Το εικονοστάσι

Εικονοστάσι φτιαγμένο από 

τον μαραγκό Νάκη Μίχτη

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης

Η Ορθοδοξία ήταν τρόπος ζωής για τους κατοίκους της Φλώρινας. Η θρησκευτική ζωή, με όλους της τους κανόνες, τηρούνταν από όλους. Εκκλησιασμός και νηστείες, αλλά και προσευχή. Προσεύχονταν κάτω από το εικόνισμα του σπιτιού τους, τότε που κάθε οικογένεια είχε τον δικό της Άγιο, τον Άγιο προστάτη της οικογένειας, που τον τιμούσαν όλον

τον χρόνο και ιδιαίτερα την ημέρα της γιορτής του. Το εικόνισμά του βρισκόταν πάντα δίπλα στην εικόνα της Παναγίας, που καταλάμβανε  την κεντρική θέση στο εικονοστάσι του σπιτιού.

Στα χρόνια της τουρκοκρατίας τα εικονοστάσια ήταν πολύ απλά. Ήταν ένα μικρό ράφι από σανίδι και ένα υποστήριγμα καρφωμένα, σε μια γωνία του δωματίου, ψηλά κοντά στο ταβάνι. Στο ραφάκι αυτό τοποθετούσαν τις εικόνες, την καντήλα με το λάδι και το φυτιλάκι και δίπλα σε ένα μικρό βαθύ πιάτο το κόκκινο πασχαλινό αυγό. Άναβαν συχνά την καντήλα, παρόλο που το λάδι ήταν ακριβό. Τότε μαγείρευαν με λίπος, επειδή ο τόπος μας δεν παράγει λάδι. Μόνο στις σαλάτες χρησιμοποιούσαν το λάδι και στην καντήλα του εικονοστασίου.

Οι εικόνες ήταν ποικίλες. Οι πολύ απλές, που ήταν χάρτινες κολλημένες σε σανίδι και είχαν κορνίζα από γύψο. Οι ζωγραφιστές εικόνες, πάνω σε σανίδι, ήταν ακριβές, και δεν ήταν προσιτές. Υπήρχαν και οι εικόνες που έφερναν από το Άγιο Όρος και τους Αγίους Τόπους, που εκτός από λατρευτικές, ήταν και αναμνηστικές από ένα θρησκευτικό ταξίδι που είχε κάνει κάποιο μέλος της οικογένειας.

Την περίοδο του Μεσοπολέμου τα εικονοστάσια άλλαξαν μορφή. Ήταν τότε που μερικά καταστήματα της Φλώρινας άρχισαν να φέρνουν εικονοστάσια φτιαγμένα από εργοστάσια της Θεσσαλονίκης. Αυτά ήταν ντουλαπάκια με πόρτα από τζάμι, και μέσα τοποθετούσαν τις εικόνες. Η καντήλα ήταν κρεμαστή. Τρεις αλυσίδες συγκρατούσαν την καντήλα, που ήταν στερεωμένες σε ένα καμπυλωτό σίδερο, που ήταν καρφωμένο στα πάνω μέρος του εικονοστασίου. Οι μαραγκοί της Φλώρινας άδραξαν την ευκαιρία και άρχισαν και αυτοί να κατασκευάζουν εικονοστάσια αυτού του τύπου. Μάλιστα μερικοί σκάλιζαν τα ξύλα και έφτιαχναν διάφορα σχέδια, και άλλοι έκαμναν σχέδια με ξυλοκοπτική. Τα εικονοστάσια των μαραγκών είχαν και δυο συρταράκια στο κάτω μέρος, όπου τοποθετούσαν τα κουτιά με τα φυτιλάκια, τα σπίρτα και άλλα. Οι μαραγκοί τα γυάλιζαν με λούστρο ή τα έβαφαν σε λευκό ή καφέ χρώμα, ανάλογα με τις απαιτήσεις του πελάτη. Έφτιαχναν εικονοστάσια για να τοποθετηθούν σε γωνία του δωματίου, και άλλα για ίσιο τοίχο.

Την περίοδο του Μεσοπολέμου, οι πλούσιοι της Φλώρινας, που έφτιαχναν ακριβά νεοκλασικά σπίτια και αγόραζαν έπιπλα πολυτελείας, έφεραν και τα ανάλογα εικονοστάσια. Ξύλινα εικονοστάσια, σαν βυζαντινά εκκλησάκια, με ακριβές εικόνες, υπήρχαν σε μερικά σπίτια. Ήταν πραγματικά έργα τέχνης και τα εικονοστάσια και οι εικόνες, που το μέγεθός τους ξεπερνούσε αυτό των παλιών εικονοστασίων.

Μετά το 1923, οι ελληνορθόδοξοι πρόσφυγες από την Μικρά Ασία, τον Πόντο και την Κωνσταντινούπολη, έφεραν μαζί τους  τις εικόνες – εικονοστάσια. Το εικονοστάσι αυτό ήταν ξύλινο, είχε το σχήμα τις Ωραίας Πύλης και ήταν τρεις εικόνες που συνδέονταν με μεντεσέδες. Η κεντρική εικόνα ήταν μεγάλη και είχε τον συγκεκριμένο άγιο και άλλες δυο μικρές άνοιγαν και έκλειναν σαν πορτούλες και είχαν τις ανάλογες αγιογραφίες.

Και το Άγιο Όρος πουλούσε και χάριζε εικονοστάσια μιας εικόνας. Μια ξύλινη εικόνα του Χριστού με ένα καμπυλωτό σίδερο για να κρέμεται η καντήλα είχαν χαρίσει στο Εθνικό Οικοτροφείο Φλώρινας, το 1923, οι Καλόγεροι του Αγίου Όρους.

Στα εικονοστάσια τοποθετούσαν και το θυμιατήρι με τα καρβουνάκια και το θυμίαμα. Τα θυμιατήρια ήταν πήλινα και τα έφτιαχναν οι αγγειοπλάστες της πόλης μας. Αργότερα κυκλοφόρησαν και τα χάλκινα θυμιατήρια, που πουλιόταν σε μερικά  κηροπωλεία, μαζί με τις καντήλες και τις εικόνες.  Αλλά και αρκετά υαλοπωλεία πουλούσαν όλα τα απαραίτητα για να φτιάξει κάποιος το εικονοστάσι του.

Η χριστιανική παράδοση που διατηρείται και στις μέρες μας θέλει το πρώτο κόκκινο αυγό της Μεγάλης Πέμπτης να τοποθετείται στο εικονοστάσι. Επίσης τα βάγια που μοιράζονται στην εκκλησία την ημέρα των Βαΐων στολίζουν το εικονοστάσι, καθώς και ο βασιλικός την ημέρα του Σταυρού. Την καντήλα, που αποτελείται από το ποτήρι, το νερό, το λάδι, το φελλό και το φυτίλι, την ανάβουν τον βράδυ της Πέμπτης, το βράδυ του Σαββάτου, το βράδυ την παραμονής μεγάλων εορτών και σε περίπτωση θανάτου καίει 40 ημέρες. Η φράση «τόσο λάδι είχε η καντήλα του» δηλώνει την σύντομη ζωή του εκλιπόντος. 

Η καντήλα και το φυτίλι με την ζωντανή φλόγα ήταν μια παράδοση αιώνων. Μετά το 1970 όμως κυκλοφόρησαν και τα εικονοστάσια, που είχαν μια μικρή ηλεκτρική λάμπα. Πολλοί αντέδρασαν και άλλοι αποδέχτηκαν το ηλεκτρικό ρεύμα στον χώρο της προσευχής τους. Τα εικονοστάσια με ηλεκτρική λαμπίτσα συνήθως τοποθετούνται στα παιδικά δωμάτια.

Τα τελευταία χρόνια, τα νέα ζευγάρια δεν προτιμούν το παραδοσιακό εικονοστάσι. Τα δώρα όμως που λαμβάνουν, από τους συγγενείς και φίλους στον αρραβώνα και στο γάμο τους, πολλά από αυτά είναι ακριβές χειροποίητες εικόνες ή εικόνες από ασήμι. Τα νέα ζευγάρια προτιμούν να έχουν όλες αυτές τις εικόνες αναρτημένες σε κάποιο τοίχο του διαμερίσματός τους. Οι εικόνες αυτές είναι ένα μοντέρνο εικονοστάσι, χωρίς έπιπλο και καντήλα.

Το εικονοστάσι παραμένει στα σπίτια των Φλωρινιωτών για να διώχνει το κακό και να φέρνει ηρεμία και γαλήνη στην οικογένεια. Είναι χώρος προσευχής, όπου μπροστά στις εικόνες παρακαλάνε τον Άγιο για βοήθεια ή τον ευχαριστούν για το καλό που τους έκανε.

Δημήτριος Μεκάσης