστορική του διάσταση· και βεβαίως, σκοπός μας είναι να συνδέσουμε τη δράση με μια ανοικτή πρακτική κοινωνικής συμμετοχής. Αποτέλεσμα αυτών των διαδικασιών –διότι κάτι έχει κοινωνικο-πολιτική διάσταση μόνο αν έχει απτά αποτελέσματα– είναι η καθιέρωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τα παιδιά των Πρεσπών, η ανακαίνιση του κτιρίου του θερινού σταθμού της Σχολής της Φλώρινας (Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Πανεπιστήμιου Δυτικής Μακεδονίας) με εθελοντική εργασία, η σταδιακή δημιουργία εικαστικών αναφορών στο χώρο των Πρεσπών και η ενεργοποίηση του ρόλου της Σχολής μας, ως ενός εξωστρεφούς καλλιτεχνικού οργανισμού. 

Όσο για τον ιστορικό χαρακτήρα, θα αναφερθώ σε ένα από τα πολλά επεισόδια–ανακαλύψεις: Κυκλοφορούσε μια ιστορία–θρύλος στις Πρέσπες, σύμφωνα με την οποία, κατά την υποχώρηση του Δημοκρατικού Στρατού, στη θέση Κούλα, έγινε μια από τις μεγαλύτερες σφαγές του Εμφυλίου. Η Κούλα είναι μια στενή λωρίδα γης 3–4 χιλιομέτρων, που χωρίζει τη Μικρή από τη Μεγάλη Πρέσπα. Εκείνη την περίοδο, τα νερά της ήταν υψωμένα και είχε φάρδος λίγων μέτρων. Οι τελευταίοι μαχητές αλλά και οι άμαχοι και οι πληγωμένοι του Δημοκρατικού Στρατού, είχαν ως μόνη τους επιλογή να διαβούν την Κούλα πριν τους προλάβουν οι εχθροί. Υποχρεώνονταν, λόγω της στενότητας του περάσματος και του πλήθους όσων υποχωρούσαν, να το τολμούν και με το φως της ημέρας, με αποτέλεσμα να γίνονται εύκολος στόχος για τα αεροπλάνα, που τους αποδεκάτιζαν. Σύμφωνα με το θρύλο, οι λίμνες μάτωσαν από το αίμα των εκατοντάδων νεκρών. Παρόλα αυτά, σε καμιά ιστορική αναφορά του Εμφυλίου δεν είχε καταγραφεί το επεισόδιο… Η Πηνελόπη Πετσίνη και ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ερεύνησαν τα αρχεία του Στρατού και ανακάλυψαν ότι πράγματι υπήρχαν λεπτομερείς αναφορές αυτών των βομβαρδισμών. Έτσι, ο θρύλος μετασχηματίστηκε σε ιστορικό γεγονός. 

Εδώ και χρόνια, η περιοχή έχει απελευθερωθεί από τα δεινά του Εμφυλίου· ωστόσο, με μία ευρύτερη έννοια, συνεχίζει να «απελευθερώνεται», χάρη και στη δική σας δραστηριότητα, η οποία έχει ανθρωπογεωγραφική οπτική. Ουσιαστικά, συμβάλλετε στην εξωστρέφεια του ιστορικού και κοινωνικο-πολιτικού περιεχομένου του χώρου, αφού διερευνάτε τη σχέση ανάμεσα στα γεγονότα και τον συνδέετε με το χρόνο και τη διαδικασία (Blaut 1961). Αμφίδρομα, στην πραγματοποίηση της Εικαστικής Πορείας, ο Χώρος, όχι μόνο δε σας περιορίζει, απεναντίας σας προσφέρει ένα ευρύτατο πεδίο σκέψης και δράσης, με αποτέλεσμα να υπάρχει δυνατότητα εξέλιξης, τόσο της εικαστικής δημιουργίας αλλά όσο και του ίδιου· κατ’ αναλογία της έννοιας της «Παραγωγής του Χώρου» του Lefebvre (1991), ο οποίος είχε εστιάσει στο αστικό περιβάλλον, στη δική σας περίπτωση αναφερόμαστε στο «άνοιγμα» του φυσικού Χώρου και το διάλογο μαζί του –κι αυτό είναι το πραγματικά φιλόδοξο. Είναι, λοιπόν, εύκολο να διαχειριστεί κάποιος αυτή τη μορφή ελευθερίας; Εσείς και οι φοιτητές σας πώς το πετυχαίνετε αυτό;
Η διαδικασία αναπτύσσεται με μια συνέχεια και μια ετήσια ανάπτυξη, που της επιτρέπουν να δημιουργεί μια διαδοχική επικάλυψη ιδεών και εικόνων. Δεν ξεκινά τον Ιούνιο, αλλά αναπτύσσεται καθ’ όλη τη διάρκεια του ακαδημαϊκού έτους, με συναντήσεις, συζητήσεις και σεμινάρια. Μ’ αυτό τον τρόπο, όσοι συμμετέχουν εισάγονται στον κόσμο των ιδεών που συνιστούν την Εικαστική Πορεία. Επίσης, όσοι ενδιαφέρονται να πραγματοποιήσουν έργα, καταθέτουν προτάσεις και με βάση αυτές συμμετέχουν. Την όλη διαδικασία υποστηρίζει ένα θεωρητικό και διοικητικό πλαίσιο, που της επιτρέπει να αναπτυχθεί με μια συνέπεια, χρόνο με το χρόνο. Σ’ αυτό το σημείο, πρέπει ν’ αναφέρω ότι η διαδικασία δημιουργείται μέσα από τις συζητήσεις και την εργασία μιας ομάδας συντελεστών, χάρη στους οποίους η Πορεία μπορεί να πραγματοποιείται κάθε χρόνο. Αυτοί είναι οι καλλιτέχνες Νίκος Παναγιωτόπουλος, Φίλιππος Καλαμάρας και Σοφία Κυριακού, η θεωρητικός Πηνελόπη Πετσίνη, ο Θοδωρής Φάτσης που συντονίζει την Πορεία, καθώς και τοπικοί φορείς, που με διάφορους τρόπους υποστηρίζουν την προσπάθεια. 

Ποιο είναι το ξεχωριστό στοιχείο της φετινής διοργάνωσης, η οποία πραγματοποιείται σε λίγες ημέρες; Τι καινούργιο αντιπροσωπεύει, για παράδειγμα, η κατασκευή πλιθιών που κάνατε στη Δροσοπηγή; 

Η ιδιαιτερότητα της φετινής Πορείας έγκειται στο ότι, στο μεγαλύτερο μέρος της, θα αναπτυχθεί στο εξωτερικό περιβάλλον και θα υλοποιηθεί μέσα από τις Διαδρομές. Θα ξεκινήσουμε από τη Φλώρινα και σε διάστημα έξι ημερών θα καλύψουμε τη διαδρομή Φλώρινα–Άγιος Γερμανός, με διαδοχικές πορείες και κατασκηνώσεις, όπου θα κατανοήσουμε το χώρο, θα σχηματίσουμε έργα και θα δημιουργήσουμε διαδικασίες εμπειρίας. Η απόσταση χωρίζεται σε πέντε Διαδρομές: Της Φυγής, του Ορίζοντα, του Σώματος, του Προορισμού και της Πληγής· και η καθεμία διακρίνεται από τα ιδιαίτερα γεωγραφικά χαρακτηριστικά τής κάθε περιοχής. 

Μέσα σ’ αυτό το πνεύμα, θελήσαμε να εκπαιδεύσουμε τους συμμετέχοντες στη χρήση των υλικών της φύσης έτσι, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να εργαστούν χωρίς να μεταφερθούν υλικά εκτός περιοχής. Επίσης, επιθυμούσαμε να έρθουν σε επαφή με την αρχέγονη υπόσταση της ύλης ως τέτοιας. Αυτή η προσέγγιση δεν αποτρέπει σύγχρονες διαδικασίες, άλλωστε δεν είναι πρόθεσή μας κανενός είδους «επιστροφή». Αντιθέτως, στόχος είναι η όσο το δυνατόν ευρύτερη δυνατότητα επιλογής υλικών απτών, εννοιολογικών, ψηφιακών ή όποιων άλλων. Το σεμινάριο που έγινε στη Δροσοπηγή πριν λίγο καιρό, εισήγαγε τους καλλιτέχνες στην κατασκευή υλικών, όπως τα πληθιά, η τσόχα, οι βαφές κ.λπ., και ήταν για όλους μας μία εμπειρία ενδιαφέρουσα. Αυτό, πάντως, που πρέπει κυρίως να τονίσουμε, είναι ότι η «Εικαστική Πορεία προς τις Πρέσπες» επιδιώκει να αποτελεί μια ολιστική νομαδική διαδικασία σύγχρονης κατανόησης του έργου τέχνης και της δυνατότητάς του αυτό να είναι ένα κοινωνικό και πολιτικό εργαλείο παρέμβασης στην κατανόηση και ανάπτυξη της περιοχής της Δυτικής Μακεδονίας. 
Πληροφορίες: URL: http://visualmarch.eetf.uowm.gr

Πολιτικές τοπογραφίες

Η «Εικαστική Πορεία προς τις Πρέσπες» διοργανώνεται από το 2007 σε ετήσια βάση από το 1ο Εργαστήριο Ζωγραφικής του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Φέτος την πραγματοποίησή της έχουν υποστηρίξει ο Δήμος Πρεσπών και τα Λιγνιτωρυχεία Αχλάδας. Ο τίτλος–θεματική της είναι «Πολιτικές τοπογραφίες» και το πλαίσιό της περιλαμβάνει: α) ένα Εξαήμερο Εικαστικών Δράσεων (28 Ιουνίου – 3 Ιουλίου) και β) ένα Τριήμερο Πορείας (1 Ιουλίου – 3 Ιουλίου). 
Προσκεκλημένη καλλιτεχνική συντονίστρια: Nina Felshin 

Επιστημονική επιτροπή: Γιάννης Ζιώγας, Πηνελόπη Πετσίνη, Νίκος Παναγιωτόπουλος
Οργανωτική επιτροπή: Γιάννης Ζιώγας (συντονισμός), Άκης Γκούμας (συντονισμός), Γεωργία Γκρεμούτη (εκπαιδευτικές δράσεις), Θοδωρής Φάτσης (υπεύθυνος πορείας)

Επισκέπτες καλλιτέχνες: Λένα Αθανασοπούλου, Θωμάς Γερασόπουλος, Φίλιππος Καλαμάρας, Σοφία Κυριακού, Γιώργος Μάκκας, Πέτρος Χριστούλιας

Πηγή: Η Εποχή