Οι αόρατοι κίνδυνοι για τη διδασκαλία και τη σκέψη

Την καραμούζα της αξιολόγησης των ελληνικών πανεπιστημίων την παίζουν διάφοροι, προφορικάριοι στα ραδιόφωνα και αρθρογράφοι εφημερίδων, με τρόπο που συχνά μαρτυρεί πως δεν ξέρουν για ποιο ακριβώς πράγμα μιλούν. Κανοναρχούμαστε αίφνης από την «πικρή διαπίστωση» ότι τα πανεπιστήμιά μας πατώνουν στις διεθνείς λίστες αξιολόγησης, πράγμα αληθές. Αλλά πώς και γιατί; Κυρίως διότι για την περιβόητη αξιολόγηση ενός πανεπιστημιακού τμήματος
καθοριστικό ζητούμενο είναι η αντιβολή των εισαγόμενων φοιτητών με τα πτυχία που απονέμονται• απλό παράδειγμα: αν σ' ένα τμήμα εισάγονται ετησίως 100 φοιτητές, στα ενδιάμεσα εξάμηνα παίρνουν συγγράμματα μόνο οι 50 και τελικά αποφοιτούν εμπροθέσμως οι 25, τότε το τμήμα θα έχει χαμηλό δείκτη στην αξιολόγηση. Πράγματι, λόγω των «αιώνιων» φοιτητών αρκετά πανεπιστημιακά τμήματα εμφανίζουν τέτοια χαμηλή αξιολόγηση - τη διαγραφή τους την είχε επιχειρήσει η κ. Γιαννάκου και προς αυτήν την κατεύθυνση κινείται και ο προς ψήφιση νόμος της κ. Διαμαντοπούλου. Αυτά έχει ο φορμαλισμός της Μπολόνια. (Κατά την ταπεινή και ανειδίκευτη γνώμη μου, η διαγραφή ενός πολυκαιρισμένου φοιτητή είναι αντισυνταγματική πράξη.)

Ενα ακόμη κριτήριο αξιολόγησης, που αφορά στους πανεπιστημιακούς δασκάλους, είναι οι ετεροαναφορές, ήγουν οι παραπομπές των άλλων στο έργο κάποιου επιστήμονα. Οσο πιο πολλές και διεθνείς οι παραπομπές τόσο ο δείκτης ανεβαίνει. Σωστό ακούγεται, αλλά εξίσου φορμαλιστικό με το προηγούμενο: ένας φιλόλογος που έχει ασχοληθεί π.χ. με τον Σκαρίμπα ή με τον Πεντζίκη περιορισμένες διεθνείς ετεροαναφορές μπορεί να εκμαιεύσει.

Δεν μπαίνω σε άλλες λεπτομέρειες. Ακόμη και με τον γνωστόν αγοραίο και πρόχειρο τρόπο αν το δούμε το ζήτημα, εκατοντάδες πτυχιούχοι των ελληνικών πανεπιστημίων γίνονται αποδεκτοί και βρίσκουν δουλειά στις διάφορες Νέες Ζηλανδίες - πρόσφατη είναι η πληροφορία ότι ήδη 300 έλληνες γιατροί ζουν και εργάζονται στο Βερολίνο ευτυχείς.

Το ελληνικό πανεπιστήμιο δεν κινδυνεύει από τους υπαρκτούς ορατούς κινδύνους (νεποτισμός, αναξιοκρατικές προσλήψεις, προεκλογικές συναλλαγές με τις φοιτητικές παρατάξεις, «αιώνιοι» φοιτητές κ.λπ.) επειδή ακριβώς είναι ορατοί και διευκολύνουν την προφύλαξη (όσων θέλουν να προφυλαχθούν). Από τους αόρατους κινδύνους κινδυνεύει κατ' ουσίαν και περισσότερο, καθώς μπαίνουμε σε μεταβατική, νέα και άγνωστη εποχή: (α) συρρίκνωση έως εξαφάνιση της προφορικής διδασκαλίας, η οποία επιτείνεται λόγω των ζαβλακωτικών πάουερ - πόιντ που «υποστηρίζουν» τις πανεπιστημιακές παραδόσεις ενώ εν τοις πράγμασιν εξωθούν συχνά σε άκρατο και άκριτο φορμαλισμό, (β) συρρίκνωση έως εξαφάνιση της επιστημονικής σκέψης γενικώς• μόλις ξεφύγει η συνομιλία από τη καθιερωμένη ύλη του μαθήματος, ο πανεπιστημιακός δάσκαλος σκέπτεται και συμπεριφέρεται όμως ακριβώς και ο αγράμματος υδραυλικός της ενορίας. Γενικώς, τα πανεπιστημιακά μαθήματα αποκτούν έναν ολοένα και αυξανόμενο διεκπεραιωτικό χαρακτήρα, ενώ μια πανεπιστημιακή παράδοση πρέπει να φιλοδοξεί ν' αποτελέσει διανοητικό και συγκινησιακό συμβάν που πιστοποιείται εύκολα και αμέσως. Το κριτήριο κατ' εμέ δεν είναι η συμπλήρωση των ερωτημάτων της φορμαλιστικής αξιολόγησης α λα μπολονέζ παρά οι φοιτητές live: συζητούν κάτι για το μάθημα εξερχόμενοι ή φραπεδιάζοντας αμέσως έπειτα από αυτό στο κυλικείο; Το πρώτο μάθημα π. χ. του καθηγητή Γρηγόρη Σηφάκη, που είχε υποστηρίζει στο αμφιθέατρο του ΑΠΘ προ τεσσαρακονταετίας ότι η διαφήμιση είναι η πιο πρόσφατη τέχνη στα αστικά/καπιταλιστικά πλαίσια (μυθιστόρημα> κινηματογράφος> τηλεόραση> διαφήμιση), το συζητούσαμε στις φοιτητοπαρέες για μέρες. Οι πανεπιστημιακές παραδόσεις αξίζουν στον βαθμό που επηρεάζουν βαθέως τον φοιτητή, τον αλλάζουν και τον κάμνουν εμφανώς ανώτερο από τον περιπτερά της ενορίας. Ή αλλιώς, η δομή της επιστημονικής σκέψης πιστοποιείται στα διαλείμματα.

Και δεν υπονοώ μόνον τις ανθρωπιστικές σπουδές: στο Πανεπιστήμιο Κύπρου πήγα και παρακολούθησα από περιέργεια το 2008 ένα μάθημα με τον αποσβολωτικό τίτλο «Σύγχρονη Φυσική για ποιητές», μάθημα προσφερόμενο ως επιλογή - όχι στη Φιλοσοφική, όπως θα υπέθετε κανείς, παρά στο Τμήμα Φυσικής. Και το δίδασκε όχι φιλόλογος, παρά ο αν. καθηγητής της Θεωρητικής Φυσικής Σταύρος Θεοδωράκης (με προϋπηρεσία στα πανεπιστήμια του Ορεγκον, του Τζονς Χόπκινς στο Μέριλαντ και του Στάνφορντ• σχετικά πρόσφατο δημοσίευμά του το «Oscillations of a Bose - Einstein condensate in a rapidly contracting circular box», Physics Letters Α 373 (2009). Περιττό να προσθέσω ότι παρακολούθησα την δίωρη παράδοση και κράτησα σημειώσεις με φοιτητικόν ενθουσιασμό, παρά την ηλικία μου. Παραθέτω τον σχεδιασμό του μαθήματος όπως είναι αναρτημένος στην ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου: «Ο πολιτισμός ως συνάρτηση των αντιλήψεών μας για το χώρο, το χρόνο, τα όρια, το κενό, το χάος. Αρχή σχετικότητας - αντιστροφή συνήθους επόψεως. Γενική και ειδική σχετικότητα. Στρέβλωση χώρου και χρόνου, τοπολογία, τέχνη του Εσερ. Απόψεις περί χώρου - χρόνου στο Μεσαίωνα και στην αφελή - πρωτόγονη - ανατολική τέχνη. Ποιητικός χρόνος. Ο χώρος για τη Σύγχρονη Τέχνη. Κβαντική κυματοσυνάρτηση - θολά σύνορα. Μεταίχμιο δυνατότητας - πραγματικότητας. Ενωση αντιθέτων μέσω αποκλεισμού τρίτου. Επαλληλία - πολυσημία - ερμηνεία. Μεταφορικές εικόνες στον κυβισμό, φουτουρισμό, σουρεαλισμό. Ο παρατηρητής (αναγνώστης, θεατής) ως συμμέτοχος στη Φυσική (Λογοτεχνία, Τέχνη). Υπερκείμενα. Αριστοτέλεια και πλειότιμη λογική. Αυτοαναφορά, μορφοκλασματικά, άπειρη παλινδρόμηση. Σωματίδια - αντιύλη - δυνάμεις. Το κενό ως δυναμική έννοια στη σύγχρονη Φυσική και Τέχνη. Κοσμολογία. Δυναμικές έννοιες στο μεταμοντέρνο πολιτισμό.» Οντως εξαίρετα πράγματα, που θα έλεγε ο Καισάριος Δαπόντες.

Περαίνω με μια «τεχνική» λεπτομέρεια: ο εν λόγω καθηγητής, ένας ευγενής και υπερκινητικός μεσήλιξ ξερακιανού τύπου, δεν χρησιμοποίησε μήτε πάουερ πόιντ μήτε καν κομπιούτορα. Πρόβαλε πενιχρές διαφάνειες με το υποτυπώδες επιδιασκόπιον και διένειμε στους είκοσι περίπου φοιτητές ματσάκια φωτοαντιγράφων με τις σημειώσεις του επ' αυτών χ ε ι ρ ο γ ρ α φ ε ς. Ωστε να μάθουμε, ω αξιότιμη κυρία υπουργέ της Παιδείας, ευλόγως έκθαμβη από τα υπερατλαντικά επιτεύγματα, πώς να ξεχωρίζουμε τον άνοστο φορμαλισμό του διαδραστικού πίνακα, που επιδεικνύεται πλέον στη δευτεροβάθμια εκπαίδευσή μας ως πανάκεια ή όπως τα καθρεφτάκια τους ιθαγενείς, από την αληθινή επιστημονική προσπέλαση• αξίζει να επιληφθείτε και επ' αυτού.

Μίμης Σουλιώτης

Πηγή: "Τα Νέα"