Γονίδια εναντίον Περιβάλλοντος

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Κλασικό θέμα στις επιστημονικές συζητήσεις αποτελεί η σχέση περιβάλλοντος και γονιδίων και η επίδρασή τους στη διαμόρφωση του ανθρώπινου φαινοτύπου, απασχολώντας παράλληλα

βιοεπιστήμονες και παιδαγωγούς. Το συμπέρασμα είναι ότι γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες δρουν αθροιστικά και συνεργατικά ώστε να συντηρείται και να τροφοδοτείται η βιοποικιλότητα που παρατηρούμε, ο καθένας με σχετική βαρύτητα ανάλογα με το υπό εξέταση χαρακτηριστικό. Παραδείγματα χαρακτηριστικών με ισχυρή κληρονομικότητα αποτελούν η ομάδα αίματος και το χρώμα των οφθαλμών, ενώ με σχεδόν μηδενική, η μητρική γλώσσα και η θρησκεία. Χαρακτηριστικά όπου το περιβάλλον και το γονίδια συνεργούν περίπου ισοδύναμα αποτελούν το σωματικό βάρος και η θρησκοληψία.

Ενα σημείο που συχνά παραβλέπεται στη διαδικασία κατανομής του βάρους μεταξύ του περιβάλλοντος και των γονιδίων είναι ότι κατά τη διάρκεια μεγάλου διαστήματος της ανάπτυξης ενός οργανισμού, οι γονείς αποτελούν εκτός από δότη του γενετικού δυναμικού και ισχυρό περιβαλλοντικό παράγοντα. Το γενετικό υπόβαθρο καθορίζεται ακαριαία κατά τη στιγμή της σύλληψης ουσιαστικά με τυχαία ανάμιξη του γενετικού υλικού κάθε γονέα και παραμένει σχεδόν αναλλοίωτο μέχρι το τέλος της ζωής. Από τη στιγμή εκείνη και έπειτα εφαρμόζεται διαρκής και συνεχής επίδραση του περιβάλλοντος και συγκεκριμένα του γονεϊκού που, συνδυαζόμενη με τους πολύπλοκους γενετικούς μηχανισμούς, συνθέτει την υπόσταση του οργανισμού. Συνεπώς, τουλάχιστον κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής οι δύο παράγοντες δεν μπορούν να απομονωθούν, γεγονός που καθιστά δυσχερή την εκτίμηση της σχετικής τους επίδρασης στο άτομο. Για παράδειγμα, το σωματικό βάρος ενός παιδιού κληρονομείται ή οφείλεται στη διατροφική συμπεριφορά των γονέων;. Το επίπεδο νοημοσύνης καθορίζεται γενετικά ή επηρρεάζεται από την πνευματική επίδραση του οικογενειακού περιβάλλοντος;

Για την αποφυγή αυτής της σύγχυσης έχουν επινοηθεί τεχνικές μελέτης που προσπαθούν να απομονώσουν την επίδραση κάθε παράγοντα. Παρατηρώντας την ανάπτυξη και συμπεριφορά ομοζυγωτικών διδύμων που μοιράζονται πανομοιότυπο γενετικό υλικό, αλλά έτυχε κατά τη γέννησή τους να χωριστούν και να μεγαλώσουν σε διαφορετικά περιβάλλοντα, εξάγονται ανάλογα συμπεράσματα. Όσα χαρακτηριστικά διατηρηθούν και στους δύο οφείλονται στο ίδιο γενετικό υπόστρωμα, ενώ όσα διαφοροποιηθούν, στον περιβαλλοντικό παράγοντα. Ο αριθμός όμως τέτοιων περιστατικών παγκοσμίως είναι ελάχιστος και πρόκειται για αναδρομικές, μη ελεγχόμενες μελέτες, γεγονός που αποδυναμώνει την ισχύ των συμπερασμάτων. Τα αίτια λοιπόν των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών, κλίσεων και συμπεριφορών αλλά και των ασθενειών, των ανωμαλιών και του τέλους της ζωής θα παραμείνουν άγνωστα για πολλά χρόνια ακόμα, αναγκάζοντας τον άνθρωπο να τα χαρακτηρίσει συνολικά με τον όρο Μοίρα