Το τέλος του κοινωνικού κράτους

Το κοινωνικό κράτος, τελώντας πάντοτε υπό την εγγύηση του κράτους δικαίου, αποτέλεσε μια σπουδαία κατάκτηση του συνταγματισμού, της δημοκρατίας και του ανθρώπινου πνεύματος εν γένει. Εμφανίστηκε στο δικαιϊκό προσκήνιο για να «αρματώσει» τους πολίτες των σύγχρονων δικαιοταξιών με μια σειρά κοινωνικών δικαιωμάτων και συνταγματικών ελευθεριών, που στόχο έχουν να αμβλύνουν τις κοινωνικές 

ανισότητες χωρίς να παραβιάζουν την οργάνωση του κράτους στις επιμέρους μορφές της πολιτικής.

Το μεγαλείο του κοινωνικού κράτους εκδηλώνεται με τη μορφή κρατικής παροχής κοινωνικών υπηρεσιών όπως η υγεία, η παιδεία και η κοινωνική ασφάλιση, που δεν αποτελούν απλώς συνθήματα στις διαδηλώσεις των απεργών αλλά ουσιώδεις εγγυήσεις συνταγματικής περιωπής που θεμελιώνουν ένα γενικό δικαίωμα κοινωνικής αλληλεγγύης. Μια κοινωνική αλληλεγγύη που θωρακίζεται με τη μορφή του κοινωνικού κεκτημένου απέναντι στις τυχόν καταργητικές και πολλές φορές στερούμενες νομιμοποίησης πρωτοβουλίες του κοινού νομοθέτη. Συνίσταται, επίσης, και στην κρατική ρύθμιση ποικίλων μορφών της ιδιωτικής δραστηριότητας όπως η εργατική νομοθεσία αλλά και η υποχρεωτική εκπαίδευση, στοιχεία που τείνουν να αυξήσουν τη δημόσια ευθύνη του κράτους για την εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας και της αγοράς.

Σήμερα, η ελλιπής χρηματοδότηση θεσμών, από τους οποίους ωφελούνται ως επί το πλείστον οι οικονομικά ασθενέστεροι, η έλλειψη ρευστότητας στην αγορά και κυρίως η δίχως προηγούμενο –στα μεταπολιτευτικά χρονικά- δημοσιονομική λιτότητα οδηγεί έμμεσα στην αποσταθεροποίηση δομών και συνηθειών της κοινωνίας μας και απειλεί να τινάξει στον αέρα το πιο σπουδαίο ζητούμενο του κοινωνικού κράτους, τη κοινωνική συνοχή. Η κοινωνική συνοχή αποτελεί τον συνδετικό ιστό που επιτρέπει σε πολίτες διαφορετικών κοινωνικών και οικονομικών στρωμάτων να συμβιώνουν αρμονικά σε ένα περιβάλλον κοινωνικής ειρήνης. Μια πιθανή διατάραξη της κοινωνικής συνοχής θα είχε απρόβλεπτες συνέπειες για το ίδιο το πολίτευμά μας.

Η κατάσταση που βιώνουμε σήμερα στην Ελλάδα, ωστόσο, πόρρω απέχει από το ιδεώδες του κοινωνικού κράτους. Η μισθωτή εργασία, για παράδειγμα, παύει να αποτελεί δημόσιο αγαθό και δικαίωμα και γίνεται μία από τις συνιστώσες της συζήτησης περί περικοπών. Η προστασία των συλλογικών συμβάσεων εργασίας αποτελεί πια παρελθόν, με αποτέλεσμα η ανεργία να έχει προσλάβει διαστάσεις σύγχρονης κοινωνικής μάστιγας.

Τα πράγματα δεν φαίνονται καλύτερα ούτε στο χώρο της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και της κοινωνικής ασφάλισης, που αδυνατούν να καλύψουν στοιχειώδεις ανάγκες συνταξιούχων, παιδιών και άλλων ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Αλλά και η τριτοβάθμια εκπαίδευση παραπαίει, καθώς η ακαδημαϊκή διδασκαλία συνοδεύεται από σωρούς σκουπιδιών, γραφειοκρατικές αγκυλώσεις, υποχρηματοδότηση και όλα αυτά βέβαια δοκιμάζουν τις αντοχές της πιο υγιώς σκεπτόμενης κοινωνικής ομάδας, των φοιτητών.

Η περιστολή των κοινωνικών παροχών και των προνοιακών επιδομάτων είναι διαρκής. Το ίδιο το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) δέχεται ότι οι κοινωνικές παροχές προστατεύονται ως περιουσιακά δικαιώματα, σε περίπτωση δε μειώσεων των παροχών πρέπει να εξετάζεται η αναλογικότητα του μέτρου προς τον επιδιωκόμενο σκοπό δημοσίου συμφέροντος, αποκλείεται, πάντως, η προσβολή του πυρήνα του.

Αναρωτιέμαι βέβαια πως προστατεύεται το δημόσιο συμφέρον με τις συνεχόμενες περικοπές μισθών, συντάξεων και επιδομάτων;

Τι θα κερδίσει το κράτος από υπερφορολογούμενους πολίτες που ακόμα και αν θέλουν δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους;

Όλα αυτά και όχι μόνο συνθέτουν ένα σκηνικό κοινωνικής αποσάθρωσης. Σηματοδοτούν το τέλος του κοινωνικού κράτους.  Η πολιτική ηγεσία έχει πέσει στο μέγα σφάλμα, στο βωμό της οικονομικής εξυγίανσης, να θυσιάσει ένα μεγάλο μέρος κεκτημένων κοινωνικών δικαιωμάτων, με αποτέλεσμα να ελλοχεύει ο κίνδυνος διατάραξης της κοινωνικής συνοχής. Η αναίρεση ή συρρίκνωση των δικαιωμάτων αυτών αναπόφευκτα οδηγεί σε όξυνση της κοινωνικής διαμαρτυρίας. Η αντιμετώπιση της διαμαρτυρίας αυτής από το κράτος εγκυμονεί μείζονες κινδύνους και για τα ατομικά δικαιώματα, όπως η προσωπική ελευθερία, το δικαίωμα συνάθροισης κλπ. Τα ατομικά είναι αδιαίρετα των κοινωνικών δικαιωμάτων: η ελληνική εμπειρία της κρίσης απλώς το ξαναθυμίζει με οδυνηρό τρόπο.

Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε όλοι και κυρίως οι ασκούντες εξουσία πως μόνο μέσω της κοινωνικής δικαιοσύνης και του σεβασμού στα κεκτημένα δικαιώματα μπορεί να πάει μπροστά αυτός ο τόπος. Δεν είναι δυνατόν οι αριθμοί και οι στατιστικές να υποσκελίζουν τους ανθρώπους. Γιατί σε μια δημοκρατία οι άνθρωποι και οι ανάγκες τους πρέπει να βρίσκονται σε πρώτο πλάνο. Μόνο έτσι η πολιτεία θα κερδίσει την εμπιστοσύνη μας…

Ταλιόπουλος Ιωσήφ

Φοιτητής Νομικής Α.Π.Θ.