Η νέα Ευρώπη έκλεισε τα 100 χρόνια

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Το έτος 1900 ο φυσικός Λόρδος Kelvin δήλωσε ότι "δεν μένει τίποτα καινούργιο να ανακαλυφθεί στη φυσική". Παρόλο στη συνέχεια που διαψεύστηκε, η έκφραση υποδηλώνει την πηγιαία αισιοδοξία που έρρεε διάχυτη εκείνη την περίοδο σε όλους

τους τομείς της Ευρωπαϊκής ζωής. Στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα συνέβει ο θάνατος της παλαιάς εποχής των ευρωπαϊκών Αυτοκρατοριών και η γένεση μιας τελείως νέας Ευρώπης ύστερα από βαθείες και ριζικές αλλαγές στη δομή και λειτουργία όλων των εθνών οι οποίες παραμένουν ίδιες μέχρι σήμερα.

Στην αυγή του 20ου αιώνα ολοκληρώθηκε η κυριαρχία του αστικού πολιτεύματος και της μεσαίας τάξης με αντίστοιχη μείωση ή εξαφάνιση των κάποτε κραταιών βασιλειών. Οι τελευταίες χώρες που απέβαλαν το βασιλικό καθεστώς ήταν η Γερμανία όπου ο Bismark ένωσε τα κρατίδια με την Πρωσσία, η σύντομη αλλά ένδοξη Αυστροουγγαρία που διαλύθηκε το 1918, η Ρωσσία όπου ο κομμουνισμός κυριάρχησε επί του Τσάρου και η Ελλάδα όπου το 1924 με την πτώση του Γεωργίου Β' ιδρύθηκε η δεύτερη Ελληνική Δημοκρατία (από το 1974 διανύουμε την τρίτη δημοκρατία). Ιδιαίτερα στα βαλκάνια ολοκληρώθηκε η αποτίναξη της οθωμανικής κατοχής και η ίδρυση των σύγχρονων κρατών συμπεριλαμβανομένων του δικού μας, μετά τους βαλκανικούς πολέμους και την προσάρτηση της Μακεδονίας και Θράκης περί το 1912. Θεμελιώδεις αλλαγές συνέβησαν επίσης στην ευρωπαϊκή επιστημονική, πολιτιστική, εκπαιδευτική και τεχνολογική εξέλιξη που κυριαρχούν μέχρι σήμερα και συνιστούν το "θαύμα" του σύγχρονου κόσμου, όπως η κβαντομηχανική, η πληροφορική, η μαζική παραγωγή, η μηχανή εσωτερικής καύσης, ο κινηματογράφος κλπ

Οι βάσεις, οι ποιότητες και η "νοοτροπία" όμως όλων των Ευρωπαϊκών εθνών, όπως διαμορφώθηκαν τότε, παραμένουν αναλλοίωτες μέχρι σήμερα. Το εθνικιστικό ένστικτο δεν έχει δαμαστεί, με αποκορύφωμα αυτού της Γερμανίας που μετά από τους παγκόσμιους πολέμους έχει φαινομενικά κατασταλεί, αλλά σε μία δύσκολη στιγμή είναι έτοιμο να εκραγεί ξανά και να αιματοκυλίσει την ανθρωπότητα για τρίτη φορά. Ο λαός λέει, στο λύκο και προβιά να φορέσεις, πάλι λύκος θα είναι. Το γερμανικό έθνος εξαρχής βασίζεται σε εθνικιστικά θεμέλια και παγκόσμιοι πνευματικοί άνθρωποι όπως ο Goethe, ο Schiller, ο Brecht και ο Wagner δεν είναι γερμανοί αλλά ανήκουν στην παράδοση της Πρωσσίας. Παρόμοια κατάσταση διαπιστώνεται λίγο-πολύ σε όλη την ευρωπαϊκή "οικογένεια": η Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν, όπως αποδείχτηκε, προϊόν της διεθνούς υπερ-κυβέρνησης και όχι απαίτηση των πολιτών. Εντός των εθνικών συνόρων η κυριαρχία της μεσαίας τάξης που φαίνεται να χάνεται σήμερα, στην πραγματικότητα δεν υπήρξε ποτέ. Εδώ και 100 χρόνια, η παραπλάνηση ότι υπάρχουν πολιτικές ιδεολογίες και η ανόητη εμφύλια διαμάχη μεταξύ τους, η άστοχη εκλαϊκευση της γνώσης που οδηγεί σε ημιμάθεια, συγκλίνουσες αντιλήψεις και αντανακλαστικές συμπεριφορές και η διαρκής φθορά των κλασικών ανθρωπιστικών ιδεωδών, εξασφαλίζουν την παρακμή και την παλινδρόμηση της κοινωνίας. Οι δύο παγκόσμιοι και ο ψυχρός πόλεμος ήταν απόρροια αυτής της κατάστασης, αλλά δυστυχώς η ανθρωπότητα δε διδάχθηκε τίποτα ουσιαστικό από αυτούς. Με πνευματικά και ανθρωπιστικά κριτήρια η σημερινή Ευρώπη θυμίζει Μεσαίωνα, γεγονός που θα διαπιστωθεί από τους ιστορικούς μετά από αιώνες, αλλά θα είναι αργά.